Kaçakçılık

Tacikistan’ın yolsuzluktan sonra, temel güvenlik meselelerinden bir diğeri kaçakçılıktır. Bu konu, ülke güvenliğini, sosyal yapıyı ve ekonomik gelişimi derinden sarsmaktadır. Meşru olmayan yollarla yapılan ticaret anlayışı, 1990’dan sonra Tacikistan’da hızla yayılmaya başlamıştır. Ülke üzerinden kaçakçılığı yapılan başlıca

628_{Wickberg ve Hodess, a.g.e., s.4-6.}

629_{Manija Kurbanova, ‘‘Cooperation’’, United Nations Development Programme, No:17, New York 23}

February 2011, s.7-10.

630_{BM raporuna göre, Tacikistan’da zimmetine para geçirme ve rüşvetten davalı olan kişilerin yüzdesi;}

SSCB döneminde yüzde 9,7 iken 2010 itibarıyla yüzde 82’ye yükselmiştir. Şamalov, bu konuyu çözme uğruna Avrupa ülkelerinde araştırma yaptıklarını dile getirmiştir. Burada edindiği tecrübelere göre, Avrupa’da bulunan yolsuzlukla mücadele şartlarının Tacikistan’da da sağlanabileceğini öne sürmüş ve Tacik hükümetinin de bu yönde harekete geçmeye hazır olduğunu ifade etmiştir. Bu doğrultuda, Rahman ve BM tarafından yolsuzlukla mücadele ile ilgili 5 adet proje yürürlüğe konulmuştur. Bu konuda yürütülen projelerden biri, su tedarik edilen bölgelerde yolsuzluğun önlenmesine yöneliktir (bkz. United Nations Development Programme, Corruption in Tajikistan, s.16; Kurbanova, a.g.e., s.7-10).

maddeler; uyuşturucu ve silahtır.631 _{Tacikistan, uyuşturucu kaçakçıları için bir üretim}632

yeri değildir. Lakin, Afganistan’dan Avrupa’ya kolay geçiş sağlayan bir güzergâh olmaktadır. ABD ve İngiltere ile yapılan işbirliğinin sonucunda 1999’da Tacikistan Uyuşturucu Denetleme Kurulu (TUDK) oluşturulmuştur. Tacikistan’da uyuşturucu üretimi ve kaçakçılığı ile mücadele eden TUDK, uluslararası örgütlerin yardımıyla ülkedeki uyuşturucu üretimini bir nebze denetim altına almıştır.633 _{Dünya üzerinde}

uyuşturucunun üretildiği ülkelerin başında Afganistan gelmektedir. Afganistan’da üretilen eroinin önemli kısmı Rusya ve Avrupa’ya gönderilmektedir.634 _{Tacikistan’da}

uyuşturucu kaçakçılığına karşı mücadele bir taraftan, ABD, Rusya ve Avrupa ülkeleri ile yürütülürken, diğer taraftan uyuşturucunun geneli buraya ulaştırılmaktadır.635 _Bu

noktada, Tacikistan sınırlarını denetlemek çok zordur. Söz gelimi, Panj Nehri’nin Afganistan’da yer alan kısımları önemli eroin üretim alanıdır. Bu bölgede askeri devriye bulundurmak ve denetim sağlamak kolay değildir. 1991-1995 yılları arasında yakalanan uyuşturucunun yarısından fazlası burada yetiştirilmiştir.636 _{Bu bağlamda Panj Nehri’nde}

uyuşturucu kaçakçılığı ile yapılan mücadelede en önemli başarı Ziyoyev tarafından elde edilmiştir. Ziyoyev döneminde Panj Nehri’nde yakalanan uyuşturucu oranı yüzde 40 artmıştır.637 _{Örneğin, 1997’de yakalanan eroin miktarı 60 kilogram iken 1998’de 271}

kilogram eroin ele geçirilmiştir. Oysaki Ziyoyev, bu bölgede uyuşturucu akışının yönetimini elinde bulundurmaktaydı. Ziyoyev’in özellikle bakan olduktan sonra sahip

631_{Mücevher, içki, tütün ve çeşitli eşyalar kaçakçılığı yapılan diğer maddelerdir (bkz. Svante E. Cornell,}

‘‘Narcotics, Radicalism and Armed Conflict in Central Asia: The Islamic Movement of Uzbekistan’’, Routledge, Sweeden 2005, s.577-578).

