Başkasının Sürekli Bakımına Muhtaç Ağır Engelli Çocuğu Olan Kadın Sigortalılara Erken Emeklilik İmkanı

5510 sayılı Kanunun 28. maddesinde yer alan kolaylaştırılmış emeklilik koşullarından biri bakıma muhtaç derecede ağır engelli²⁰ çocuğu olan kadın sigortalılara yöneliktir. Buna göre, “emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuğu bulunanların, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenir ve eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilir”. Belirtelim ki çocuğun evlat edinilmiş olması bu haktan yararlanmanın önünde bir engel değildir. Başka birinin bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuk sayısı birden fazla ise böyle bir durumda yalnızca çocuklardan biri için bu haktan yararlanılabilecektir²¹.

20 Maluliyet Tespiti İşlemleri Yönetmeliği’nin (RG 03.08.2013, S: 28727) 12.

maddesinin 2. fıkrasına göre, kadın sigortalıların başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuklarının tespitinde, yürürlükte olan Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik esas alınır.

21 KEİG Platformu: Türkiye’de Kadınlar Sosyal Güvenliğin Neresinde?

5510 Sayılı SSGSS Kanunu’nun Toplumsal Cinsiyet Açısından Analizi.

İstanbul, 2015, 40.

106 Örnek verecek olursak, 01.01.1980 doğumlu olan ve ilk defa 05.04.2004 tarihinde sigortalı olan bir kadının emekli olabilmesi için 58 yaşını beklemesi gerekmektedir. Aynı örnekten devam edersek, sigortalının en erken 58 yaşını dolduracağı 01.01.2038 yılında emekli olabilmesi söz konusu iken bakıma muhtaç ağır engelli bir çocuğunun olması durumunda 01.10.2008’den itibaren çalıştığı sürelerin dörtte biri prim ödeme gün sayısına eklenip yaş haddinden düşeceği için 58 yaşından daha erken bir yaşta emekli olabilme ihtimali bulunmaktadır. Buna göre, Kanunun yürürlüğe girdiği andan itibaren kesintisiz çalıştığı ve bu süreçte çocuğunun bakıma muhtaçlığının devam ettiği varsayımında örneğimizdeki kadın sigortalının yaklaşık 52 yaşında emekli olabilme imkanı bulunmaktadır.

Çalışmaların sigorta prim gün sayısına ilave edileceği süre, çocuğun ölmesi, bakıma muhtaçlığın kalkması, kadın boşanmış ise velayetinin babaya verilmesi, engelli çocuğun Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kanunu hükümlerine göre koruma altına alınması ya da çocuğun bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsiz sürekli ve yatılı olarak faydalanması halinde sona ermektedir²².

Kanımızca bakım sorumluluğunun sadece kadının değil ailenin sorumluluğu olarak düzenlenmesine paralel gelişmelerin ağır engelli çocuğun bakımında kolaylaştırılmış emeklilik düzenlemesine de yansıması gerekmektedir. Bu vesileyle ağır engelli çocuğu olan ebeveynleri kapsar şekilde hükmün gözden geçirilmesi isabetli olur²³.

22 Uğur, Murat: “Çalışma Yaşamında Kadınlara Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa Göre Sağlanan Haklar”. SİCİL İş Hukuku Dergisi, S: 32, 2014, 198; KEİG Platformu, 41.

23 Düzenlemenin ayrımcı olduğu yönünde ayrıca bkz.

Güzel/Okur/Caniklioğlu, 501; KEİG Platformu, 41.

107 3. Hizmet Borçlanması İmkanı

a. Doğum Borçlanması

Uzun vadeli sigorta kollarından yapılacak parasal yardımlardan yararlanabilmek için belirli bir sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı aranmaktadır. Kişinin kendisi veya hak sahibi konumundaki kişilerin bu şartları sağlayabilmek için geçmişe yönelik toptan bir ödeme yapıp yapamayacağı sorusu akla gelmektedir. Hizmet borçlanması, sigortalı olarak geçirilmeyen bazı sürelerin, daha sonra uzun vadeli sigorta kollarına ilişkin primlerin toptan ödenmesi yoluyla sigortalı hizmetten sayılmasına olanak veren bir sosyal sigorta işlemidir²⁴. Belirtilmelidir ki, ancak yasalarda sayılan sınırlı sayıda hallerde sigortalının kendisi veya hak sahipleri geriye yönelik toptan bir ödeme yapıp bunları prim ödeme gün sayısına ve sigortalılık süresine saydırabilmektedir²⁵.

