Fatih ve II Bayezid Dönemleri

Osmanoğulları ile Karamanoğulları mücadelesi bir yüzyılı aşkın süre boyunca devam etmiştir. Bu dönem zarfında Osmanlılar Konya’yı, Karamanoğulları’ndan almakla kalmamış, bu beyliğin varlığına da son noktayı koymuşlardır267_{. Fatih}

döneminde Konya’ya gönderilen Şehzade Cem (Cem Sultan), babasının ölümünden sonra da kendisinin saltanatın sahibi olduğunu iddia etmiş, hatta adına hutbe okutup para bastırmıştır268_{. Lakin kardeşi Bayezid’e direnemeyen Şehzade Cem, Konya’dan ayrılıp,}

Mısır’a sığınmıştır. Bu dönemde Bayezid, Yenişehir zaferinden sonra kardeşi Cem’i sıkı bir şekilde takip ettirmiştir. Kendisi de bu süre zarfına Filobad (Hocacihan)’da kalmış, oğlu Abdullah’ı Konya’ya vali olarak atamıştır269_.

267 _{Ahmet Cengiz, XVIII. Yüzyılda Lârende (Karaman) Şehrinin Fiziki ve Sosyo-Ekonomik Yapısı (SÜSBE} Tarih Ana Bilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Doktora Tezi), Konya 2008, s. 15.

268 _{Nejdet Gök, “Konya ve Larende’den İstanbul’a Sürgünler”, Konya Ansiklopedisi, C. 5, Konya 2013,} s. 257.

Osmanlılar Dönemi’nde Fatih Sultan Mehmed tarafından, Musliheddin ve Kasım isimli iki kişi Osmanlı Dönemi’nde ilk defa olarak Karaman Vilayeti Vakıfları ve Mülklerini kayıt altına almıştır. “Kubbe Altından Müdevver Konya Vakıfları” ismiyle hazırlanan tahririn sayfalarının genelinde yukarıda zikrettiğimiz gibi Karamanoğlu İbrahim Bey’in isminin geçmesi, Karamanoğulları Dönemi’nde, adı geçen vakıfların kayıt altına alındığı bilgisini vermektedir270_.

Hocacihan ve havalisinde Fatih döneminde vakfedilen yerler ve vakıf sahipleri şu şekildedir: Selçuklular zamanında Şemseddin Altunaba’nın hayattayken vakfettiği yerlerden, Ebulfazıl Ahmed Bey Camii’ne “Hocacihan’da bir kıta bağ” vakıf olarak devam etmiştir. Amber Reis Vakfı’na, “Hocacihan’da yer”; Kadı İzzeddin Camii ve Medresesi Vakfı’na, “Hocacihan’da Tavşan Ece Bağı”271_{; Beyhekim Vakfı’na,}

“Hocacihan’daki yerler”272_{; Devlethane Mahallesi’ndeki Beyi Hekim Mescidi Vakfı’na,}

“Hocacihan’da bağ”273_{; Minare Mescidi}274 _{Vakfı’na, “Hocacihan’da bağ, Gevele}

yolunda ayrı ayrı yerler ve bağlar275_{” vakfedilmiştir. Ayrıca Şeyh Sadrüddin Vakfı’na,}

“Filobad yolundaki Hacı Eytemur Bağı”276_{; Çeşme Kapısında Sahib’in (Fahreddin Ali)}

Darülhuffaz, Mescid ve Çeşmesi Vakfı’na, “Filobad yolundaki yer”277_{; Fahrünnisa}

Zaviyesi Vakfı’na, “Filobad ve Gevale Havlusu’ndaki yerler”; Kurugöl Mescidi Vakfı’na, “Filobad yolunda yer”278_{; Karakurtlar Mahallesi Mescidi Vakfı’na, “Filobad}

yanında 2 dönüm yer”279_{; Sultan Alâeddin Sahibi’nin (Baş Vezir) Camii, Hanikah ve}

Türbesinin Vakfı’na, “Gedeglas’da bağ”; La’l Paşa Darülhuffaz’ı Vakfı’na, “Gedeglas değirmen yerinin mukataası”280_{; Emir-i İğdişân Türbesi Vakfı’na, “Gedeglas’da yer”}281_;

Altın Pa (Altunaba) Medresesi Vakfı’na, “Gedeglas’da yer”282 _{vakfedilmiştir. Yine, Lâl}

270 _{Bu cümleden hareketle Türkiye Selçuklularından Karamanoğullarına intikal etmiş ve Karamanoğlu} İbrahim Bey zamanında da kaydedilmiş vakıfların, Fatih döneminde de devam ettiği görülmektedir. Bkz., Uzluk, Fatih Devri Vakıfları, s. 6, 7.