632_{Tacikistan’da küçük çaplı haşhaş ekimi, Ayni ve Panjakent şehirlerinde gerçekleştirilmektedir (bkz.}

Bülent Erdoğan, ‘‘Orta Asya’da Yasa Dışı Uyuşturucu Ticareti’’, USAK, Cilt:1, No:1, 2006, s.116).

633_{Matveeva, Tajikistan: Evolution of The Security, s.7-8.}

634_{SSCB’nin Afganistan’ı işgal ettiği 1979-1989 döneminde burada yılda 200 ton uyuşturucu}

üretilmekteydi. Bu dönemin bitimine doğru bu sayı 1.000 tona yükselmiştir. 1990 sonrasında uyuşturucu üretimi hızla artmaya başlamıştır. 1996’da Taliban rejiminin başlamasıyla ülkede yılda üretilen uyuşturucu miktarı 3.000 ton üzeri olarak açıklanmıştır. 2001’den sonra bu miktar 185 tona düşmüş, 2004 yılında Afganistan’ın Bedehşan bölgesinde ve civarında toplam olarak 1.590 ton afyon ile 72 ton eroin üretildiği hesaplanmıştır. Fakat bu yıldan itibaren Afganistan’ın Kunduz bölgesindeki eroin üretim laboratuarları yaygınlaştırılmıştır. Ayrıca, 2002’de 131.000 hektar alanda 4.200 ton afyon üretildiği BM tarafından tespit edilmiştir. ABD güvenlik raporuna göre, bu sayının daha yüksek olduğu iddia edilmiştir. Bu raporda, 206.000 hektar arazide 4.950 ton afyon yetiştirildiği açıklanmıştır. Afganistan’da 2010 itibarıyla 3.600 ton olan uyuşturucu üretimi, 2011’de yüzde 61’lik bir artışla 5.800 tona yükselmiştir (bkz. Cornell, a.g.e., s.577-580).

635_{Matveeva, Tajikistan: Evolution of The Security, s.7-8.}

636_{Letizia Paoli ve Irina Rabkov vd., ‘‘Tajikistan: The Rise of A Narco State’’, Journal of Drug Issues, Fall}

2007, s.955-959.

olduğu imtiyaz sayesinde, bunu rahatlıkla başardığı ifade edilmiştir. Diğer yandan Ziyoyev, BTM liderleri tarafından yürütülen uyuşturucu ticaretinde önemli rol oynamıştır. Söz gelimi, Ziyoyev döneminde BTM liderleri Tacikistan’ın kuzeyinde rahatlıkla uyuşturucu-silah kaçakçılığı yapmışlardır.638 _{Afganistan-Tacikistan-Fergana}

hattında gerçekleştirilen uyuşturucu ticaretinin yüzde 70’lik kısmını ÖİH’nin yönettiği belirlenmiştir. Namangani, örgüt içerisinde uyuşturucu baronu olarak tanınmaktadır.639

Bunun dışında, Tacik Mafyası uyuşturucu kaçakçılığından büyük bir güç ederken, bu faaliyetleri hükümet yetkilileriyle ortak yürütmektedir.640 _{Örneğin, Nisan 2001’de eski}

bir BTM lideri ve dönemin iç işleri bakanı olan Habib Sanginov, aracına düzenlenen silahlı saldırı sonucunda öldürülmüştür. İddialara göre, Sanginov aldığı 100.000 dolar değerinde eroinin bedelini ödemeyi reddetmiştir.641 _{Mayıs 2000’de Kazakistan’ın}

