Kanunda işçiye haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verileceğinden söz edilmiştir. Bu durumda kanaatimize göre işçi
3. Süt izni
Kadın işçilere doğum sebebiyle verilmesi gereken bir başka izin de süt iznidir. Kuşkusuz hüküm öncelikle bebeğin sağlığını ve gelişimini de dikkate almaktadır. Anne sütünün bebeğin sağlığı ve gelişimi için ne kadar önemli olduğu pek çok bilimsel çalışmada ortaya konulmakta, bu nedenle annenin bebeğini emzirmesi gerekliliğine dikkat çekilmektedir. Kanuna göre, kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve
79 kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır (m.74/7).
Kanunda öngörülen süre en az süreyi öngörmektedir. Dolayısıyla işçiye bu süreden daha az süt izni verilmesi mümkün değildir, ancak bu sürenin iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesi ile artırılması mümkündür85. Ayrıca süt izninin kullanımı işçinin talebine bağlı değildir.
İşveren işçi talep etmese de bu izni kullandırmak zorundadır.
Süt izninin kullanımı konusunda inisiyatif işçidedir ve oldukça esnek bir düzenleme söz konusudur. İşçi bu süreyi ister bir bütün olarak isterse birden fazla süreye bölerek kullanabilir. İşyerinin işçinin evine yakın olması halinde sık sık bebeğin beslenmesini gerçekleştirebilmek için bu sürenin kısa kısa birden fazla bölümde kullanılması mümkün olduğu gibi işyerinin eve uzak olması halinde tek parça olarak işin başlamasından önce işe geç gelmek ya da işin bitiminden önce işten erken ayrılmak biçiminde kullanılması da mümkündür. Buna karşılık amacı dikkate alındığında bu iznin haftada bir gün ya da tüm izin süresinin toplu olarak kullanılmaması gerekir. Bir diğer deyişle bu iznin günlük olarak kullanılması esastır. Ancak her ne kadar hükmün amacı dikkate alındığında bu şekilde yorum yapılması gerekirse de büyük şehirlerde özellikle de işçilerin işverence sağlanan araçlarla işin yapıldığı yere getirilip götürüldüğü işyerlerinde süt izin hakkının günlük kullanımı işçilerce tercih edilmemektedir. İşverence sağlanan araçlarla daha konforlu ve daha hızlı bir şekilde evine gidebilecekken kendi olanakları ile daha uzun sürede evine gittiğinde işçi bu haktan gereği gibi yararlanamamaktadır. Bu nedenle de öğretide de belirtildiği gibi, Kanuna konulacak hükümle, sınırlı hallerde, özellikle günlük kullanımın zorluklara sebep olması ve işçinin de yazılı olarak talep etmesi halinde süt izninin
85 Köseoğlu/Kaya, 59.
80 toplu kullanımına izin verilmesi isabetli olacaktır kanaatindeyiz86. Yargıtay bu iznin toplu kullanılamayacağını kabul etmektedir87.
Öte yandan süt izin süresi tek doğumda doğan çocuk sayısına göre değişmez. Kanunda bu konuda bir artırım öngörülmemiş, ikiz ya da daha fazla sayıda çocuğun doğumu halinde bu sürenin artırılacağı yönünde bir düzenleme yapılmamıştır. Bunun sonucunda işçi tek doğumda ikiz de ya da daha fazla sayıda çocuk sahibi olsa da kullanması gereken süt izin süresi bir buçuk saat olacaktır88.
İşverence süt izninin kullandırılmamasını halinde bunun yaptırımının ne olacağı üzerinde de durulmalıdır. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi daha önce süt izninin kullandırılmamasının bir yaptırımı olmadığını kabul etmekteydi89. 2017 yılında Özel Daire görüşünü değiştirmiş ve süt izninin kullandırılmaması halinde izin yapmayıp çalışmış olduğu süre için ve işçiye fazla çalışma ücreti ödenmesi
86 Aynı yönde, Taşkent/Kurt, 42. Yazarlar, toplu kullanımın yasaya uygun olmadığını, ancak işçinin talep etmesi, işverenin de sakınca görmemesi halinde böyle bir uygulama yapılabileceğini belirtmektedirler; aynı yönde Arslan Ertürk, 362.
87 Yarg. 9 HD., 27.4.2017, E. 2017/4543, K. 2017/7375, (www.kazanci.com).
88 Taşkent/Kurt, 42. Yazarlara göre, çoğul gebelik halinde de süt izninin günde toplam bir buçuk saati geçmemesi gerekir, zira annenin bu süre içinde birden fazla olan çocuklarını emzirmesine herhangi bir engel yoktur.
89 Yarg. 9.HD., 1.5.2007, E. 2007/4893, K. 2007/13796; aynı yönde, Yarg. 9 HD., 7.4.2014, E. 2012/7210, K. 2014/11523. Yargıtayın bu son kararına göre, “Kadın işçiye doğumdan sonra bir yıla kadar günde 1.5 saat süt izni verilmesi gerektiğine dair düzenleme, 10.6.2003 tarihinde yürürlüğe giren 4857 Sayılı İş Kanununun 74. maddesiyle getirilmiştir. İşverence süt izni verilmemesinin yaptırımı da, anılan Kanunun 104. maddesinde öngörülmüştür. Bununla birlikte süt izni verilmemesi durumunda işçiye ilave bir ücret ödeneceğine dair bir kurala yer verilmiş değildir. Bu durumda süt izni ücreti isteğinin reddi gerekirken yazılı şekilde kabulü hatalıdır”; 1.5.2007 tarihli Yargıtay kararını isabetsiz bulan karar incelemesi için bkz. Özel, Kayhan: Karar İncelemesi-Bir Yargıtay Kararı Işığında Süt İzinlerinin Hukuki Niteliği, Çalışma ve Toplum D., 2011/1, 325-330.