271 _{Uzluk, Fatih Devri Vakıfları, s. 15.} 272 _{Uzluk, Fatih Devri Vakıfları, s. 21.} 273 _{Uzluk, Fatih Devri Vakıfları, s. 29.}

274 _{Burada adı geçen Minare Mescidi Hatuniye Camii’dir.} 275 _{Uzluk, Fatih Devri Vakıfları, s. 29.}

276 _{Uzluk, Fatih Devri Vakıfları, s. 11.} 277 _{Uzluk, Fatih Devri Vakıfları, s. 15.} 278 _{Uzluk, Fatih Devri Vakıfları, s. 29.} 279 _{Uzluk, Fatih Devri Vakıfları, s. 30.} 280 _{Uzluk, Fatih Devri Vakıfları, s. 18.} 281 _{Uzluk, Fatih Devri Vakıfları, s. 23.} 282 _{Uzluk, Fatih Devri Vakıfları, s. 24.}

Paşa Darülhuffaz’ı Vakfı’na, “Horsamalı havlusunda bağ”283_{; Ruzbe Lala Hankahı}

Vakfı’na, “Horsamalı’da bir parça yer”284 _{vakfedilmiştir.}

İsmi geçen vakıfların hemen hepsi Türkiye Selçuklularından kalan vakıf yerlerinin olmasının yanı sıra, Fatih döneminde bu yerlerin yeniden düzenlendiğini görmekteyiz. Vakıf yerlerinde Hocacihan isimlendirmesinin yoğun bir şekilde geçmiş olduğu görülmektedir. I. bölümde bahsettiğimiz, Hocacihan’ın türbesinin ismi “Mursaman” olarak geçmektedir. Fatih ve Bayezid tahrirlerinde Horsamali olarak ismi geçen yer Hocacihan civarındaki Mursaman Türbesi olmalıdır285_{. Yukarıda belirttiğimiz}

Karamanoğlu İbrahim Bey’in Fatih tahririnde isminin geçmesi, Karamanoğulları Dönemi’nde, adı geçen vakıfların kayıt altına alındığı sonucunu ortaya koymaktadır. Hocacihan isimlendirmesi ise Fatih’den önce de Karamanoğlu İbrahim Bey zamanında da bu şekilde geçmiş olmalıdır. Fatih dönemindeki tahrirde Hocacihan havalisindeki yerlerin genellikle “bağ” olarak geçmesi, henüz burada yoğun yerleşik bir nüfuzun olmadığını da göstermektedir. Fatih döneminde Hocacihan ve havalisinde ismi geçen bağlar ise “Tavşan Ece”, “Hacı Eytemur” ve “Gedeglas” bağlarıdır.

Harita 2: Fatih Döneminde Hocacihan ve Havalisini Gösteren Harita

283 _{Uzluk, Fatih Devri Vakıfları, s. 18.} 284 _{Uzluk, Fatih Devri Vakıfları, s. 22.}

285 _{XVI. Yüzyıl başlarına ait vakıf defterinde “Vakf-ı Dâru’l-huffâz-ı Lal Paşa,” vakıfları içerisinde “Musa} Balı” olarak okunan bu yer “Horsamalı” veya “Mursamani” olmalıdır. Bkz., Kahraman, Karaman Vilayeti

Vakıfları, s. 91. İ. Hakkı Konyalı (Konya Tarihi, s. 698.) da Hocacihan’ın “Mursaman” olarak anılan

