Diğer Ülkeler

Afganistan ile Tacikistan’ın arasındaki sınırı Panj ve Ceyhun nehirleri oluşturmaktadır. Bu nehirler üzerinden her türlü ticaret, kaçakçılık ve mülteci geçişleri rahatlıkla yapılmaktadır.775 _{Böylelikle, Afganistan ve Tacikistan birbirleri açısından}

770_{Böylece, Tacikistan’ın ÇHC’ye olan borcu yaklaşık olarak 900.000.000 dolara ulaşmış ve Export}

Import Bankası’na ait dış borcun yüzde 70’i Tacikistan’ın olmuştur (bkz. Kassenova, a.g.e., s.13-17; http://www.atimes.com/atimes/Central_Asia/NF19Ag01.html, 29.06.2013).

771_{Nichol, Tajikistan Recent Developments and US. Interests 2013, s.10.} 772_{Kassenova, a.g.e., s.13-17.}

773_{http://www.presstv.ir/detail/2013/04/17/298742/china-advances-further-into-tajikistan/, 01.10.2013.} 774_{Ghufranov, a.g.e., s.1-5.}

775_{Christian Bleuer, ‘‘Perceptions Of The Afghanistan Threat In Tajikistan’’, IREX The Australian}

tarih boyunca sığınma ülkesi olmuşlardır.776 _{Söz gelimi, 2008-2011 yılları arasında}

5.000 Afgan777 _{Tacikistan’a sığınmıştır. Zaten hayatın her alanında sıkıntı içinde olan}

Tacikler, Afganların Tacikistan’a yerleşmesine karşı çıkmışlardır. Fakat, ülkedeki Afgan mülteci sayısı her geçen yıl artmaktadır. Açlık sınırında olan bu mültecilerin ülke düzenini bozmasından endişe duyan halk, onları dışlamaktadır.778 _{Her iki halkın etnik,}

dil ve din bakımından benzerlikleri iki ülkeyi birbirine bağlamaktadır. Örneğin; İsmaililerin büyük bölümü, Afganistan ve Tacikistan topraklarında yaşamaktadır. Tacikler, Afganistan’da SSCB rejimine karşı uzun yıllar Afganlar ile ortak hareket etmişlerdir. Bu noktada Sovyet ordusu saflarında savaşan Tacikler, daha sonra Afgan mücahitlerine katılmışlardır. Bazı Afgan liderler, Taciklerin ülkülerini benimseyerek Semerkant ve Buhara’nın bağımsızlığa kavuşmasını hayal etmişlerdir. Ancak SSCB dağıldıktan sonra, Taliban küresel bir güç olmaya başlamıştır. Ladin tarafından yönlendirilmiş olan Taliban ve El Kaide, Orta Asya’yı hedef almış ve Tacikistan’da radikal İslami hareketlere destek vermiştir. ÖİH, gelişimini tamamlarken en büyük yardımı Taliban’dan almıştır. ÖİH üyeleri, Ladin ve Taliban lideri Molla Ömer’in himayesi altında olmuşlar ve Afganistan ile Tacikistan’da kuvvet kazanmışlardır. Rabbani hükümeti ise, 1992-1996 yılları arasında BTM kuvvetlerine yardım etmiştir.779

1996’dan sonra Taliban’ın devirdiği Kabil yöneticileri Kuzey İttifakı780 _{adıyla Taliban’a}

karşı bir koalisyon kurmuşlardır. Bu birliğin komutanı aslen Tacik olan Ahmed Şah Mesut781 _{idi. Şah Mesut, Tacikler tarafından Tacik milliyetçiliğinin simgesi olarak}

görülmüştür. Çünkü Şah Mesut’un Afganistan’ın kuzey bölgesindeki toprakları

776_{Rashid, Jihad, s.209.}

777_{BM tarafından bu mültecilerin üçte birinin (yani 1.600 kişinin) Tacik olduğu belirtilmiştir (bkz.}

http://www.eurasianet.org/node/62689, 12.09.2013).

778_{http://www.aljazeera.com/news/asia/2010/02/201022693840451803.html, 12.09.2013.} 779_{Souleimonov ve Horak, a.g.e., s.281-284; Rashid, Jihad, s.209-211; Bleuer, a.g.e., s.2.}

780_{1992’de Peştun olmayan bir hareket olarak ortaya çıkan Kuzey İttifakı, Rabbani’nin 1996’da}

devrilmesiyle birlikte yeniden faaliyete geçti. Tacik lider Şah Mesut bir taraftan Cemaat-i İslami grubunu idare ederken, diğer taraftan Özbek lider Raşit Dostum Özbek Milli Hareketi’ne komutanlık yapmaktaydı. Bu iki kol halinde sürdürülen faaliyetler bir ittifakı meydana getirmiştir. Kuzey İttifakı, 2001’e dek Rusya, ABD, Özbekistan, Tacikistan ve Hindistan tarafından para ve silah yardımlarıyla desteklenmiştir (bkz. http://www.fas.org/irp/world/para/northern_alliance.htm, 24.11.2013).

