Hastane ĠĢletmelerinde Verimliliğin Ölçülmesi Ve Performans Kriterleri

çıktılarının belirlenmesi zorluğundan kaynaklanmaktadır Hastane iĢletmelerinde performans kriterlerinin belirlenmesi aynı zamanda çıktının ölçülmesine fayda sağlayacaktır.

1.4.2.2. Hastane ĠĢletmelerinde Verimliliğin Ölçülmesi Ve Performans Kriterleri

Hizmet iĢletmelerinde verimliliğin ölçülmesinde ve denetiminde büyük ölçüde performans değerlemesinde kullanılan göstergelerden yararlanılmaktadır.

Hastane ĠĢletmelerinde Performansın ölçümünde kullanılan göstergeleri iki bölümde inceleyebiliriz. Ġlk bölümde ülke genelinde sağlık hizmetlerinin verimliliği için Ģu performans kriterleri kullanılmaktadır. (Yeğinboy ve Yeğinboy, 1993 : 26-32)

Toplam Hastane Sayısı Toplam Hasta yatağı Sayısı Nüfusa DüĢen Hasta Yatağı

Hastane ĠĢletmesi için verimliliğin belirlendiği performans ve hastane çıktılarının ölçümünde kullanılan göstergeler, ise Ģunlardır; Yeğinboy ve Yeğinboy, 1993 : 26-32; Gök,1981 : 54) hasta yatağı, hasta sayısı, hasta gün sayısı, maksimum yatılan gün sayısı, ortalama kalıĢ süresi, yatak iĢgal oranı, atıl kapasite yatan hasta oranı (%), yatak devir hızı , devir aralığı (gün), yatak doluluk oranı

Hastane iĢletmeleri esas konumuzu oluĢturduğu için hastanelerde performans göstergesi olan ve çıktının ölçümünü ifade eden yukarıdaki kavramları açıklamakta yarar vardır.

- Hasta Yatağı

Hastaların 24 saatten az olmamak üzere bakım ve tedavilerinin sağlanması amacıyla yatırıldığı, hasta odalarına ya da hastalara devamlı tıbbi bakım hizmeti verilen birimlere yerleĢtirilen yataklardır. Hasta yatak sayısına; yoğun bakım, prematüre ve yeni doğan ünitesindeki yataklar (kuvöz, açık bebek yatağı) ile yanık merkezi ve yanık odalarındaki yataklar dahil edilir.

Akıl ve ruh sağlığı hastanelerinde kronik psikiyatri hastalarının tedavisi için ayrılmıĢ yataklar, fizik tedavi ve rehabilitasyon hastane veya servislerinde rehabilitasyon için ayrılmıĢ yataklar, geriatri yatakları ile ortalama kalıĢ süresi 30 gün ve üzerinde olan hasta yatakları “Uzun süreli hasta yatakları”, bunun dıĢında kalan hasta yatakları ise “Kısa süreli hasta yatakları” olarak sınıflandırılır.

Hasta yataklarına; kuvözler, doğum masaları, poliklinik, acil ve laboratuarlarda muayene, kemoterapi, radyoterapi, giriĢimsel radyoloji, genel ve lokal anestezi, intravenöz, infüzyon, inhalasyon ve sedasyon islemleri ile diyaliz tedavisi gibi 24 saatten daha az bir zaman dilimi içinde yapılan tedaviler için kullanılan “Günübirlik tedavi yatakları”, personel yatakları dahil edilebilir. (http://www.saglik.gov.tr/ 2011a)

- Hasta Sayısı

Hasta sayısı hastaneye giren hastaların ölçümü ve hastaneden çıkan hastaların ölçümü olarak iki Ģekilde yapılabilir.(Carey, 1997 : 449) Girenlerin miktarı hastaneye girdikleri andan ve kayıt yaptırdıkları andan itibaren bir yıl içinde kabul edilen hasta sayısıdır. Çıkanlar ise bir yıl içinde sağlık kazanarak ayrılan, baĢka bir sağlık kurumuna gönderilen ve ölen hastaları kapsamaktadır.

- Hasta Gün Sayısı

Günlük hesap ayrıntıları olan ve bir hasta için sağlanan hizmeti ifade eden ölçüm birimidir. GiriĢinden itibaren çıkıĢına kadar olan süre gün sayısı olarak kabul edilebileceği gibi girdiği andan itibaren 24 saati doldurduktan sonra da bir gün olarak belirlenebilir. Elde edilen veriler hastanelerde iĢgal edilen yatakların sene içindeki yatak gün toplamını aĢmaması beklenir. Hasta gün sayısı normal yeni doğan çocuklarla ilgili rakamları kapsamamaktadır.

- Maksimum Yatılan Gün Sayısı

Ġncelenen süre içinde hastanede verilebilecek bakım gün sayısının en büyük değeridir. Hesaplamada hasta yatak sayısı ile incelenen süre içindeki gün sayısı çarpılır.