Harita 3: II. Bayezid Döneminde Hocacihan ve Havalisini Gösteren Harita

Fatih’in oğlu II. Bayezid döneminde Osmanoğulları’nın ilhak politikası sonuçlanmış, bu topraklar Karamanoğulları’ndan tamamen alınmış ve Osmanlı egemenliğine girmiştir286_{. II. Bayezid’in saltanatının ilk yıllarında babası Fatih’in,}

özellikle Karaman vilayetinde nesh ettiği vakıflar kendisi zamanında yeniden eski yapısına iade edilmiştir. Bu anlamda II. Bayezid’in yaptırdığı bu tahrir, Karaman vilayeti üzerindeki Osmanlı hâkimiyetinin kesin olarak tesis edilmiş olduğunun da bir göstergesidir287_.

Hocacihan ve havalisinde II. Bayezid döneminde vakfedilen yerler ve vakıf sahipleri şu şekildedir: Karamanoğlu İbrahim Bey zamanından gelen Sahib Darülhuffaz Vakfı’na, “harap Hocacihan bağı”288_{; Ahmed Bey (Ebulfazl) Camii Vakfı’na, “harap}

Hocacihan Bağı”; Anber Reis Camii Vakfı’na, “Hocacihan zeminindeki kıta”; Kadı İzzeddin Camii ve Medresesi Vakfı’na, “Hocacihan’daki Tavşan Ahmed Bağı”289_;

Beyhekim Mescidi Vakfı’na, “Hocacihan Bağı’ndaki kıta”290_{; Minare Mescidi Vakfı’na,}

“harap Hocacihan bağı291_{” vakfedilmiştir. Mevlâna (Seyfiye}292_{) Medresesi Vakfı’na,}

286 _{Alaattin Aköz, “1475-1600 Yılları Arasında Konya”, Konya Ansiklopedisi, C. 5, Konya 2013, s. 258.} 287 _{Erdoğru, “Murat Çelebi Defteri I”, s. 120.}

288 _{Erdoğru, “Murat Çelebi Defteri I”, s. 147.} 289 _{Erdoğru, “Murat Çelebi Defteri I”, s. 148, 149.} 290 _{Erdoğru, “Murat Çelebi Defteri II”, s. 109.} 291 _{Erdoğru, “Murat Çelebi Defteri II”, s. 112.}

292 _{Celaleddin Karatay’ın biraderi, Seyfeddin Karasungur’a ait olan Seyfiye Medresesi (Seyfeddin} Karasungur ve medresesi için bkz., Bekir Biçer, “Seyfeddin Karasungur”, Konya Ansiklopedisi, C. 8, Konya 2015, s. 54.) Bayezid döneminde kullanılamayacak hale gelmiş olmalı ki, tahrirde Seyfiye

“Gedeglas’daki Kadı Mürsel Bağı”; Sahib Ata Türbe, Cami ve Hankah Vakfı’na, “Gedeglas’da harap olmuş bir kıta bağ”293_{; bu defa Sahib Ata’nın, Darülhadis}

Medresesi, Mescid, Minare ve Mektep Vakfı’na, “Gedeglas zemininde yer”294_{; Altunpa}

Medresesi Vakfı’na, “Gedeglas Mezrası için 100 Akçe öşr”295_{; La’l Paşa Darülhuffaz}

Vakfı’na, “Gedeglas’dan 20 akçe zemin kirası”296_{; Kalenderhane Vakfı’na,}

“Gedeglas’daki Koçez Bağı”297_{, Fahrünnisa Vakfı’na, “Gedeglas zemininde kıta”}298_;

Göl Mahallesi Mescidi Vakfı’na, “Gedeglas’da kıta”299 _{yerler verilmiştir. La’l Paşa}

Darülhuffaz Vakfı’na, “Horsamalı Havlusu’nda harap olmuş bağ”300_{; Kalenderhane}

Vakfı’na, “Horsamalı Zemini’nde kıta”301 _{vakfedilmiştir.}

Tablo 1: Hocacihan ve Havalisinde Fatih Dönemindeki Vakıf Yerleri

Medresesi, harap olduğu için Mevlâna Hüdavendigar Medresesi’nde ders yapıldığı kaydedilmektedir. Erdoğru, “Murat Çelebi Defteri I”, s. 135.