781_{Şah Mesut, Kuzey İttifakında Rabbani’den sonra en önde gelen şahsiyet idi. Şah Mesut Taliban’ı}

durdurabilecek yegâne güç olarak görülmekteydi. Lakin, bir suikastle Eylül 2001’de öldürülmüştür. Şah Mesut’un yerine onun istihbarat şefi ve yardımcısı olan General Muhammet Fehim göreve gelmiştir. Fehim, 2009’da Mareşal ünvanı almış ve 2013 itibarıyla Afganistan başbakanlığı görevini sürdürmektedir (bkz.http://www.bbc.co.uk/news/world-south-asia-12024253,05.05.2013;http://www.fas.org/irp/world/par a/northern_alliance.htm, 24.11.2013).

Bedehşan bölgesine katarak ‘‘Büyük Tacikistan’’ kurma ideali, Tacikleri çok etkilemiştir.782 _{Bundan dolayı, Kuzey İttifakı’nın askerleri genel olarak Taciklerden}

oluşmuş ve Tacikistan tarafından Kuzey İttifakı desteklenmiştir. Ayrıca, bu koalisyonun Duşanbe’de bir elçilik binası açmasına izin verilmiştir.783 _{Diğer yandan ÖİH lideri}

Yoldaş, Taliban iktidarında Kabil’in büyükelçilik binalarının bulunduğu Vezir Ekber Han bölgesinden destek almış ve ÖİH’yi 1999’da kurmuştur.784 _{2013 itibarıyla ÖİH}

kampları, Afganistan’ın kuzeyinde Tahar Vilayeti’ndedir.785 _{Afgan Müslümanlardan}

önemli miktarda para yardımı elde etmiş olan Yoldaş, Rus ve Özbek haber servislerinin bildirdiği üzere buna benzer yardımları Suudi Arabistan’dan almıştır.786 _Çünkü

Suudilerin hedefi, bu topraklarda bir hilafet devletinin kurulmasıydı. Bu yüzden Suudi Krallığı, Tacikistan’da Vahabiliğin yayılmasını amaçlamıştır. Burada büyük camiler inşa edilmesi için Suudiler tarafından para yardımı yapılmıştır.787 _{Her ne kadar Suudiler, bu}

örgütlere karşı olmuş gibi görünseler dahi Suudi işadamları ve bazı kurumları ÖİH’ye para desteği sağlamışlardır. Diğer yandan, Dubai’deki bankalar radikal İslami örgütlerin merkez mâli kaynakları olmaktadır. Bu noktada ÖİH liderleri, Arap Yarımadası’na havaalanlarından kolayca giriş yapmaktadırlar. Söz gelimi, Yoldaş Tacik iç savaşının İYDP lehine dönüşmesiyle Afganistan’a geçmiştir. Akabinde Suudi Arabistan, Pakistan, İran ve Kafkasya’ya yolculuklar yapmış ve diğer silahlı örgütlerle irtibat sağlamıştır. Dış istihbarat servislerinden yardım talep etmiş olan Yoldaş’ın istekleri karşılıksız kalmamıştır. Amerikan Merkezi Haber Alma Teşkilatı (CIA) aracılığıyla Suudiler tarafından Afganistan’daki radikal İslami örgüt kamplarına 2.000.000.000 yardım yapılmıştır. Bu bağlamda ABD bir taraftan bu örgütlerin askeri ihtiyacını karşılarken, diğer taraftan Suudi Arabistan mâli eksikliklerini gidermiştir. Benzer şekilde Özbek

782_{Peştun yayılmacılığı, Tacikleri huzursuz etmekteydi. Tacikler, çoğunlukla Peştunlardan oluştuğu için}

bir anlamda Peştun hareketi olan Taliban’a güvenmemektedirler. Çünkü, Bedehşan Bölgesi Pamirilerden oluşmaktadır ve bunlar Peştunlar ile aynı mezheptendirler. Peştunlar, Kuzey İttifakı’nın hedeflerine karşıt olarak bu bölgeyi Afganistan’a katmayı düşlemektedir. Bu yüzden, Tacikler Afganistan’da daha çok kendi milletlerine destek olmaktadırlar (bkz. Rashid, Taliban, s.242; Pickup, a.g.e., s.20).

783_{Roy Stafford, ‘‘Tajikistan: Pol/Mil Informed Questions’’, National Defense University National War}

College, Washington 2003, s.11; Francine Pickup, ‘‘The Impact of Transition and The Afghanistan Crisis On Employment and Decent Work Concerns in Krygzstan, Tajikistan and Uzbekistan’’, International Labour Office, Working Paper No: 13, Geneva November 2003, s.20).

