Kar Merkezleri Ġçin Önemli Bir Unsur Transfer Fiyatlaması

Hastane iĢletmesinin kendi bölümleri ya da kolları arasındaki mal ve hizmet satıĢlarında uyguladığı fiyat olarak tanımlanabilir. Transfer fiyatlandırması aynı gruba ait farklı iĢletmeler arasında olabileceği gibi, aynı iĢletmeye ait farklı sorumluluk merkezleri arasında da gerçekleĢebilmektedir. (Kapusuzoğlu, 1998 : 205) Transfer fiyatı sorumluluk merkezinde performans değerlemesi için önemli bir konudur. Özellikle hastane iĢletmelerinde oluĢturulacak sorumluluk merkezlerinde

üretilen sağlık hizmetinin örgüt dıĢına satılması durumunda karı etkileyecek bir durumun örgüt içinde baĢka bir sorumluluk merkezine satılması durumunda da gerçekleĢtirilmesi gerçek anlamda bir performans değerlemesi için önem oluĢturacaktır. ĠĢte bunun için sorumluluk muhasebesinin örgüt içinde tam ve etkin kullanımı için transfer fiyatlandırılmasının kullanılması gerekmektedir.

Ürün veya hizmet satımı organizasyon içinde bir sorumluluk merkezi için bir gelir oluĢturan bir çıktı iken alımı yapan diğer bir sorumluluk merkezi için ise gider olarak bir girdiyi oluĢturacaktır. (Hansen ve Mowen, 1992 : 855) Örneğin radyoloji merkezinde bir sorumluluk merkezi olarak bir baĢka sorumluluk merkezindeki talep edilen radyolojik tetkikin yapılması durumunda oluĢan hizmetin değeri radyoloji merkezi için bir gelir, hizmetin verildiği sorumluluk merkezi için ise gideri oluĢturması gerekmektedir. Bu amaçla fiyatlandırmanın örgüt içinde de gerçekleĢtirilmesi gerekecektir.

Sorumluluk merkezleri bir mal veya hizmeti alma veya satma konusunda, üst yönetimin merkezkaç yönetimi uygulama esnekliği içinde karar verme serbestliğine sahiptir. Transfer fiyatlamasını daha iyi algılayabilmek için her bir sorumluluk merkezini organizasyon içinde farklı bir iĢletme olarak görmek daha uygun olacaktır. (Moore ve Jaedicke, 1988 : 556)

Transfer fiyatlandırılması hastane içinde sorumluluk merkezleri arasında uygulanmasının hastane iĢletmesinin karlılığına çok fazla bir etkisi yoktur. SatıĢ yapan sorumluluk merkezi için kar, alıcı merkez tarafından ise maliyet olarak görülen transfer fiyatlandırması, organizasyon içinde sorumluluk merkezleri arasında maliyetlerin taĢındığı hissini yaratabilir. (Brandon ve Ralph, 1997 : 803) Yalnız merkezkaç yapıya sahip hastane iĢletmesin de tam bağımsızlığa sahip sorumluluk merkezleri için transfer fiyatlaması hem performansların etkinliği hem de alım ve satım bağımsızlığı içinde organizasyon içinden ve organizasyon dıĢından mal ve hizmet alma ve satma imkanı verdiği için gerçekte performans baĢarısı elde etmek isteyen yönetici için maliyetlerin azaltılarak gelirin artırılması amacı ile etkin bir yöntem olarak kullanılacaktır.

Transfer fiyatlandırması sorumluluk merkezlerinin performans değerlemesinde etkin olarak kullanılmalıdır. Sorumluluk merkezleri için sorumluluk raporlarına etkin sonuçlar doğuracak transfer fiyatlandırması bir merkez için gelir bir diğer merkez

için gideri oluĢturacağı için performans değerlemesi yapılacak sorumluluk merkezleri arasında adaletin sağlanması gerekmektedir. Bunun için transfer fiyatlandırması yapılan iĢletmede her bölüm için aynı fiyat yönteminin kullanılması veya kullandırılması gerekmektedir. ĠĢletme içi mal ve hizmet transferlerinde bu amaçla çeĢitli transfer fiyatları kullanılır. Kullanılabilecek transfer fiyatı seçenekleri Ģöyle sıralanabilir : (Venkat ve Reddy, Http://www.icwai.org ; Sevgener ve Hacırüstemoğlu, 2000 : 359)

- Pazar (piyasa) fiyatı,

- Pazarlık esasına göre saptanan fiyat,

- Maliyetlerin kullanılmasıyla saptanan fiyat, - Ġkili transfer fiyatı.