81 gerektiğini kabul etmiştir. Gerçekten Yüksek Mahkemeye göre, “İşverence süt izni verilmemesinin yaptırımı da, idari para cezası olarak anılan Kanun'un 104. maddesinde öngörülmüştür. Belirtmek gerekir ki ceza yaptırımına bağlanan bir davranışın hukuki bir yaptırımı da olmalıdır.
Süt izni yasadan kaynaklanan bir mazeret iznidir ve yasal haktır.
Kural olarak da ücrete tabidir. Ancak ertelenmeme özelliği vardır ve sonradan kullanılamaz. Bu sebeple de doğduğu an kullanılması için işçi tarafından talep edilmesi gerekir. Her ne kadar süt izni karşılığı ücret öngörülmemiş ise de işçiye verilmemesi halinde bağlanan cezai yaptırım gibi hukuki bir yaptırım da bağlanmalıdır.
İşçi süt izni olan günlük 1,5 saatlik zamanda çalışmış ise bunun karşılığı mesai yaptığından, fazla mesai olarak değerlendirilmeli ve fazla mesainin karşılığı ücret hesaplanıp hüküm altına alınmalıdır”90.
Ekleyelim ki, Yargıtay 22. Hukuk Dairesi de bu süre için işçiye % 50 zamlı ücret ödenmesi gerektiğini kabul etmektedir91. Yargıtay 22.
Hukuk Dairesine göre, “Süt izni ile ilgili olarak Dairemizin 13.06.2016 tarih 2015/12878 Esas 2016/17527 Karar sayılı kararıyla, 4857 Sayılı İş Kanunu'nun 69/3. fıkrasında “İşçilerin gece çalışmaları yedibuçuk saati geçemez”, hükmüne göre gece çalışmasının zamlı ücret üzerinden ödeneceği hususunda bir kanuni düzenleme bulunmamakla birlikte, Dairemizin yerleşik içtihatları ile bu durum açıklığa kavuşturulmuş ve gece yapılan fazla çalışmaların zamlı ücret üzerinden ödenmesi gerektiği kabul olunmuştur. Süt izni konusunda da benzer yorum yapılmasının hakkaniyete ve Anayasa ve Kanun koyucunun amacına daha uygun olduğu değerlendirilmiştir.
90 Yarg. 9 HD., 27.4.2017, E. 2017/4543, K. 2017/7375; aynı yönde Yarg. 9 HD., 2.4.2018, E. 2017/5607, K. 2018/7152, (www.kazanci.com).
91 Yarg. 22 HD., 25.9.2017, E. 2015/16933, K. 2017/19050, (www.kazanci.com).
82 Zikredilen kararda, aynen;
"Yasa uyarınca kadın işçilere çocuklarını emzirmeleri için günde birbuçuk saat (aksi yönde ve fakat işçi lehine olmak üzere taraflar arasında süre düzenlemesi yapılabileceği gibi) süt izni verilmesi hususu işverenin insiyatifinde olan bir durum olmayıp, 4857 Sayılı İş Kanunun 74/7. fıkrası uyarınca da bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağının işçi tarafından belirleneceği hüküm altına alınmış olup, işçinin süt izni kullanması gerektiği halde bu iznin kullandırılmaması durumunda, kullandırılmayan sürenin tespiti ile % 50 zamlı ücret üzerinden hesaplama yapılması gerektiğinin kabulünün Anayasanın 50/2. maddesine ve amaçsal yorum benimsemek suretiyle 4857 Sayılı kanunun ruhuna daha uygun düşeceği " gerekçesiyle hükmün bozulmasına karar verilmiştir.
Somut uyuşmazlıkta da davacının süt iznini kullanamadığı süre tespit edilip % 50 zamlı ücret üzerinden hesaplama yapılması gerekirken yazılı gerekçe ile talebin reddi isabetsiz olup bozmayı gerektirmiştir”92. Görüldüğü gibi Yargıtay Özel Dairesi kararında haftalık 45 saatlik sürenin aşılıp aşılmadığına bakmaksızın süt izninin kullandırılmadığı süre için zamlı ücret ödenmesine karar vermiştir.
Her iki Dairenin kararları bizce de isabetlidir. Zira kararlarda da belirtildiği gibi, işçi bu sürede çalışmaması gerekirken çalıştırılmıştır ve bu çalıştırmanın bir yaptırımı olmalıdır. Bu bağlamda da o süre için işçiye çalışmasının karşılığı olarak zamlı ücret ödenmelidir93. İşçiye zamlı ücret
92 Yarg. 22. HD., 7.2.2019, E. 2017/19628, K. 2019/2718, (www.kazanci.com).
93 Öğretide Taşkent/Kurt, bu konuda yasada yaptırım alanında bir boşluk bulunduğunu, bunun çözümünün yargıcın “kural koyma yetkisi”ni kullanması olduğunu, yargıcın bu yetkisini kullanırken de İş Kanunu m.
27’de düzenlenen ve yeni iş arama iznini vermeyip, o esnada işçiyi
83 ödenmesi için haftalık 45 saatin aşılıp aşılmadığına da bakılmaması, salt izin kullandırılmaksızın çalıştırılması zamlı ücret ödenmesi için yeterli görülmelidir kanaatindeyiz.
VI. Kadına Özgü Kıdem Tazminatı Hakkı: Evlenen