784_{Pickup, a.g.e., s.19; Abduvakhitov, a.g.e., s.6-8.}

785_{http://www.aljazeera.com/indepth/features/2013/04/20134910314648770.html, 13.09.2013.} 786_{Fredholm, From The Ferghana Valley, s.5.}

787_{Olivier Roy, Yeni Orta Asya ya da Ulusların İmal Edilişi, (çev.) Mehmet Moralı, Metis Yayınları,}

kaynaklarına göre, İran istihbarat servisleri de ÖİH’ye finansal yardım sağlamıştır.788

ÖİH militanları, Özbekistan-Tacikistan-İran hattında kolayca seyahat edebilmektedirler. İran’ın ikinci büyük şehri Meşet, ÖİH’nin merkez geçiş noktalarından biridir.789 _{ÖİH ve}

HT, Tacikistan’da İran tipi bir rejim kurmak istemediklerini belirtmişlerdir. Buna karşın HT, Şiileri de dışlamamaktadır. Söz gelimi örgüt, Humeyni’ye İran anayasası içinde Takiyuddin El Nahbani’nin fikirlerinden yararlanmasını teklif etmiştir. Fakat bu teklif, Humeyni tarafından reddedilmiştir.790 _{Bu kapsamda HT, İran’ın stratejilerinin dışında}

yer almıştır. Hatırlanacağı üzere İran, Tacikistan’da bir İslam devletinin kurulması ihtimalini göz önüne alarak İYDP’yi desteklemiştir. Ancak, BTM’nin savaşta başarısız olmasıyla birlikte bu tavrını değiştirmiş ve ülkede barışın sağlanması için önemli bir arabulucu olmuştur. İran tarafından bu süreçte Kuzey İttifakına silah ve cephane yardımı yapılmıştır. Taliban ve ÖİH’ye karşı Rusya ile ortak politikalar izlenmiş ve İran, Tacikistan halkının takdirini kazanmıştır.791 _{Ayrıca İranlılar ile Tacikler arasında etnik}

bir yakınlık bulunmasına rağmen, iki halk mezhep ve sosyal yaşam yönünden birbirinden çok farklıdır. Dolayısıyla Tacikistan, İran tipi bir rejime uygun değildir.792

Bu yüzden İran, Tacikistan’da temkinli ve ölçülü politikalar izlemiş ve hem Tacikler arasında Şii karşıtlığını önlemek istemiş, hem de ekonomik amaçlar doğrultusunda burada etkili olmaya çalışmıştır.793

Pakistan ise, Şii karşıtı olan Deobandiliği794 _{Taciklere kabullendirmeye uğraşmıştır.}

Afganistan’da savaştan kaçan kabile liderleri Pakistan’a sığınmışlardır. Bu liderler, 1979-1994 yılları arasında Deobandiliğin Tacikistan’a ulaşmasında rol oynamışlardır.

788_{Fredholm, From The Ferghana Valley, s.3; Şeyhanlıoğlu, a.g.e., s.73; Rashid, Jihad, s.220-225.} 789_{Baran ve Starr, a.g.e., s.40.}

790_{Karagiannis ve McCauley, a.g.e., s.317-329.}

791_{Fredholm, From The Ferghana Valley, s.3; Şeyhanlıoğlu, a.g.e., s.73; Rashid, Jihad, s.220-225.} 792_{Çağrı Erhan, Türk Dış Politikası, (ed.) Baskın Oran, Cilt:2, İletişim, İstanbul, 2010, s.698.}

793_{Rahman hükümeti, anlaşmazlıklara konu olan Rogun Proje’sini kendi imkânlarıyla tamamlamaya}

çalışmaktadır. Projenin bitirilebilmesi için ihtiyaç duyulan 2.000.000.000 doların İran tarafından yapılması beklenmektedir. İran, bu projeye vermiş olduğu sözlü desteği henüz uygulamaya geçirmemiştir. Tacikistan’da hidro-enerji üretimine çok önem veren İran, Rahman hükümetine Nisan 2013 itibarıyla Ayni’de ilave yeni bir tesis yapmayı teklif etmiştir (bu konuda daha ayrıntılı bilgi için bkz. Rashid, Jihad, s.218-219; http://en.trend.az/regions/casia/tajikistan/2134921.html,11.08.2013).

794_{Deobandilik, 19. yüzyılda Britanya Hindistan’ında Sünni İslam’ın uyanışçı anlayışı olarak ortaya}

çıkmıştır. Bu akım, Pakistan, Afganistan ve Fergana’da gelişen radikal İslami hareketlere katkı yapmıştır. Deobandi medreseleri Taliban liderlerinin eğitiminde önemli rol oynamıştır. Vahabiliğe benzer olan bu anlayış, ÖİH’nin siyasal ideolojisi ve cihat anlayışının gelişmesine yardımcı olmuştur. Deobandiler, Şii anlayışından hoşlanmamalarına karşın, 1979 yılı sonrası İran tarafından yönlendirilmişlerdir (bkz. Rashid, Jihad, s.44-45).

Taliban ve El Kaide’nin doğum yeri olan bu ülke, inşa ettirdiği medreselerde binlerce militan yetiştirmiş ve Suudi Krallığı gibi Tacikistan’daki camilerin inşasına para kaynakları sağlamıştır.795 _{Pakistan İstihbarat Servisi ‘‘İç Hizmetler İstihbarat Kurumu’’}

(ISA) düzenli olarak ÖİH’ye para akışı gerçekleştirmiştir. