Kanunî Dönemi

XVI. yüzyılın ilk yarısında, Osmanlı Devleti yeni bir tahrir daha yaptırmıştır. Yavuz Sultan Selim’den sonraki döneme ait olan bu vakıf defteri Kanunî dönemine ait olmalıdır304_{. Kanunî Sultan Süleyman döneminde Konya mahallelerinin sayısı 170’in}

üzerindedir ve Hocacihan’da bu dönemde mahalle olarak da anılmaktadır305_.

Bu tahrirde Hocacihan ve havalisindeki yerler ve vakıflar şu şekilde geçmektedir: Mevlâna Türbesi Vakfı’na, “Hocacihan’daki Küçük Isfahan Bağı”, “Hursamani Havlusu’ndaki Mesnevihan Bağı”, “Gedeglas’daki Kadı Mürsel Bağı” vakfedilmiştir306_{. Şeyh Sadreddin (Konevî) Vakfı’na, “Hocacihan’daki Gözcü Hatun}

Bağı”, “Hocacihan’daki Akkuş Bağı”, “Hocacihan’daki Nur Hatun Bağı”, “Hocacihan’daki Mürdesek Zemini” ve “Hocacihan Zemini’ndeki yerler307_{” verilmiştir.}

Sahib Ata Darülhadis, Mescid ve Mektebi Vakfı’na, “Hocacihan’da bağ zemini”, yine bir başka “Hocacihan Zemini’nde bağ”308 _{vakıf yeri olarak verilmiştir. İbn Şahin}

Mescidi Vakfı’na, “Hocacihan Zemini’nde ayrı ayrı yerler” 309_{; Hoca Hasan Mescidi}

Vakfı’na, “Hocacihan’da bağ”310_{; Ebulfazl Ahmed Bey Camii Vakfı’na, “Hocacihan’da}

bağ”311_{; Mu’in Mahalle Mescidi Vakfı’na, “Hocacihan’da bağ”}312_{; Sultan Alâeddin}

Camii Vakfı’na, “Hocacihan Zemini’nde yer”313 _{vakfedilmiştir. Kadı Hürremşah}

Zaviyesi Vakfı’na, “Hocacihan’daki Altuntaş Bağı”, “Hocacihan’daki Altuntaş Zemini”, “Hocacihan’daki diğer zemin” ve Gedeglas Havlusu’ndaki zeminler”314 _vakıf

yerleri olarak verişmiştir. Şerefeddin Camii Vakfı’na, “Hocacihan Zemini’ndeki yer” ve “Hocacihan’da bağ”315 _{verilmiştir. Ali Evladı Vakfı’na, “Hocacihan’da bağ”}316_{; Kadı}

304 _{Kahraman, XVI. Yüzyıl Vakıfları, s. IX.}

305 _{Alaattin Aköz, “1475-1600 Yılları Arasında Konya”, s. 259.} 306 _{Kahraman, XVI. Yüzyıl Vakıfları, s. 20.}

307 _{Kahraman, XVI. Yüzyıl Vakıfları, s. 26, 27, 28.} 308 _{Kahraman, XVI. Yüzyıl Vakıfları, s. 35.} 309 _{Kahraman, XVI. Yüzyıl Vakıfları, s. 41, 50.} 310 _{Kahraman, XVI. Yüzyıl Vakıfları, s. 48.} 311 _{Kahraman, XVI. Yüzyıl Vakıfları, s. 54.} 312 _{Kahraman, XVI. Yüzyıl Vakıfları, s. 58.} 313 _{Kahraman, XVI. Yüzyıl Vakıfları, s. 71.} 314 _{Kahraman, XVI. Yüzyıl Vakıfları, s. 80.} 315 _{Kahraman, XVI. Yüzyıl Vakıfları, s. 90.} 316 _{Kahraman, XVI. Yüzyıl Vakıfları, s. 92.}

İzzeddin Medrese ve Camii Vakfı’na, “Hocacihan’daki Tavşan Ahmed Bağı”317_{; Filanis}

Pazarı Mescidi Vakfı’na, “Hocacihan’da bağ”318 _{vakıf yerleri olarak verilmiştir. Ayrıca,}

Kalenderhane Zaviyesi Vakfı’na, “Gedeglas Havlusu’nda bağ”319 vakıf yeri olarak verilmiştir.