3.5.4.1. Pazar (Piyasa ) Fiyatı

Transfer edilecek olan mal veya hizmetin aynı özellikteki baĢka bir mal veya hizmetin pazardaki fiyatı esas alınarak uygulanmasıdır.(Yükçü, 1999 : 738) Bu yöntemin uygulanmasında mal veya hizmeti alan veya satan merkez mal veya merkez piyasada hangi fiyattan alım satıma konu oluyorsa o fiyat transfer fiyatı olarak kullanılacaktır. Burada satın alma isteği içinde olan sorumluluk merkezi dıĢarıdan alacağı hizmet veya örgüt içindeki sorumluluk merkezinden alacağı hizmetin maliyet karĢılaĢtırmasını yaparak alım kararı verecektir. (Blocher vd., 2002 : 920)

3.5.4.2. Pazarlık Esasına Göre Saptanan Fiyat

Transfer edilen mal veya hizmetin piyasa da fiyatının belli olmaması, fiyatın belirlenmesinin zor olması veya pazar fiyatına ulaĢmanın zaman alıcı olması sonucu durumlarında sorumluluk merkezleri yöneticileri tarafından pazar fiyatına alternatif olarak aralarında anlaĢarak ortaya çıkaracakları fiyatlandırmadır.

Transfer fiyatının pazarlık esasına göre saptanmasındaki bir önemli neden de arz ve talep tarafının piyasadaki rantını oluĢturma arzusudur. (Zimmerman, 2008 : 192) Alıcı taraf fiyatta indirim ve ıskonto yapılmasını isterken satıcı taraf da pazar fiyatına göre daha yüksek bir fiyattan satarak tasarruf elde etmek isteyecektir. Burada

önemli olan organizasyonun bütünü için alıcı olan sorumluluk merkezi ile satıcı olan sorumluluk merkezinin de en optimal fiyatı belirlemesi ve belirlenen fiyatın bir sorumluluk merkezine pozitif etki sağlarken bir diğer sorumluluk merkezine negatif etki sağlamamasıdır. (Atkinson, 2001 : 540; Sevgener ve Hacırüstemoğlu, 2000 : 360)

3.5.4.3. Maliyetlerin Kullanılmasıyla Saptanan Fiyat

Hastane ĠĢletmesinde Pazar fiyatı veya pazarlık esasına dayalı bir fiyatlandırma kullanılamadığı zaman maliyetlerin kullanılması yolu ile fiyat belirleme yoluna gidebilirler. Maliyet yönteminde sorumluluk merkezi fiyat belirlerken ürün veya hizmetin maliyetini değiĢken maliyet veya tam maliyet, standart gibi yöntemleri uygulayarak bu belirlenen maliyete belirlenen bir kar oranı eklemek sureti ile de bir transfer fiyatı belirleyebilmektedir. (Hilton, 2006 )

3.5.4.4. Ġkili Transfer Fiyatı

Alıcı ve satıcı taraf olan sorumluluk merkezlerinde belirlenecek olan transfer

fiyatlarının her iki bölüm için de farklı Ģekilde gerçekleĢtirildiği bir yöntemdir. Sorumluluk merkezlerinde belirlenen fiyat piyasa fiyatının üstünde olması durumunda alıcı taraf ihtiyacı olan mal veya hizmeti iĢletme dıĢından karĢılamak zorunda kalacak; fiyatın piyasa fiyatının altında olması durumunda ise satıcı tarafın maliyetlerini bile karĢılayamaması sonucu ortaya çıkabilecektir. Bu durumların ortaya çıkmasını engellemek için ikili fiyat uygulaması gerçekleĢtirilebilir. Satıcı olan sorumluluk merkezi için maliyet + kar yöntemi uygulanırken alıcı taraf için ise maliyet fiyatı üzerinden fiyatlandırma gerçekleĢtirilebilecektir. Bu durumda satıcı bölüm için ölçümlemeyi sağlayacak kârlı sonuçlar ve alıcı bölümlerin de maliyetlerini olumsuz etkilerden arındıracak arzu edilen fiyat gerçekleĢtirilebilecektir. (Güner, 2004 : 14) Ġkili transfer fiyatlandırmasında dikkat edilmesi gereken nokta iĢletme karının mükerrer Ģekilde hesaplanarak karın yüksek çıkabilmesidir. Bunun engellenebilmesi için mal veya hizmet satan merkezin nihai sonuçlarına göre hesaplama yapılması gerekmektedir. (Aslan, 2004 : 61)