5510 sayılı Kanun’un 41. maddesi, sigortalının borçlanabileceği süreleri düzenlemektedir. Hizmet borçlanması yapılabilecek haller sınırlı sayı ilkesine tabi olup kanunda gösterilen haller dışında hizmet borçlanması yapabilme imkanı bulunmamaktadır. Hizmet borçlanması yapılabilecek hallerde sigortalının kendisinin veya hak sahiplerinin yazılı talepte bulunmaları ve talep tarihinde 82 nci maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt ve üst sınırları arasında olmak üzere, kendilerince belirlenecek günlük kazancın %32'si üzerinden hesaplanacak primlerini borcun tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde ödemeleri şartı ile borçlandırılarak, borçlandırılan süreleri sigortalılıklarına sayılır.

24 Çavuş, Ö. Hakan: “Yargı Kararları ve Sosyal Güvenlik Kurumu Uygulamaları Kapsamınd Son Değişikliklerle Birlikte Yurtdışı Hizmet Borçlanması”. Çalışma ve Toplum Dergisi, 2015/4, 38; Ocak, Saim:

“SGK Hizmet Borçlanması”. Çalışma Yaşamının Güncel Sorunları, III.

Sempozyum, Kocaeli Üniversitesi/Kocaeli Barosu, 2011, 39.

25 Ocak, SGK Hizmet Borçlanması, 39.

108 Hizmet borçlanmasının söz konusu olabildiği hallerden bir tanesi de doğum borçlanmasıdır. 5510 sayılı Kanun m. 41/f.1,a’da belirtilen doğum borçlanmasına esas süreleri iki başlık altında inceleyebiliriz²⁶. Buna göre;

i) Öncelikle Kanunları gereği verilen ücretsiz doğum ya da analık izin süreleri borçlanılabilmektedir. Burada doğum sayısı bakımından bir sınırlama bulunmamaktadır²⁷. Bu çerçevede örneğin 657 sayılı DMK’ya göre doğum sonrası kamu görevlisinin aylıksız izin kullandığı süreler daha sonra borçlanılabilir. Bunun gibi, 4857 sayılı Kanunun 74. maddesine göre doğumdan önceki sekiz hafta ve doğumdan sonraki sekiz haftalık doğum izninde ve bundan sonra işçinin isteyebileceği altı aya kadarki ücretsiz izinde hizmet borçlanması imkanı mevcuttur²⁸. Önemle ifade edelim ki, analık ve çocuğun bakımı için öngörülen izinler 6663 sayılı Kanun ile yapılan değişikliklerle evlat edinme halinde bir ebeveyn izni olarak tekrar düzenlendiği için 74. maddede belirtilen analık izni (sekiz hafta) ile altı aya kadarki ücretsiz izin sürelerinden erkek sigortalı da yararlanabilecektir.

O halde evlat edinme halinde bu izinleri kullanan erkek sigortalının da daha sonra bu süreleri borçlanması artık mümkündür.

ii) Doğum nedeniyle çalıştığı işinden ayrılmak zorunda kalan kadın sigortalının sigortasız geçirdiği sürelerin de borçlanılabilmesi mümkündür.

Düzenlemeye göre, tüm sigorta kollarının uygulandığı 4. maddenin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bendi kapsamındaki sigortalı kadının üç defaya mahsus olmak üzere²⁹ doğum tarihinden sonra iki yıllık süreyi geçmemek kaydıyla uzun vadeli sigorta kolları açısından sigortalı sayılmaması ve

26 Bu bent kapsamındaki borçlanmaya konu sürelerin çakışması halinde, aynı süre için bir kez borçlanmanın söz konusu olabileceği belirtilmelidir. Bkz.

Güzel/Okur/Caniklioğlu, 513; Ocak, SGK Hizmet Borçlanması, 44-45.

27 Ocak, SGK Hizmet Borçlanması, 40.

28 İş Kanunu’nun 74. maddesine 29.01.2016 tarihinde 6663 sayılı Kanun ile eklenen son fıkrasına göre doğum ve analık ile ilgili madde hükümleri iş sözleşmesi ile çalışan ve 4857 sayılı Kanun kapsamında olan veya olmayan her türlü işçi için de uygulama olanağı bulacaktır.

29 10.9.2014 tarihli ve 6552 sayılı Kanunun 43. maddesi ile değişmeden önce söz konusu düzenlemeden yalnızca 4/I,a’lılar yararlanabilmekteydi. Ayrıca söz konusu değişiklik ile doğum sonrası borçlanabilme sayısı 2 çocuktan 3 çocuğa çıkarılmıştır.