Tablo 3: Hocacihan ve Havalisinde Kanunî Dönemindeki Vakıf Yerleri

Kanunî dönemine ait olduğunu düşündüğümüz bu defterde Hocacihan’daki vakıf yerlerinin çokluğu ve çeşitliliği dikkati çekmektedir. Bunun yanı sıra Hocacihan ve havalisindeki bağların isimleri de çeşitlenmiştir. Fatih döneminden gelen Tavşan Ece- Ahmed ve Kadı Mürsel bağları bu dönemde de aynı isimlerle devam etmiştir. Bu tahrirde ayrıca “Ali Evladı” ismiyle de bir adet şahıs vakfı vardır. En fazla vakıf yeri (5 adet) Sadreddin Konevi’ye, ikinci olarak da (3 adet) Kadı Hürremşah Zaviyesi’ne aittir. Selçuklu Dönemi’nden gelen Altunaba Vakıf yerleri Hocacihan’ın batısındaki Gedeglas’da devam ederken, ayrıca Hocacihan olarak da geçmektedir. Hocacihan olarak geçen vakıf yeri muhtemelen yine batı tarafta olmalıdır.

317 _{Kahraman, XVI. Yüzyıl Vakıfları, s. 93.} 318 _{Kahraman, XVI. Yüzyıl Vakıfları, s. 106.} 319 _{Kahraman, XVI. Yüzyıl Vakıfları, s. 94.}

YER VAKIF TÜRÜ/ADI PARÇA/ADET/KITA GELİR

HOCA CİHAN Ali Evladı Vakfı Bağ - -

HOCA CİHAN Ebulfazl Ahmed Bey Camii Vakfı Bağ - 25 Akçe

HOCA CİHAN Filanis Pazarı Mescidi Vakfı Bağ 1 Kıta 10 Akçe

HOCA CİHAN Hoca Hasan Mescidi Vakfı Bağ - 20 Akçe

HOCA CİHAN İbn Şahin Mescidi Vakfı Zemin - -

HOCA CİHAN İbn Şahin Mescidi Vakfı Zemin - 25 Akçe

HOCA CİHAN Kadı Hürremşah Zaviyesi Vakfı Altuntaş Bağı - 200 Akçe HOCA CİHAN Kadı Hürremşah Zaviyesi Vakfı Altuntaş Zemini - 10 Akçe HOCA CİHAN Kadı Hürremşah Zaviyesi Vakfı Zemin (Diğer) 1 Kıta 35 Akçe HOCA CİHAN Kadı İzzeddin Medrese ve Camii Vakfı Tavşan Ahmed Bağı - 20 Akçe HOCA CİHAN Mevlâna Celaleddin Türbesi Vakfı Küçük Isfan Bağı - 450 Akçe

HOCA CİHAN Mu’in Mahalle Mescidi Vakfı Bağ 1 Kıta 50 Akçe

HOCA CİHAN Sahib Ata Darülhadis, Mescid ve Mektebi Vakfı Bağ - 30 Akçe HOCA CİHAN Sahib Ata Darülhadis, Mescid ve Mektebi Vakfı Bağ 1 Kıta 30 Akçe

HOCA CİHAN Sultan Alâeddin Camii Vakfı Zemin - 28 Akçe

HOCA CİHAN Şerefeddin Camii Vakfı Zemin 1 Kıta 50 Akçe

HOCA CİHAN Şerefeddin Camii Vakfı Bağ 1 Kıta 50 Akçe

HOCA CİHAN Şeyh Sadreddin (Konevî) Vakfı Gözcü Hatun Bağı - 20 Akçe

HOCA CİHAN Şeyh Sadreddin (Konevî) Vakfı Akkuş Bağı - 150 Akçe

HOCA CİHAN Şeyh Sadreddin (Konevî) Vakfı Nur Hatun Bağı - 10 Akçe HOCA CİHAN Şeyh Sadreddin (Konevî) Vakfı Mürdesek Bağı 1 Kıta 30 Akçe

