Kamuyu Aydınlatma Yükümlülüğü

141

Mali haklar paketlerinin genel kurulda oylanarak reddedilmesi suretiyle pay sahiplerinin tepkilerini ortaya koymalarına yakın zamanlı bir örnekte rastlanmaktadır. Dünya devi (Royal Dutch) Shell şirketinin pay sahipleri, yöneticilerin mali haklar paketlerinin görüşüldüğü genel kurulda, mali haklar komitesince hazırlanan paketlere karşı red oyu kullanmıştır. Söz konusu red oyunda en büyük etken, şirketin 2006-2008 yıllarında önceden konan hedeflere ulaşamamış olması ve yöneticilerin büyük global bir ekonomik kirizin varlığında önerilen yüksek primleri hak etmedikleri düşüncesidir. Ancak hemen belirtlmek gerekir ki “hayır”

oyunun çıkmasında en önemli rolü şirketin kurumsal yatırımcıları oynamıştır. Şirket CEO’su, mali haklar paketlerine ilişkin pay sahiplerinin oylarının bağlayıcı olmadığını (not binding), bununla birlikte genel kurulun konuya yaklaşımının mutlaka hazırlanacak yeni bir pakete yansıtılacağını ifade etmiştir ²²⁷.

142

yaratacağı kamu baskısı (outrage) ile mali hakların dilediğince belirlenmesi önünde bir sınır oluşturacaktır²²⁹.

Kamuya yapılacak açıklamalar sadece yatırımcılara yani pay sahiplerine yönelmemektedir. Kamuya yapılacak açıklamaların yatırımcılar yanında, işçiler, meslek birlikleri, siyasi partiler ve bunların temsil ettikleri menfaat gruplarına da yöneldiğinin kabulü gerekir. Dolayısıyla bir mali haklar paketi pay sahiplerini memnun ettiği halde diğer menfaat sahiplerini memnun etmeyebilir²³⁰.

Yöneticilerin mali haklarının kamuya açıklanmasının çeşitli fonksiyonları bulunmaktadır. Bunlardan ilki kamuya yapılacak açıklamaların yöneticilerin suistimallerini frenleyen bir mekanizma olmasıdır.

İkinci olarak, mali hakların kamuya açıklanması, pay sahiplerinin denetimini etkinleştiren bir mekanizmadır. Zira pay sahipleri genel kurulda alacakları bir karar ile faaliyetlerinden memnun olmadıkları yönetim kurulu üyelerinin görevlerine son verebilirler. İşte kamuya açıklama, mali hakların ve mali haklar politikalarının pay sahipleri tarafından incelenmesine ve yönetim kurulu üyeleri ve yöneticilerin performanslarının pay sahiplerince daha yakından takibine olanak sağlamaktadır.

Üçüncü olarak, mali hakların kamuya açıklanması tüm kamuyu aydınlatma düzenlemelerinin temel amacı olduğu gibi şeffaflığı sağlayacaktır.

Son olarak, mali haklara ilişkin olarak bu şekilde bilgi sahibi olan pay sahiplerinin, yönetim kurulu aleyhine sorumluluk davası açmaları daha muhtemel hale gelmektedir.

Öte yandan kabul etmek gerekir ki, mali haklara ilişkin kamuyu aydınlatma düzenlemeleri, mali haklara mahkeme kararları ile müdahale edilmesi ya da sınır

229 RASHID: agm., s.34.

230 RASHID: agm., s.39.

143

konulması gibi mekanizmalardan daha liberal bir sınırlama mekanizması teşkil etmektedir²³¹.

Gerçekten de, mali haklar politikaları, mali hakları belirleme usulleri, mali haklar paketlerinin içeriği ve mali hakların yöneticilerin performansı ile bağlantısı hususlarında tüm bilgilerin kamuya açıklanması halinde pay sahipleri daha iyi değerlendirme yapma ve şirket yönetim kurulu üzerinde daha aktif bir gözetim imkanına kavuşturulmuş olmaktadır. Aynı şekilde mali haklara ilişkin belirtilen ayrıntıda unsurları içeren kamuyu aydınlatma usulleri, özellikle kurumsal yatırımcılara daha etkin ve iyi gözetim imkanı sağladığından, şirketteki vekalet maliyetini düşürücü bir etki yaratır²³².