ĠĢletmeler transfer fiyatlandırması konusunda ortak bir fiyatlandırma politikası belirlenmemiĢse sorumluluk merkezleri verilen serbestlik doğrultusunda yukarıdaki

fiyatlandırma yöntemlerinden birini uygulayacaklardır. Sorumluluk merkezleri performans değerlemelerine etkin katkı sağlayacak bir fiyatlandırmayı seçmek isteyeceklerdir Organizasyonda etkili ve gerçeğe en uygun bir performans değerlemesi yapmak, bütçelerle belirlenen hedeflerle fiili değerler arasındaki sapmaları en aza indirgemek ve merkezkaç yapıyı en demokratik Ģekilde uygulayarak sorumluluk merkezlerine özerklik sağlamak için transfer fiyatlandırmasının etkin Ģekilde kullanılması gerekmektedir. (Aslan, 2004 : 50)

Transfer fiyatlaması gerçekleĢtirilirken sorumluluk merkezlerine en adilane kar formulasyonunu oluĢturacak bir bağımsızlık vermek performans ölçümü için yarar sağlayacak alıcı kar merkezi düĢük maliyetten hizmet veya ürün satın almak isterken satıcı tarafta yüksek fiyattan mal veya hizmet satmak isteyecektir. Fiyat anlaĢmasının olmaması durumunda alıcı taraf bu hizmeti dıĢarıdan sağlama yoluna da gidebilmektedir. Yalnız bu durumda öncelik hastane iĢletmesinin genel amaçları ön planda tutulması gerekecektir. (Young, 2007 : 3) Örneğin pediatri sorumluluk merkezinin patoloji merkezinde yaptırdığı testlerle ilgili olarak hastane iĢletmesinde oluĢan transfer fiyatlandırması sonucu elde edilecek katkıyı sorumluluk merkezi ve hastanenin genel yapısı için Ģu Ģekilde örnekleyebiliriz.

Tablo 3.3. : Sorumluluk Merkezi Ve Hastane ĠĢletmesinin Genel Yapısı Ġle Ġlgili Transfer Fiyatlaması Pediatri sorumluluk merkezi Patoloji laboratuarı Hastanenin Genel Yapısı 1. Durum : Testin patoloji laboratuarında

yapılması

Gelir 11$ 6$ 11$

DeğiĢken Maliyet 6$ 2$ 2$

Katkı Payı 5$ 4$ 9$

2.Durum: Testin dıĢarıda yapılması

Gelir 11$ 0 11$

DeğiĢken Maliyet 4.50$ 0 4.50$

Katkı Payı 6.50$ 0 6.50$

Kaynak : YOUNG David. W. • Profit Centers in Clinical Care Departments: An Idea Whose Time Has Gone • July 2007;S.3; http://www.davidyoung.org/ProfitCenters.pdf

Birinci durumda görüldüğü gibi pediatri bölümünün organizasyon içindeki bir diğer sorumluluk merkezinden bu hizmeti alması durumunda katkı payı 10

5$ olarak oluĢmakta eğer test dıĢarıda yapılırsa katkı 6.50$ a yükselmektedir. Bu durum pediatri kar merkezi yöneticisinin performansı açısından olumlu bir geliĢme olacak amaç bütünlüğü içinde düĢünmeyen yönetici için bu sonuç tabii ki daha makul olacaktır. Testin hastane sorumluluk merkezi olan patoloji laboratuarında yapılması durumunda katkı payı 9$ olmakta testin dıĢarıda yapılma serbestliği verilmesi durumunda katkı 6.50$ a düĢmektedir. Öncelik hastanenin genel karlılığı olduğuna göre burada bir numaralı durumun uygulanması ve pediatri sorumluluk merkez yöneticisinin genel amaçlar doğrultusunda hastane içinden bu hizmeti alması daha uygun olacaktır.