HOCA CİHAN Şeyh Sadreddin (Konevî) Vakfı Zemin 2 Kıta 11 Akçe

GEDEGELAS Mevlâna Celaleddin Türbesi Vakfı Kadı Mürsel Bağı 1 Kıta 50 Akçe GEDEGELAS Altunpa Medrese Vakfı Gedeglas Mezrası Şehir Bağları - 98 Akçe

GEDEGELAS Kadı Hürremşah Zaviyesi Vakfı Zeminler 2 Kıta 42 Akçe

GEDEGELAS Kalenderhane Zaviyesi Vakfı Bağ 1 Kıta 50 Akçe

HURSAMANİ Mevlâna Türbesi Vakfı Mesnevihan Bağı - 100 Akçe

HURSAM ALİ Sakkâhane Mescidi Vakfı Zemin - 40 Akçe

YEKÛN 28 Adet Vakıf 19 Adet Bağ, 10 Adet Zemin 13 Kıta Gelir: 1643

Değişik Şer’iye Sicilleri’nde “Hocacihan’da merhum Hüsam Ali Sultan” olarak geçen mahal320 _{bu defterde, Sakahane Mescidi Vakıf yerlerinde, “Hursam Ali”}321

tanımıyla geçmektedir. Hüsam Ali, Hursam Ali, Horsamanli, Hursamani ve sonraki zamanlarda Mursamani olarak zikredilen kullanımların hepsi günümüzde Hocacihan’ın türbesine atfedilen aynı mahalli işaret etmiş olmalıdır. Yukarıda değindiğimiz, Selçuklu Dönemi Ferhuniye Vakfı’nda “Ahmed Köyü sınırı” olarak geçen yer, bu tahrirde Sakkâhane Mescidi Vakfı’na Hursam Ali Zemini ismiyle zikredilmektedir. Mursaman Türbesi günümüzde Hocacihan’ın doğu sınırındadır ve bu sınırın alt taraflarından başladığını düşündüğümüz bir de göl vardır. Ferhuniye Vakfı’ndaki “Ahmed Köyü sınırı” olarak tarifi geçen yerle Hursam Ali zemini tarifiyle zikredilen yer aynı olmalıdır. XVI. yüzyılda Hocacihan’daki vakıf yerlerinin değişik şekillerde yöre halkı tarafından tasarruf edildiğini de görmekteyiz. Ali b. Hamza isimli bir kişi 11-20 Cemaziyülahır 971 (26 Ocak- 4 Şubat 1564) tarihinde, Hocacihan’da tasarrufu elinde olan bir miktar vakıf yerini kiraladığını, ancak Hamza’nın oğulları Hüseyin ve Güvendik isimli kardeşlerin, kiraladığı bu yeri kullandırtmayıp kendisini darp etmesi sebebiyle görülen bir mahkeme kaydı vardır322_{. Ömer b. Çini isimli bir kişi de aldığı bir borca}

karşılık, Hocacihan’daki bağ ve Kadıizzeddinyeri’ndeki mülküne, 1-10 Rebiyülevvel 971 (19-28 Ekim 1563) tarihinde rehin koydurmuştur323_{. XVI. Yüzyılda Hocacihan’da}

kişilere ait yerler de dikkati çekmektedir. Aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi (Tablo 4) bu alanlar genellikle vakıflardan alınan borca karşılık veya Hocacihan’daki vakıf yerlerinin kiralanması işleminde yoğun bir şekilde şeriyye sicillerine konu olmuştur.

