Enron Olayı ve Yöneticilerin Mali Haklarının Enron Şirketinin İflasındaki

ABD’nin halka açık en büyük yedinci şirketi olan enerji devi Enron, Aralık 2001 tarihinde iflasını açıklamıştır. Enron’un batışı, bir taraftan bu şirketin çalışanları ve aileleri ile Enron alacaklılarını, diğer taraftan Enron hisse senetlerine ve hatta ABD borsalarında işlem gören diğer şirketlerin hisse senetlerine yatırım yapanları önemli derecede etkilemiştir.

Ocak 2002’de ABD Senatosu, Senato Araştırma Komitesinin Enron olayını derinlemesine inceleyeceğini açıklamış; araştırma Enron şirketi yöneticileri yanı sıra, başta Arthur Anderson olmak üzere bazı bağımsız denetim şirketlerini de içine alacak şekilde geniş bir düzeyde yürütülmüştür. Komite, incelemeleri sonucu yöneticilerin Enron’un batışındaki rolüne ilişkin 60 sayfalık bir rapor düzenlemiştir.

Burada, söz konusu raporun temel olarak, adı geçen şirketin iflasında yöneticilerin mali haklarının etkisine yer verilecektir²⁷⁴.

Rapor yukarıda da ifade edildiği üzere Enron yöneticilerinin Enron’un iflasındaki rolüne ilişkin olup, raporda; Enron’un iflasında, yöneticilerin yüksek riskli ve menfaat çatışmaları içeren işlemlere giriştiği, bazı işlemlerin mali tablolara yansıtılmadığı ve kamuya açıklanmadığı, yönetim kurulu üyelerinin bağımsız olmadığı; ayrıca yöneticilere çok yüksek mali haklar sağlandığı tespitlerine ulaşılmıştır²⁷⁵.

Raporda anılan tespitlere yer verildikten sonra, her bir tespite yönelik olarak öneriler de getirilmiştir. Özetle, genel kabul görmüş muhasebe standartları dışında

274 The Role of The Board of Directors in Enron’s Collapse, Report Prepared by the Permanent Subcommittee on Investigations of the Committee on Govermental Affairs United States Senate, s.2.

275 The Role of The Board of Directors in Enron’s Collapse, Report Prepared by the Permanent Subcommittee on Investigations of the Committee on Govermental Affairs United States Senate, s.3.

174

yöntemlerin kullanılmasına izin verilmemesi, şirketin üst düzey yöneticileri ile ticari ilişkilere girmesinin yasaklanması, kamuyu aydınlatma gerekliliklerinin artırılması ve yöneticilerin yüksek mali haklarına ilişkin olarak, mali haklar planları ve ödemelerin sıkı gözetim altında tutulması, şirketler tarafından üst düzey yöneticilerine ödünç verilmesinin yasaklanması, hisse senedi opsiyonlarının, opsiyonun tanındığı yöneticileri kısa sürede hisse senedi fiyatını yükseltmek için manipüle edici ve hileli işlemlere yöneltebilmesi sebebiyle iyi yapılandırılması önerilerine yer verilmiştir²⁷⁶.

Enron’un iflasının temel nedeni, şirketin düşük kredi kaynaklarına ulaşabilmesi için gereken yüksek kredi derecesi alabilmesini teminen mali tablolarında bazı hileli işlemlere başvurularak, daha yüksek nakit akışı ve gelir gösterilirken, borçların olduğundan düşük gösterilmeye çalışılmasıdır. Bu çerçevede, şirket tarafından enerji projelerinden doğan alacaklar karşılık gösterilerek borçlanma araçları ihraç edilmiş, yine söz konusu enerji sözleşmelerinden doğan riski ortadan kaldırmak için vadeli işlem sözleşmeleri yapılmıştır. Öte yandan, Enron’un alacaklarının geri dönüşü uzun vadeli olurken bunların karşılığı olan yükümlülükleri mali tablolarında yüksek borç rakamları olarak görüldüğünden, Enron bunların likidite edilmesi ya da mali tablolardan atılması amacıyla çeşitli yöntemlere başvurmuştur. Bunlardan bir tanesi Enron’un bazı varlıklarını bağlı ortaklıklarına devretmesi ve çeşitli muhasebe hileleri ile kendi mali tablolarında varlıkların şişirilmesidir. Bu durum şirketin hisse senetlerinin yükselmesini gerektiren finansal sebepler olmadan hisse senetlerinin yükselmesine yol açmıştır²⁷⁷.

276 The Role of The Board of Directors in Enron’s Collapse, Report Prepared by the Permanent Subcommittee on Investigations of the Committee on Govermental Affairs United States Senate, s.4.

175

Şirketin yönetiminde de pek çok aksayan husus tespit edilmiştir. Şirkette icra komitesi, finans komitesi, denetim komitesi, aday gösterme komitesi ve mali haklar komiteleri yer almakla birlikte bunların etkin çalışmadıkları tespit edilmiştir.