Bununla birlikte, mali hakların kamuya açıklanması, bu konudaki bilgilerin özellikle medya aracılığıyla daha geniş kesimlere taşınmasına sebep olacağından, konunun daha çok gündem işgal etmesini ve mali haklara politik çevreler ve çeşitli menfaat kesimlerince müdahale etme çabalarını da beraberinde getirecektir. Özellikle politik çevreler ve medyadan gelen baskı ve etkiler, mali haklar komitelerinin yanlış yönlendirilerek, mali hakların kötü biçimde yapılandırılması sonucunu doğurabilecektir. Zira yüksek olmakla birlikte ücret-performans dengesi iyi kurulmuş bir mali haklar paketi pay sahipleri tarafından kabul görürken, konuyu bu açıdan değerlendirmeyerek sadece rakamsal olarak değerlendiren kamu baskısı mali hakların etkinlikten uzak bir şekilde yeniden düzenlenmesine yol açabilecektir.

Nitekim Kıta Avrupası’nda mali haklara ilişkin kamuyu aydınlatma düzenlemelerinin yapılmasındaki isteksizliği bu nedene bağlanmaktadır. Özellikle sosyal devlet anlayışı ve işçi ve çalışan haklarının ön plana çıkarıldığı ülkelerde

231 HILL: What Reward Have Ye?, s.12-13

232 FERRARINI, Guido Alessandro/MOLONEY, Niamh/VESPRO, Cristina: agm., s.14.

http://ssrn.com/abstract=419120, 19.11.2008.

144

yüksek yönetici maaşlarının yukarıda belirtilen etkiyi yaratacağı muhakkaktır. Diğer taraftan Kıta Avrupası ülkelerinde blok pay sahipliği yapısı yaygın olup, hakim pay sahiplerinin yönetim üzerindeki etkisi zaten mevcut olduğundan, bu etkinin yaratılması ve pay sahibi etkinliğinin artırılması için kamuyu aydınlatma düzenlemelerine fazlaca ihtiyaç duyulmamıştır.

Mali haklar paketlerinin ayrıntılı bir biçimde kamuya açıklanmasının doğurabileceği bir başka olumsuz sonuç da, populist yaklaşımlara neden olabilmesi ve kamuya yapılacak açıklamanın sadece miktar kısmı dikkate alınarak kötüye kullanılabilmesidir. Oysa mali haklara ilişkin kamuyu aydınlatma düzenlemelerinin amacı, pay sahipleri ile yöneticilerin menfaatlerinin uzlaştırılmasının sağlanmasıdır.

Diğer taraftan kamuya yapılacak açıklamalar ters bir etki ile mali hakların çok yükselerek, olması gereken düzeylerin üzerinde belirlenmesine de neden olabilir.

Şöyle ki; kamuya açıklanan yüksek rakamlar, mali haklar komitelerini ve şirketlere bu konuda danışmanlık sağlayan şirketleri etkileyerek, aynı durumun diğer şirketlere de yansıtılması gerektiği anlayışının ortaya çıkmasına yol açabilecektir.

Anılan hususlara ek olarak, aşağıda ayrıntılı olarak yer verildiği üzere, kamuya yapılacak açıklamalar yöneticiler tarafından manipüle edilebilecektir²³³.

2. Kamuya Açıklanacak Bilgiler

Şirketin mali haklar politikaları, mali hakları belirleme yöntemleri ve mali hakların hangi kalemlerden oluştuğu açıklanmaksızın sadece yöneticilere sağlanan toplam menfaatin kamuya açıklanması pay sahiplerine, şirketin mali haklar politikalarını değerlendirme imkanı vermez. Bu nedenle mali haklar paketlerine

233 FERRARINI/MOLONEY/VESPRO: agm., s.14-15; RASHID: agm., s.39-41.

145

ilişkin olarak kamuya yapılacak açıklamanın pay sahiplerine değerlendirme imkanı verecek ayrıntıda olması gerekir²³⁴.

ICGN Mali Haklar Rehberinde de mali haklar konusunda kamuya açıklanacak bilgilerin pay sahiplerinin anlayabileceği şekilde detaylı olması, yöneticilerle yapılan mali haklar sözleşmelerindeki hükümlere yer vermesi ve yapılacak açıklamanın pay sahiplerinin yaklaşık ödeme miktarını anlayabilecekleri verileri içermesi gerektiği belirtilmiştir (md.4.7, 5.2).

Anılan rehbere göre ayrıca, mali haklar komitesinin mali haklar programını en geç yıllık periyodlarla (ya da daha sıklıkla) açıklaması, mali hakları açıklayan raporun, şirketin mali haklar politikalarının nedenleri ve gerekçelerini ve her bir yöneticiye verilen mali haklar paketinin içeriğini ortaya koyması, mali haklar paketlerinde yer alan nakit, hisse senedine dayalı ödemeler, emeklilik ödemeleri ve diğer menfaatlere yer verilmesi yanında, her bir kalemin yöneticinin performansı ile ne şekilde ilişkilendirildiğinin de açıklanması gerekmektedir. Rehber; mali haklar ile yöneticilerin performansı arasındaki ilişkinin detaylı bir biçimde ortaya konulmasına özel önem atfetmektedir (md.5.2, 5.3).

Anılan hususlar dikkate alınarak 2004/913 sayılı AB Tavsiye Kararında şirketlerin mali haklar politikalarının mali haklar raporunda açıklanması öngörülmüş olup, raporda açık bir şekilde sabit ve değişken mali haklar kalemlerine, primlerde performans ölçme kriterlerine ve hisse senedine dayalı mali haklara ne zaman hak kazanılacağı hususlarına yer verilmesi gerektiği belirtilmiştir. Bu şekilde mali haklar raporunda mali haklar kalemleri yanında ücret-performans ilişkisinin de ortaya konulması gereği vurgulanmıştır²³⁵.

234 FERRARINI/MOLONEY/VESPRO: agm., s.14.

235 RASHID: agm., s.31.

146

Diğer taraftan açıklanacak mali hakların bir bütün halinde verilmesi de, kamuyu aydınlatma düzenleme ve uygulamalarından beklenen faydanın elde edilmesi için gereklidir. Çünkü, farklı rapor ve belgelerde yer alan kalemler, bir bütünlük arz edecek şekilde pay sahipleri ve diğer menfaat sahiplerine sunulamadığından, özellikle mali haklar toplamı konusunda bilgi sahibi olmak mümkün olmamaktadır.

Bu bağlamda mali haklara ilişkin yapılacak açıklamaların bir bütün halinde ve kolay anlaşılabilecek şekilde sunulması ve açıklamanın; şirketin mali haklara ilişkin politikalarını, özet biçimde mali haklar kalemlerinin her birini, ödenen ücretlerin bu şekilde belirlenmesinin gerekçesini ve mali haklar komitesi üyelerinin imzalarını içermesi gerekmektedir²³⁶.

Uygulama her bir ülkede farklı olarak karşımızda çıkmaktadır. ABD’de SEC uygulamasına göre genel kurul vekaletname formunda mali haklar politikalarının genel unsurlarının, CEO ile CEO’dan sonraki en yüksek kademede yer alan dört yöneticinin mali haklar sözleşmelerinde yer alan hususların bulunması gerekmektedir.

İngiltere, Kanada ve Avustralya’da da uygulama benzer niteliktedir. Fransa, İtalya, Hollanda ve İsveç gibi ülkelerde ise her bir yüksek kademe yöneticinin mali haklar kalemlerinin detaylı olarak açıklanması gerekmektedir²³⁷.

V. Pay Sahiplerinin Mali Haklara Karşı Çıkma Yöntemleri