Hocacihan’ın batı tarafındaki Ak Manastır (Deyr-i Eflatun Manastırı) bölgesinde XVI. yüzyılda gayrimüslim nüfusunun varlığı dikkati çekmektedir. Değişik belgelerde bu havalideki gayrimüslimlerin bağları satışlara konu olmuştur. Vasil b. Piryanus, Hocacihan Havlusu’ndaki, Manastır, Eyvad, Şehir Çirap, Murad, Kiryasız, Totoros bağları sınırları içerisindeki yerini satmış ve Keşiş Benli b. Ali, Ayvalu b. Çavuş, Karaoğlu Boli ve Yağmur b. Menek de şahitlik etmiştir324_{. Yine, Mal Hatun binti}

320 _{Özpolat, Sak, KŞS, d. 1, s. 663.; İzzet Sak, KŞS, d. 10 (Transkripsiyon ve Dizin), Konya 2014, s. 41.} 321 _{Kahraman, XVI. Yüzyıl Vakıfları, s. 46.}

322 _{Özpolat, Sak, KŞS, d. 1, s. 480.; Vakıfların feshedilip mülk haline getirilmesi ile ilgili bkz., Doğan} Yörük, “Karaman Eyaletinde Tımara Çevrilen Vakıf ve Mülkler (1476-1483)”, Hacettepe Üniversitesi

Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 6, Ankara 2007, s. 64-68. 323 _{Özpolat, Sak, KŞS, d. 1, s. 372.}

Mültezimci325 _{Zımiyye, Hocacihan Havlusu’nda Sefer b. Gılağuz, Nehri Cari (suyu}

devamlı akan nehir), Hızır nam zımmi, Azime binti Mültezimci, Nakid Keşiş bağları sınırlarında olan yerini İbn Satı b. Kösterez’e hibe ve temlik etmiş; Vasil b. Hanos ve biraderi, Güllü Keşiş b. Benli, Mihail b. Keşiş ve Nekid b. Keşiş de 15 Rebiyülevvel 979 (7 Ağustos 1571) tarihinde şahitlik etmiştir326_.

Tablo 4: XVI. Yüzyıllarda Şer’iye Sicillerinde Hocacihan’daki Kişilere Ait Bazı

Yerlerin Tasarrufuna Örnek327

325 _{Devlete ait bir geliri, götürü olarak üzerinde toplayan, Osmanlı toprak sisteminde açık artırma usulüyle} kiraya vermeye iltizam, iltizam eden kişiye de mültezim denir. Bkz., Devellioğlu, Lûgat, s. 862.

326 _{KŞS, d. 2/202-2.}

327_{Tablo 4’deki veriler, Özpolat, Sak, KŞS, d. 1, s. 443, 445, 480, 615, 624, 625, 632.’deki bilgilerle} oluşturulmuştur.

KİŞİLER KONU YER TÜRÜ KITA HESAP TARİH

Ömer b. Çini Borca Karşılık Mülk rehini

Hocacihan'da Bağ ve Hocacihan'da

Kadı’izzeddinyeri’ndeki mülk Bağ ve Mülk -

1 yıl vade karşılığında 1500 Akçe ile kiraladığı vakıf yerine karşılık ismi geçen yerleri rehin koydurmuş 1-10 Rebî‘ü’l-evvel 971 (19-28 Ekim 1563) Cemile binti Habib, Selim, Zülfü ve Kimya binat Hacı

İsmi geçen yerlere konu olan miras davası

Hocacihân’da kıble istikametinde Hasan mülkü ve doğudan Kademli ez-zimmî ve kuzeyden ‘Abdî mülkü ve batıdan Mustafâ mülküne hududu son bulan Selem Bağ Bağ

- - 1-10 Cemâziye’l-evvel 971 (17-26 Aralık 1563) Hacı Emrullah b. El Hac İbrahim

Vakıftan alınan borca karşılık mülk satışı

Hocacihan Havlusu'nda kıble istikametinde yola, doğu istikametinde yorgancı Alioğlu'na güneyden Celâyir-zâde ve doğudan yola sınırı olan bağı Bağ

-

Ayda yirmibeş akçe hesabı üzerinden üçyüz akçe kira karşılığı satışı yapılmış 11-20 Cemâziye’l-evvel 971 (27 Aralık 1563- 5 Ocak 1564) Mehmed b. Ahmet

Vakıftan alınan borca

karşılık mülk satışı Hocacihan Havlusu'ndaki bağ Bağ 1 Kıta

Vakıftan alınan 500 akçe karşılığında, yıllık 70 akçe kira ile bağını vakfa satmış

6 Receb 1003 (17 Mart 1595)

Ahmed Halife b. (?)