Örnek: 50 yataklı bir hastanenin Ocak(31 gün), ġubat(28/29 gün), Mart ayı (31 gün) için maksimum hasta bakım gün sayısı

= 50 yatak * (90/91 gün) ;

= 4500 hasta bakım günü (ġubat 28 gün ise)

= 4550 hasta bakım günü (ġubat 29 gün ise) (http://www.saglik.gov.tr/ 2011a) - Ortalama KalıĢ Süresi

Bu gösterge hastaların ortalama olarak hastanede kaldıkları gün sayısını ifade etmektedir. En ideal yöntem toplam hizmet verilen gün miktarını hastaneden çıkan hasta miktarı ile birlikte hizmet görüĢte ölenlerin sayılarının toplamına bölünmesi sureti ile hesaplanmasıdır. .(Carey, 1997 : 443) Bu hesaplama yönteminde kullanılan diğer formülasyonlar Ģu Ģekildedir.(Gök, 1981 : 56)

Bir yıl içinde hastanede kalınan toplam gün sayısının aynı yıl içinde girenlerin miktarına bölünmesi

Bir yıl içinde hastanede kalınan toplam gün sayısının aynı yıl içinde çıkanların miktarına bölünmesi

Bir yıl içinde hastanede kalınan toplam gün sayısının aynı yıl içinde giren ve çıkanların aritmetik ortalamasına bölünmesi

Bir baĢka yöntem ise giriĢten itibaren hastaların belirlenen bir günde sayımı gerçekleĢtirilir. GiriĢten sayım gününe kadar giren hastaların giriĢ gününden sayım gününe kadar olan devresine uygun bir eğri düzenlenir. Bu eğirinin tepesi ortalama süreyi gösteririr. Bu eğrinin iki tepesi olacaktır. Bu eğriler hem kısa süreli sağlık hizmeti alanları hem de uzun süreli sağlık hizmeti alanları göstermektedir.daha doğru ve kesin bir sonuç elde etmek için yöntemin kısa sürelerde yenilenmesi gerekmektedir. .(Gök, 1981 : 56)

- Yatak ĠĢgal Oranı

ĠĢgal edilen yatakların ortalamasının (iĢgal edilen yatak sayısının 365 e bölümü) hastane iĢletmesinin teorik olarak belirtilen yatak sayısına bölünmesi ile bulunur. Elde edilen sayı 100 ile çarpılarak sonuca ulaĢılır. Burada fiili yatak sayısının kullanılması eğer ilave yataklar varsa bunlarında hesaplamaya katılması daha gerçekçi sonuçlara ulaĢılmasını sağlayacaktır. Bir yıl içinde hesaplanan iĢgal oranının yüksek olması yatak sayısının artırılması gerekliliğini düĢük veya negatif çıkması ise gereksiz yatak bulundurulduğunu göstermektedir.

- Atıl Kapasite

Bu değer bir hastanın çıkıĢı ile diğer hastanın giriĢ süresi arasındaki ortalama farkı belirtmektedir. Bu değer bir yıl içinde kalınması mümkün toplam miktardan fiilen hastanede kalınan günlerin çıkartılması ve elde edilen değerin bir yıl içindeki toplam çıkanlara bölünmesi sonucu elde edilir. Atıl kapasitenin anlam kazanabilmesi için her servis için ayrı ayrı hesaplanması gerekmektedir. Eğer hesaplanan atıl değer küçük çıkar veya negatif çıkarsa yatak sayısının artırılması gerekliliği tersi durumda ise yatak sayısının gerekenden fazla olduğunu gösterir. .(Gök, 1981 : 56-58)

Sağlık hizmetlerinin kaliteli olarak sunulması, hastanenin iĢlevsel performansına bağlıdır. Hizmetin topluma ulaĢmasında geçen süreçte, hastane iĢlevlerinin departmanlar düzeyinde yaratılacak katma değer artıĢı performans hedeflerinin yakalanabilmesini de olumlu yönde etkileyecektir.(Sayın ve Yeğinboy, 1994 : 464) Sorumluluk muhasebesi uygulamaları ile belirlenen merkezlerde performans artıĢına yönelik uygulamalar katma değer artıĢı ve hastane iĢletmelerinin genel olarak performans hedeflerini yakalamalarına yardımcı olacaktır. ÇalıĢmamızdaki amaç sorumluluk muhasebesinin hastane iĢletmelerinde kullanımı olduğu için performans göstergeleri olarak yukarıdaki ifade ettiğimiz göstergeler ayrı ayrı açıklanmamıĢtır.

- Yatan Hasta Oranı (%)

Bir yılda hastane polikliniğine baĢvuran hastaların ne kadarının yatırılarak tedavi edildiğini gösterir. Formülasyonu ; Yatan Hasta x 100 / Poliklinik

- Yatak Devir Hızı

Bir yatağın yılda kaç hasta tarafından kullanıldığını gösterir. Formülasyonu ; Yatan Hasta /Hasta Yatağı

- Devir Aralığı (Gün)

Bir hasta yatağının kaç gün bos kaldığını gösterir.

Hasta Yatağı X Süre- Yatılan Gün Sayısı /(Taburcu + Ölen) - Yatak Doluluk Oranı:

Belirli bir zaman dilimi içerisinde hasta yataklarının ne oranda hasta tarafından kullanıldığını gösterir hesaplama formülü

Yatılan Gün Sayısı X 100/ (3ay ( 90 - 92 gün) veya 1 yıl (365 gün) X hasta yatak sayısı)

Hasta yataklarının yeterli kullanılıp kullanılmadığını gösterir (http://www.saglik.gov.tr/ 2011a)

Performans ve verimliliğin ölçümü hastanenin en etkin Ģekilde çalıĢması için gerekli olan ölçümlerdir. Etkin faaliyet aynı zamanda verilen hizmetin kalitesinin artırılmasını da içermektedir. Sorumluluk muhasebesi sistemi ile hastane organizasyonunun etkin ve verimli çalıĢmasını sağlarken, yönetimin ana hedeflerinden biri olarak hizmet kalitesinin artırılmasına da fayda sağlayacak bir sistem olarak kullanılabilir. Hastanenin genel olarak hedefi olan kaliteli hizmetin merkezler bazında da verilmesi sorumluluk merkez yöneticilerinin etkin çalıĢmasına bağlı olacak merkez bazında kalite artıĢı toplam hastane kalitesinin artırılmasında da etkin olacaktır. Bu açıdan hastanelerde kalite anlayıĢına ayrıca değinilmesi gerekmektedir.