109 çocuğunun yaşaması şartlarıyla talepte bulunulan bu süreler için hizmet borçlanması söz konusu olabilir. SGK ve Yargıtay’a göre, sigorta başlangıcından önceki doğumların borçlanılabilmesi mümkün değildir³⁰. Bu nedenle sigorta başlangıcının geriye götürülmesi olanağı doğum borçlanmasında söz konusu olamamaktadır³¹. Uygulama bu şekilde sürdüğü müddetçe doğum borçlanması yalnızca eksik prim ödeme gün sayılarının tamamlanmasında ve aylığın miktarının yükseltilebilmesinde işe yaramaktadır³². Öte yandan Yargıtay sigortalılık başlangıcından sonra ve fakat 6552 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesinden önce gerçekleşen doğumların borçlanılabileceğini kabul etmektedir. Yüksek Mahkeme’ye göre, her ne kadar kural olarak her kanun, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren hukuksal sonuçlarını doğurmaya başlar ve bu tarihten sonra meydana gelen olaylara ve ilişkilere uygulanırsa da sosyal güvenlik hukukunun özel ve kamusal niteliği itibariyle 6552 sayılı Kanun’da anılan hükümle getirilen ve 4/I,b ve 4/I,c bentleri kapsamındaki sigortalıların lehine olan doğum borçlanması imkanının Kanun’un yürürlüğünden

30 Yarg. HGK, 18.05.2011, E. 2011/10-311, K. 2011/322 ve kararın incelemesi için bkz. Ocak, Saim: “Sigorta Başlangıcından Önceki Doğumlar Nedeniyle Hizmet Borçlanması (Karar Tahlili)”. Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, C: 8, S: 32, 2011, 1493 vd; Uşan, Fatih: “Sosyal Sigortaların Genel Hükümleri ve Türleri Açısından Yargıtayın 2011 yılı Kararlarının Değerlendirilmesi”.

Yargıtayın İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Kararlarının Değerlendirilmesi 2011, Kamu-İş Yayını, Ankara, 2013, 462 vd.

31 Şakar’a göre doğum borçlanmasını askerlik borçlanmasıyla paralel düşünmek gerekir. Askerlik borçlanmasında olduğu gibi sigortalılık öncesi doğumlar için borçlanma imkanının olmaması kadınlar aleyhine bir ayrımcılık teşkil etmektedir, Sosyal Sigortalar Uygulaması, 320-321; Aynı yönde bkz. Sözer, 502. Doğum borçlanması hakkının Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önceki doğumlara da uygulanabileceği yönünde ayrıca bkz.

Uşan, 2011 Kararları, 467 vd.; Ocak, Sigorta Başlangıcından Önceki Doğumlar, 1497, 1508-1509.

32 2014/5 sayılı SGK Genelgesine göre istisnai olark ilk defa uzun vadeli sigorta kollarına tabi olunan tarihten önce çırak, aday çırak veya stajyer olarak tescil edilen sigortalının uzun vadeli sigortalılığının tescilinden önce yaptığı doğum için hizmet borçlanması yoluyla sigortalılık başlangıcı geri götürülebilecektir. Bkz. Şakar, Sosyal Sigortalar Uygulaması, 321.

110 önceki doğum olaylarına ve doğum borçlanması taleplerine de uygulanması gerekir³³.

b. Çocuğunun Bakımı İçin Kısmi Süreli Çalışmaya Geçenlerin Hizmet Borçlanması

5510 sayılı Kanun Ek 11. maddenin 2. fıkrası ile yarı zamanlı çalışmaya geçen kamu görevlilerinin primi eksik ödenen günlerinin daha sonra borçlanılabileceğini belirtmiştik³⁴. Çocuğunun bakımı için kısmi süreli çalışmaya geçebilme hakkı (6663 sayılı K. m. 21 ile) ³⁵ 4857 sayılı Kanun kapsamında çalışan işçilere de tanınmıştır. Düzenlemeye göre, İş Kanununun 74 üncü maddesinde öngörülen izinlerin bitiminden sonra mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar ebeveynlerden biri³⁶ kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilmektedir (İş K. m. 13/f.5). Kısmi süreli çalışanlar bakımından uzun vadeli sigorta kollarına ilişkin primler de çalışılan süreler için ödenmektedir. Dolayısıyla ay içinde 30 günden eksik kalan günlerin primleri m. 51/f.3 hükmüne göre sigortalı tarafından her ay ödenebilmektedir³⁷. Öte yandan sigortalının veya hak sahiplerinin primi eksik ödenen günleri daha sonra borçlanabilme imkanı olup olmadığı da cevaplanması gereken bir sorudur. Belirtilmelidir ki, 5510 sayılı Kanun’un 41. maddesinde 6111 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle³⁸ 13.02.2011’den sonraki süreçte 4857 sayılı Kanuna göre

33 Yarg. 21. HD. E. 2014/6123, K. 2015/3325; Yarg. 21. HD. E. 2014/19505, K. 2015/13949. Kararın incelemesi için bkz. Aydın, Ufuk: “Sosyal Sigortaların Genel Hükümleri ve Türleri”. Yargıtayın İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Kararlarının Değerlendirilmesi 2015.

Onikilevha Yayınları, İstanbul, 2017, 610 vd.

34 Bkz. Yukarıda III, 4.

35 RG. 29.01.2016 S: 29620.

36 Söz konusu hakkın anne ve baba tarafından aynı anda kullanılması mümkün değildir. Öte yandan ebeveynlerden birinin çalışmaması halinde diğer ebeveyn de bu haktan yararlanamamaktadır. Hem anne hem babanın çalışıyor olması durumunda anne veya babadan herhangi biri bu hakkı kullanabilecektir, Ocak, Saim: “Doğum/Evlat Edinme Nedeniyle Kısmi Süreli Çalışma Uygulaması”. SİCİL İş Hukuku Dergisi, S: 37, 2017, 57.

37 Ocak, Doğum/Evlat Edinme Nedeniyle Kısmi Süreli Çalışma Uygulaması, 99.

38 RG. 13.02.2011, S: 27857

111 kısmi süreli çalışanların, kısmi süreli çalıştıkları aylara ait eksik sürelerini borçlanabilmeleri mümkün hale gelmiştir (m. 41/f.1,i). Bu kapsamda olmak üzere kısmi süreli çalışmaya geçen ebeveynin (veya ölümü halinde hak sahibinin) primi eksik yatırılan sürelerin tamamını veya bir kısmını daha sonra borçlanabilmesi de mümkündür.

c. 3201 sayılı Kanun Uyarınca Ev Kadınlarının Yurt Dışında İkamet Edilen Süreyi Borçlanabilme İmkanı

Yurt dışında ikamet eden Türk vatandaşlarının yurt dışında geçen sürelerinin sosyal güvenlikleri bakımından değerlendirilmesine ilişkin 3201 sayılı Kanun’da³⁹ hizmet borçlanmasının hangi şartlarla mümkün olabileceği düzenlenmiştir. Buna göre yurt dışında ikamet eden bir erkek ancak sigortalılık sürelerini ve bu süreleri arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik sürelerini borçlanabilmekteyken yurt dışında ev kadını olarak geçirilen sürenin tamamının veya talep edilen kadarının borçlanılabilmesi mümkündür (m. 1). Burada ev kadını olarak geçen sürelerin borçlanabilmesinde kadının medeni durumuna da bakılmaz⁴⁰. Hizmet borçlanması yapılabilecek kısım ev kadınının 18 yaşını doldurduktan sonraki süredir. Türk vatandaşlığında geçmeyen sürelerin hizmet borçlanması kapsamında değerlendirilmesi ise mümkün değildir⁴¹. 3201 sayılı Kanun’a göre hizmet borçlanmasına tabi süreler m. 4/I,b’ye statüsünde sigortalı sayılmaktadır⁴².

Ülkemizde ekonomik veya sosyal nedenlerle birçok kadın çalışma hayatının dışında kalmaktadır. Türkiye’de ikamet eden ev kadınlarının yurt dışında ikamet eden ev kadınlarına benzer şekilde sigortasız geçen

39 RG. 22.05.1985, S. 18761.

40 Şakar, Sosyal Sigortalar Uygulaması, 333; Ocak, SGK Hizmet Borçlanması, 110; Çavuş, 44.

41 Güzel/Okur/Caniklioğlu, 526; Ocak, SGK Hizmet Borçlanması, 113;

Çavuş, 48.

42 Caniklioğlu, Nurşen: “Sosyal Sigortaların Genel Hükümler ve Türleri Açısından Yargıtayın 2012 Yılı Kararlarının Değerlendirilmesi”.

Yargıtayın İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Kararlarının Değerlendirilmesi 2012. Kamu-İş Sendikası Yayını, Ankara, 2014, 483 vd.; Çavuş, 72.

112 sürelerini borçlanabilme imkanı ise maalesef bulunmamaktadır. Ev kadınlarına isteğe bağlı sigortalılık olanağı sağlayan uygulama ise primlerin yüksekliği, prim ödemede eşe bağımlı olma ve yeterli bilgi sahibi olmama gibi nedenlerle sınırlı kalmaktadır⁴³.

IV. EŞ VE KIZ ÇOCUĞU OLARAK KADINLARIN DURUMU