Alınan Pozisyon Açısından Opsiyonlar

2.2.6.2.1. Alım (Call) Opsiyonu

Opsiyonlar, değeri şu anda bilinen bir nesnenin ilerideki değişiminin göz önüne alınması sonucu oluşan sözleşmelerdir. Alım opsiyonu sahibine, gelecekte öngörülen zamanda bir öngörülen fiyata öngörülen bir varlık satın alma hakkı verir. 264

Alım opsiyonlarına alıcısına opsiyonun dayandığı varlığı, kontratta anlaşılan hususlar gereği, belirli bir süre içinde belli bir fiyat ve tutar üzerinden alma hakkını tanıyan opsiyonlar da diyebiliriz.265 Bu belirli fiyata çarpıcı fiyat yada egzersiz fiyatta denir. Opsiyonlar, belirli bir süre için geçerlidir, genellikle altı ay ve on gündür. Diğer yaygın olarak kullanılan vadeler 35 gün, 65 gün, 95 gün ve 1 yıldır. Opsiyon fiyatı görüşüldüğü esnada fiyat normal cari piyasa fiyatıdır.266

Alım opsiyonu, opsiyonu alan tarafa belirli bir vadede veya belirli bir vadeye kadar önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni ve dövizi alma hakkı veren, ancak almayı zorunlu tutmayan, satan tarafı ise alıcının talebi hâlinde satmaya yükümlü kılan sözleşmeyi ifade eder.

261

Harward Universty Lecture Notes, http://www.eecs.harvard.edu/~parkes/cs286r/ spring08/reading5/hw3handout2.pdf, 27 January 2014

262

Altıntaş M. Ayhan, a.g.e., s.190 263

Karaca Nevran, Durmuşkaya Sedat, a.g.e., s.77 264

Higham Desmond, An Introduction to Financial Option Valuation: Mathematics, Cambridge University Press, U.K., 2004, s.1

265

Opsiyonların Riske Maruz Değerinin (RMD) Hesaplanması, Bankacılar Dergisi, 2005, S.52, s.2

266

Rosen Lawrence R., How To Trade Puy And Call Options, Dow Jones-Irwin Inc., U.S.A., September 1974, s.1

97

Alım opsiyonu alman yatırımcı ilgilendiği varlığın fiyatının artacağı kanaatinde ise alım opsiyonu alır. Vade geldiğinde alıcı spot piyasadaki fiyat ile elindeki opsiyon fiyatını karşılaştırarak işlem yapıp yapmamaya karar verir.267

Alım opsiyonu satan yatırımcı ise, belli bir vadeye kadar veya vadede, opsiyona dayanak oluşturan belli miktardaki malı, finansal ürünü, sermaye piyasası aracını veya ekonomik göstergeyi alım opsiyonu alan yatırımcının talebi halinde belli bir fiyattan satmakla yükümlüdür.268

Örneğin, bir yatırımcının, 20 Kasım tarihinde cari fiyatı 7.000 TL olan Beko hisse senetlerini, 20 Şubat tarihinde 8.000 TL’ den satın alma hakkı veren opsiyon sözleşmesini, sözleşme başına 400 TL prim ödeyerek satın aldığını varsayalım. Burada opsiyon alıcısı, Beko hisse senetlerinin 20 Şubat tarihinde 8.000 TL üzerinde olacağını tahmin etmektedir. Öte yandan, opsiyon satıcısı ise, hisse senedi fiyatının 8.000 TL’ nin üzerine çıkmayacağını veya düşeceğini tahmin etmektedir. Beko hisse senedinin piyasa fiyatı, 8.000 TL’ nin üzerinde olursa, opsiyon alıcısı sözleşmeyi işleme koyacaktır. Eğer Beko hisse senedinin piyasa fiyatı, işlem fiyatının altında olursa, opsiyon sözleşmesi işleme konmayacaktır. Piyasa fiyatı, primi telafi edici düzeye ulaştıktan sonra opsiyon sahibi kara geçmeye başlar.

8.000 + 400 = 8.400 TL269

Aşağıda şekil 9‘ da alim opsiyonunu satın alan ve satan açısından grafiksel değişimi yer almaktadır.