293 _{Erdoğru, “Murat Çelebi Defteri I”, s. 147.} 294 _{Erdoğru, “Murat Çelebi Defteri I”, s. 148.} 295 _{Erdoğru, “Murat Çelebi Defteri I”, s. 151.} 296 _{Erdoğru, “Murat Çelebi Defteri I”, s. 154.} 297 _{Erdoğru, “Murat Çelebi Defteri II”, s. 100.} 298 _{Erdoğru, “Murat Çelebi Defteri II”, s. 102.} 299 _{Erdoğru, “Murat Çelebi Defteri II”, s. 111.} 300 _{Erdoğru, “Murat Çelebi Defteri I”, s. 154.} 301 _{Erdoğru, “Murat Çelebi Defteri II”, s. 100.}

YER VAKIF TÜRÜ/ADI PARÇA/ADET/KITA GELİR

HOCA CİHAN Amber Reis Cami Vakfı Yer - -

HOCA CİHAN Bey Hekim Mescidi Vakfı Bağ - -

HOCA CİHAN Bey Hekim Vakfı Yerler - -

HOCA CİHAN Ebulfazl Ahmed Bey Camii Vakfı Bağ 1 Kıta -

HOCA CİHAN Kadı İzzeddin Camii ve Medresesi Vakfı Tavşan Ece Bağı 1 Kıta -

HOCA CİHAN Minare Mahallesi Mescidi (Hatuniye) Vakfı Bağ - -

FİLOBAT Fahrünnisa Zaviyesi Vakfı Yer - -

FİLOBAT Karakurtlar Mahallesi Mescidi Vakfı Yer (Filobad Yolunda) 2 Dönüm -

FİLOBAT Kurugöl Mescidi Vakfı Yer (Filobad Yolunda) - -

FİLOBAT Sahib Ata Darülhuffaz, Mescid, Çeşme Vakfı Yer (Filobad Yolunda) - - FİLOBAT Şeyh Sadreddin Vakfı Hacı Eytemur Bağı (Filobad Yanında) - -

GEDEGELAS Altın Pa Medresesi Vakfı - - -

GEDEGELAS Emiri İğdişan Türbesi Vakfı Yer - -

GEDEGELAS La'l Paşa Darülhuffaz'ı Vakfı Su Değirmeni Zemin Kirası - - GEDEGELAS Mevlâna Celaleddin Vakfı (Bu Vakıf Mevlâna Medresesi Vakfıdır) Kadı Mürsel Bağı - - GEDEGELAS Sultan Alâeddin Sahibinin (Baş Vezir) Cami, Hankah ve Türbesinin Vakfı Bağ - -

HORSAMALI La'l Paşa Darülhuffaz'ı Vakfı Bağ - -

HORSAMALI Lala Ruzbe Hankahı Vakfı Yer - -

7 Bağ, 5 Yer ve Yerler, 1 Su Değirmen Kirası

Tablo 2: Hocacihan ve Havalisinde II. Bayezid Dönemindeki Vakıf Yerleri

Yukarıdaki tablolarda görüldüğü üzere (Tablo 1 ve 2) Fatih ve Bayezid dönemlerinin vakıf yerleri hemen hemen aynı kalmakla beraber, Fatih Sultan Mehmed zamanındaki adı geçen mahallere ait vakıf yerlerinin bir bölümünün isimleri, Bayezid döneminde farklı isimle anılmaktadır. Sahib Ata Mescid ve Çeşme Vakfı’nın yerleri, Fatih döneminde Filobad, Bayezid döneminde Hocacihan olarak geçerken; Fahrünnisa Zaviyesi Vakfı’nın yerleri, Fatih döneminde, Filobad, Bayezid döneminde Gedeglas olarak geçmektedir302_{. Her iki dönemde de geçen Kadı İzzeddin Cami Vakfı yerleri,}