Tacikistan büyükelçisi arabasında 63 kilogram eroin ile yakalanmıştır. Daha sonra 2011’de, Rahman’ın ailesine ait olarak kullanılan sarı plakalı araçta 110 kilogram uyuşturucu ele geçirilmiştir.642 _{Bu olayın sorumluları başkaları olmasına karşın, Tacik}

emekli bir generalin oğlu ile Tacik bir diplomatın oğlu tutuklanmıştır.643 _{Tacikistan’da}

birçok siyasetçi ve devlet adamı uyuşturucudan kazanç sağlamaktadır. Diğer yandan 2004’te 4.794 kilogram uyuşturucu yakalanmışken, 2009’da bu sayı 1.132 kilograma gerilemiştir. Bu nedenle, 2011’de Rahman futbol tutkunu olan oğlu Rüstem’i gümrük kaçakçılık biriminin başına getirmiştir.644 _{Bu yıl içinde 4.237 kilogram uyuşturucu ele}

geçirilmiş ve bu sayı, 2012’de 5.978 kilograma ulaşmıştır.645 _{Tacikistan’da kaçakçılık,}

bu maddelerin kamyonların gizli bölmelerine saklanması yoluyla yapılmaktadır. Ayrıca, atlı arabalar ve develer bu iş için kullanılmaktayken, kadın ve çocuklara taşıyıcılık yaptırılması da başvurulan bir diğer yöntemdir. Fakat, Afganistan-Tacikistan sınırında uyuşturucu denetimi yetersizdir. Afganistan’dan Duşanbe caddelerine açık bir şekilde

638_{Paoli ve Rabkov, a.g.e., s.956-970.} 639_{Souleminov ve Horak, a.g.e.,s.283-284.}

640_{Matveeva, Tajikistan: Evolution of The Security, s.7-8.}

641_{http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/1271330.stm, 20.08.2013.} 642_{Cornell, a.g.e., s.581.}

643_{http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=39002, 19.03.2013.} 644_{http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/tajikistan/8354903/Tajikistans-president-appoints-foo}

tball-playing-son-as-drugs-tsar.html, 26.12.2013; Sebastien Peyrouse, ‘‘Drug Traffic in Central Asia’’, Ponars Eurasia Policy, George Washington University, No:218, USA September 2012, s.1.

645_{http://haberciniz.biz/tacikistan-ulkede-2012-yilinda-yaklasik-6-ton-uyusturucu-ele-gecirildi-1826305h.}

uyuşturucu gönderilmektedir.646 _{Tacikistan’da 2012 itibarıyla kaçakçılık suçundan}

tutuklu olan 104 kişi yasadışı yollarla serbest bırakıldı. TUDK Müdürü Fettah Saidov tarafından yapılan açıklamada, 104 mahkûmun sağlık gerekçeleriyle affedildiği bildirilmiştir. Bunlardan sadece 10 tanesi, daha sonra tekrar tutuklanıp cezaevine gönderilmiştir.647 _{BM’nin 2009 yılı raporuna göre, Afgan kaçakçılar uyuşturucudan}

2.200.000.000 dolar kâr elde etmişlerdir.648 _{TUDK’a göre, Afgan uyuşturucusunun}

yüzde 15’i Tacikistan’dan Avrupa’ya iletilmektedir. Geriye kalan yüzde 85’lik bölüm, İran’dan Avrupa’ya kaçırılmaktadır. Buna karşın Kırgızistan Başkanlık İdaresi’ne göre, Afgan uyuşturucusunun yüzde 75’i Orta Asya ülkelerinden Avrupa’ya yollanmaktadır. Bu kapsamda, birinci güzergâh olarak Panj-Duşanbe-Fergana-Oş ve Andican, ikinci güzergâh olarak, Bedehşan-Fergana-Oş ve Andican kullanılmaktadır.649 _{Afganistan’dan}