267

Sermaye Piyasası Kururlu,Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri, Spk Yatırımcı Bilgilendirme Kitapçkları-8, Ankara,2007, s.7

268

Çiftçi Özgür Himmet, a.g.e., s.13,14

269

98

Şekil 9: Satın alan ve satan açısından alım (call) opsiyonu270

2.2.6.2.2. Satma (Put) Opsiyonu

Madura ( 2008)’ e göre, bir satım opsiyonu sahibine elindeki opsiyonu belirli bir süre içinde belirli bir fiyata satma hakkı tanır. Bir satım opsiyonu sahibi alım opsiyonundaki gibi opsiyonu kullanmak zorunda değildir. Bu nedenle, opsiyon sahibine maksimum potansiyel zarar için opsiyon sözleşmesi yapılır.271

Satma opsiyonu sahibine, sözleşmenin vadesinde veya vadeye kadar olan süre içinde opsiyona konu teşkil eden araçları sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktarda satma hakkı veren opsiyon türüdür. Opsiyonda satıcı taraf, alıcı istediği takdirde söz konusu ürünü satın alma yükümlülüğünü üstlenmiş olur.272 Satım opsiyonları, alıcıya satın alma hakkı tanır, ancak hisse senedini, endeksi yada vadeli sözleşmeyi satma zorunluluğu yoktur. Dayanak varlığın fiyatı düştüğünde, satış opsiyonunun değeri artar, dayanak varlığın fiyatı yükseldiğinde opsiyon değeri azalır. Bu durum, satma opsiyonunun düşüş eğilimi stratejisidir. Yani, dayanak varlığın fiyatının düşmesi yahut artması opsiyon değerini etkiler.273

270

Aydın Nurhan, a.g.e., s.98 271

Madura Jeff, International Financial Management, Cengage Learning, U.S.A., 2008, s.120

272

Vural Tacettin, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türev Piyasaları ve Forward İşlemlerin Vergilendirilmesi, İstanbul, 2006, s.41

273

99

Opsiyonu alan yatırımcı, opsiyona konu olan malın fiyatı, anlaşma fiyatının altına düşerse, opsiyonu kullanacaktır. 274

Satma opsiyonlarında satın alma opsiyonlarının aksine, işlem fiyatı genellikle söz konusu varlığın piyasa fiyatı altında belirlenir. Örneğin, piyasa fiyatı 9.000 TL olan Beko hisse senetleri için, 8.000 TL işlem fiyatı belirlendiği ve primin 400 TL olduğunu varsayalım. Bu örnekte alıcı, hisse senetlerinin fiyatını 8.000 TL altına düşeceğini, satıcı ise düşmeyeceğini tahmin etmektedir. Eğer fiyat opsiyon vadesi içerisinde veya sonunda, 8.000 TL altına düşerse, opsiyon işleme konur. Satma opsiyonu alıcısının kazancı, teorik olarak, hisse senedinin piyasa fiyatının sıfıra düşmesi durumunda 7.600 TL’ dir. Bu nedenle, alıcının söz konusu kazancı sınırsız olarak ifade edilir. Alıcının risk, ise, ödediği 400 TL’ lik prim kadardır. Fiyat, primi telafi edecek düzeye düştükten sonra kara geçilmeye başlanır.

8.000 – 400 = 7.600 TL275

Aşağıda şekil 10’ da satma opsiyonunu satın alan ve satan açısından grafiksel değişimi bulunmaktadır.

Şekil 10: Satın alan ve satan açısından satma opsiyonu276

Call ve put opsiyonlarında hak ve yükümlülüklere ilişkin esaslar tablo 13’ deki gibidir.

274

Dereli Gül, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, Opsiyonlar Ve Opsiyon Stratejileri,Ankara,2008, s.13

275

Ceylan Ali, İşletmelerde Finansal Yönetim, Ekin Kitabevi, İstanbul, 2003, s.522 276

100

CALL PUT

ALICI Alış hakkı Satış hakkı

SATICI Satış zorunluluğu Alış zorunluluğu

Tablo 13: Call ve put opsiyonlarında hak ve yükümlülükler277