“Tavşan Ece” ve “Tavşan Ahmed” olarak iki farklı şekilde anılmaktadır. Ayrıca Fatih dönemine nazaran Bayezid dönemindeki gelirlerde artış da göze çarpmaktadır. Selçuklu Dönemi’ndeki vakayiname ve diğer kaynaklarda “Filobad” isimlendirmesinin, Fatih ve özellikle Bayezid dönemlerinde Hocacihan ve Gedeglas olarak geçmesi burada dikkati çekmektedir. Ayrıca vakfedilen yerlerde görüldüğü gibi Hocacihan havalisi tıpkı Selçuklu Dönemi’nde olduğu gibi, Osmanlı Dönemi başlarında da bağ ve bahçelik alanlardan müteşekkildir. Vakfiyelerde “harap olmuş kıta” tanımıyla zikredilen yerler, Hocacihan ve havalisinin batı tarafındaki dağlardan gelen suların oluşturduğu yıkımlardan dolayı, kimi bağ yerlerinin kullanılamaz hale gelmesi sebebiyle olmalıdır. İncelediğimiz bu alanda, bir adet su değirmeni dikkati çekmektedir. Aynı dönemde Meram çayı, bağ ve bahçeleri içerisinde 30’un üzerinde su değirmeni bulunmaktadır303_.

Vakıf defterlerinden de anlaşılacağı üzere, Hocacihan’ın üst tarafındaki Gedeglas

302 _{Konunun daha iyi anlaşılması için yukarıdaki 3 ve 4 numaralı Fatih ve Bayezid dönemlerine ait} Hocacihan ve havalisini gösteren haritalara bakınız.

303 _{Turgutoğlu Ahmed Bey ve Şeyh Sadreddin Vakıfları arasında geçen değirmen davasında, Vadiyi} Meram’da 37 tane değirmenin olduğu zikredilmiştir. Bkz., İzzet Sak, KŞS, d. 38, Konya 2016, s. 110.

YER VAKIF TÜRÜ/ADI PARÇA/ADET/KITA GELİR (Akça 1 Yıllık)

HOCACİHAN Anber Reis Camii Vakfı Zemin 10 Kıta -

HOCACİHAN Beyhekim Mescidi Vakfı Bağ 20 Kıta -

HOCACİHAN Ebulfazl Ahmed Bey Camii Vakfı Bağ Harap olmuş 1 kıta - HOCACİHAN Kadı İzzeddin Camii ve Medresesi Vakfı Tavşan Ahmed Bağı 1 Kıta - HOCACİHAN Minare Mahallesi Mescidi (Hatuniye) Vakfı Bağ Harap olmuş 1 kıta - HOCACİHAN Sahib Ata Darülhuffaz, Mescid, Çeşme Vakfı Bağ Harap olmuş 1 kıta -

GEDEGILAS Altunpa Medresesi Vakfı Mezra - 100 Akçe

GEDEGILAS Emir Şah Türbe ve Mescid Vakfı Zemin 1 Kıta -

GEDEGILAS Fahrünnisa Vakfı Zemin 1 Kıta -

GEDEGILAS Göl Mahallesi Mescidi Bağ 10 Kıta -

GEDEGILAS Kalenderhane Vakfı Koçaz Bağı - -

GEDEGILAS La'l Paşa Darülhuffaz'ı Vakfı Su Değirmeni Zemin Kirası - 20 Akçe GEDEGILAS Mevlana Medresesi Vakfı Kadı Mürsel Bağı Has Arazi - GEDEGILAS Sahib Ata Darülhadis Medresesi, Mescid, Minare ve Mektep Vakfı Zemin - 10 Akçe GEDEGILAS Sahib Ata Türbe, Camii ve Hankahı Vakfı Bağ Harap olmuş 1 kıta - HORSAMALI La'l Paşa Darülhuffaz'ı Vakfı Bağ Harap olmuş 1 kıta -

HORSAMALI Kalenderhane Vakfı Zemin 30 Kıta -

HORSAMALI Lala Ruzbe Hankahı Vakfı Zemin 1 Pare (Adet) 20 Akçe

YEKÛN 17 Adet Vakıf 10 Adet Bağ, 6 Adet Zemin, 1 Adet Mezra, 1 Adet Zemin Kirası

66 Kıta (3 Kıta Harap), 1 Has Arazi,

1 Pare

mahallinde akan dere veya derelerin düzensiz akmasından dolayı, su değirmeni bu alanda az olmalıdır.