Vakıftan alınan borca karşılık mülk satışı ve

kiralanması Hocacihan Havlusu'ndaki bağ Bağ

-

Vakıftan alınan 1000 akçe karşılığında, bağını kesin olarak satmış ayrıca (sattığı bağı) 1 yıllığı 300 akçeye kiralamış 1-10 Rebî‘ü’l-âhir 1007 (1-10 Kasım 1598) Mevlânâ Mehmed Halîfe ibn Ümmet

Vakıftan alınan borca karşılık mülk satışı ve

kiralanması Hocacihan hududundaki bağ Bağ

-

Vakıftan alınan 1000 akçe karşılığında, bağını kesin olarak satmış ayrıca (sattığı bağı) 1 yıllığı 125 akçeye kiralamış 1-10 Muharrem 1008 (24 Temmuz-2 Ağustos 1599) Ahmed b. Muharrem

Vakıftan alınan borca karşılık mülk satışı ve kiralanması

Hocacihan Havlusu'ndaki Yalnıztura olarak

bilinen yerin batısındaki bağ Bağ 2 Kıta

Vakıftan alınan 1000 akçe karşılığında, bağını geçici satışla 1 yıllığı 150 akçeye kiralamış 1-10 Receb 1000 (13-22 Nisan 1592)

Hocacihan ve Havalisi XV ve XVI. yüzyıllarda da bağ ve bahçelerden müteşekkildir. Selçuklu Dönemi’nden gelen vakıf arazilerinin bu yüzyıllarda da devam ettiği görülmektedir. Bunun yanında yukarıdaki tabloda (Tablo 4) da görüldüğü gibi, Hocacihan’da kişilere ait arazi ve mülklerin de olması, burada bir nüfus hareketliliğinin yavaş yavaş meydana geldiğini göstermektedir. Hocacihan’daki vakıf arazilerini hem oranın yerli ahalisi hem de diğer ahalinin kiraladıklarını görmekteyiz. Osmanlı Devlet sisteminde vakıf arazileri değişik usullerde kişilere kiraya verilebiliyordu. İcar yani kiralamanın farklı birçok yolunun328 _{Hocacihan’daki arazilerde de uygulandığını (Tablo}

4) görmekteyiz. Bunun yanında özellikle yoğun bir şekilde Hocacihan’ın batı tarafındaki Gedeglas bölgesinde yaşayan gayrimüslimlerin varlığı da dikkati çekmektedir. Ak Manastır bölgesindeki yerlerde daha fazla gayrimüslim nüfusunun olduğunu, aynı zamanda burada mülk de edindikleri görülmektedir. Bu dönemde Hocacihan’da yerleşik nüfusun olduğuna bir delil de kıyılan nikâhlardır. Örneğin, “Ramazan Fakih b. Hacıbayram”ın, Hocacihan Mahallesi’nden “Kimya bint-i Hacı” ile dört bin akçe mehri müeccelle nikâhı kıyılmıştır329_{. Hocacihan Mahallesi’nden, “Ayşe bint-i Hasan” ile}

“Bayezid b. Sarıca”nın nikâhı ise sekiz yüz akçe mehri müeccele ile kıyılmıştır330_.

Harita 4: Kanunî Döneminde Hocacihan ve Havalisini Gösteren Harita

328 _{İcar yani kiralama usulü Osmanlı vakıf sisteminde, peşin kira bedeli (icar-ı muaccele), veresiye kira} bedeli (icar-ı müeccele) olarak tanımlanan “İcareteyn” sistemi vardır. Bkz., Ahmet Akgündüz, “Osmanlı hukukunda Vakıflar Hükümleri ve Çeşitleri”, Türkler, C. 10, Ankara 2002, s. 435.

329 _{Özpolat, Sak, KŞS, d. 1, s. 80.} 330 _{Özpolat, Sak, KŞS, d. 1, s. 82.}