Yukarıda, yönetim kurulu üyelerinin şirket yönetimi ve CEO’nun etkisinde kalmaları sebebiyle yönetim üzerinde etkin bir gözetim mekanizması teşkil etmediklerine ilişkin kısımlarda da açıklandığı gibi, şirket yönetim kurulunun toplantılardan önce toplantı gündemini tamamen şirket yönetimi ile yaptığı görüşmeler doğrultusunda şekillendirdiği, komite toplantılarda Enron yönetiminin şirkete ilişkin gelişmeler hakkında sunumlar yaptığı, komite üyelerinin bunun dışında çalışmalar yapmadıkları, yönetim kurulunun, adeta Enron yönetiminin sunumlarından ibaret olan komite toplantıları dışında gerek kendi içinde, gerek çalıştıkları bağımsız denetim şirketi olan Arthur Anderson ile iletişim içinde olmadığı tespit edilmiştir.

Nitekim raporda bu hususa ilişkin olarak Enron’un iflasına yönetim kurulu üyelerinin de herkes kadar şaşırdığı ifadesine yer verilmiştir²⁷⁸.

Yöneticilerin mali haklarının Enron olayındaki yerine ilişkin olarak ise raporda, yönetim kurulunun, şirket üst yönetiminin mali haklar planları üzerinde yeterince durmadığı, ücret-performans ilişkisini ve yöneticilere ödenen primleri yeterince incelemediği, şirket tarafından üst yönetime verilen ödünçlerin göz ardı edildiği ve toplamda mali haklar konusunda yönetim kurulunun gözetim görevini yerine getirmediği ve etkisiz kaldığı ifade edilmiştir²⁷⁹.

Raporda, şirket yöneticilerine yüz milyon dolarlarla ifade edilen primler ve hisse senedi opsiyonları verildiği, Lou Pai adlı bir yöneticinin hisse senedi

278 The Role of The Board of Directors in Enron’s Collapse, Report Prepared by the Permanent Subcommittee on Investigations of the Committee on Govermental Affairs United States Senate, s.9,1012.

279 The Role of The Board of Directors in Enron’s Collapse, Report Prepared by the Permanent Subcommittee on Investigations of the Committee on Govermental Affairs United States Senate, s.52

176

opsiyonları ile aldığı hisse senetlerini elden çıkarması ile 365 milyon dolar elde ettiği, bu rakamların halka açık diğer şirketlerin ortalamalarının on katına kadar çıktığı, şirketin mali haklar komitesinin söz konusu mali haklar planlarını ya tamamen ya da küçük tartışma ve karşı çıkmalarla kabul ettiği, yüksek ödemelerin yönetim kurulu tarafından “büyük başarılar büyük ödemeleri gerektirir” anlayışı ile normal karşılandığı, ayrıca yönetim kurulunun yüksek mali hakları, piyasadaki en iyi yöneticiler ile çalışmanın tek yolu olarak kabul ettiği belirtilmiştir.

Öte yandan, yöneticilere yüksek ödünçler verilmiş, hatta yöneticilerin bu ödünçleri şirket hisse senedi ile ödemelerine imkan verilmiş, dikkat çekmemesi için de bu sözleşmeler de ara mali tablolara yansıtılmayarak, yıl sonu mali tablolarına kadar beklenilmiş, bu konudaki kamuyu aydınlatma yükümlülükleri de ihlal edilmiştir.

Raporda, bu konuda kendilerine soru sorulan bazı yönetim kurulu ve mali haklar komiteleri üyelerinin, şirket ile yönetici arasındaki ödünç ilişkilerini izlemekle yükümlü olduklarını bilmediğini ifade ettiği hususuna da yer verilmiştir. Yine raporda belirtildiği üzere, yönetim kurulu ve mali haklar komitesi üyeleri, yöneticilere tanınan hisse senedi opsiyonlarının, hisse senedi fiyatlarının manipüle edilmesine yol açabileceğinin farkında olmadıklarını belirtmişlerdir²⁸⁰.

Görüldüğü üzere Enron olayında tipik bir CEO güdümlü şirket işleyişi ortaya çıkmış, yönetim kurulu tamamen CEO’nun yönlendirmesi ile hareket eden, gözetim görevini yerine getirmeyen, yönetimin önüne sunduğu iş ve kararları onaylayan etkisiz bir mekanizma olmaktan öte gidemememiş, yöneticiler de tamamen kendi

280 The Role of The Board of Directors in Enron’s Collapse, Report Prepared by the Permanent Subcommittee on Investigations of the Committee on Govermental Affairs United States Senate, s.53-54.

177

menfaatleri doğrultusunda şirket pay sahipleri aleyhine hareket ederek şirketin sonunu hazırlamışlardır.

VIII. Mali Haklar Nedeniyle Ortaya Çıkan Sorunlara Yönelik