elde edilen bir kilogram eroinin Bedehşan bölgesinde fiyatı 600 dolar iken Duşanbe’de fiyatı 700 dolardır ve daha kuzey bölgelere gittikçe fiyatlar artmaktadır. BM raporuna göre, Orta Asya’da yakalanan eroinin yüzde 90’ı Afganistan-Tacikistan sınırında ele geçirilmektedir. Buna ek olarak, Tacikistan’da 2005’de 7.275 kayıtlı uyuşturucu bağımlısı bulunduğu açıklanmıştır. Ülkede uyuşturucu bağımlılarının yüzde 60’ından fazlasını 18-30 yaş grubu kişiler oluşturmaktadır. Söz gelimi, Hatlan bölgesinin Kulyap şehrinde HIV virüsü taşıyıcısı oranı 2007’de yüzde 18 iken, bu oran 2009’da yüzde 34,5’e yükselmiştir.650 _{2011 yılı itibarıyla bu sayının 25.000 olduğu tahmin}

edilmiştir.651 _{Bunun dışında, Afganistan-Tacikistan hattında otomatik silah kaçakçılığı}

yapılmaktadır. İki ülkedeki savaş ortamı, bu ticaretin yaygınlaşmasını kolaylaştırmıştır. Fabrikalardan çalınan silahlar ve ev yapımı silahlar yasa dışı yollarla alınıp

646_{Erdoğan, a.g.e., s.117.}

647_{http://www.haberler.com/tacikistan-da-100-den-fazla-tutuklu-yasadisi-3809502-haberi/, 04.11.2013.} 648_{Afgan eroini, Avrupa’da yıllık 30.000.000.000 dolar kazanç getirmektedir. Tacikistan üzerinden}

Avrupa’ya gönderilen afyon ise, bir satıcı için haftada 20.000-30.000 dolar arasında gelir demektir. Lakin, aynı durumun Tacikistan’da gerçekleşmesi söz konusu değildir. Bir uyuşturucu satıcısının burada nakit para elde etmesi oldukça zordur. Uyuşturucu satışında en çok tercih edilen ürün afyondur. Çünkü, kolay bozulmayan afyon her zaman kendisine alıcı bulabilmektedir (bu konuda daha ayrıntılı bilgi için bkz. Maureen Orth, ‘‘Afganistan’s Deadly Habit’’, Vanity Fair, USA 1 March 2002, s.3;Peyrouse, a.g.e., s.2).

649_{Jacob Townsend, ‘‘The Logistics of Opiate Trafficking in Tajikistan, Krygzstan and Kazakhstan’’,}

Central Asia Caucasus Institute & Silk Road Studies Program, Volume:4, No:1, USA 2006, s.69-91.

650_{Orta Asya’da 2003 yılında resmi rakamlara göre, 1.500.000 eroin bağımlısı tespit edilmiştir. Ancak,}

tahminler bu sayının yaklaşık olarak 4.000.000 olduğu yönündedir (bu konuda bkz. Erdoğan, a.g.e., s.90-122).

651_{Alisher Latypov, ‘‘Drug Crimes and the Narcotics Market in Tajikistan’’, Eurasian Harm Reduction}

satılmaktadır. 1993-2005 yılları arasında Rus sınır kuvvetlerinin raporuna göre, Tacikistan-Afganistan sınırında 1.000 adet silah ele geçirilmiştir.652 _{Buna rağmen Tacik}

yetkililer, özellikle Rus kaçakçıları denetlemekte çaresiz kalmaktadırlar. Örneğin, Rusya askeri savcısı; 25 Şubat 2012’de 18.000.000 dolar değerindeki çalıntı silahların Tacikistan’da saklandığını dile getirmiştir. Kaçak silahların ÇHC’ye gönderilmek amacıyla yola çıkarıldığı ifade edilmiş ve bu olayın sorumlusu olarak Rus Deniz Filosu askerleri gösterilmiştir. Üstelik, Tacik güçleri bu duruma müdahale etmemişlerdir. Çünkü, Tacikistan’da Rus askerlerinin dokunulmazlığı vardır. Böylelikle bu askerler kolayca silah ticareti yapmaktadırlar. Rusya’ya verilen bu gibi ayrıcalıklar, Rus kargo şirketlerini kaçakçılık konusunda teşvik etmektedir.653 _{Diğer yandan, ülkede yoğun}

olarak insan kaçakçılığı da yapılmaktadır. Buna neden olan temel faktör ise işsizliktir.654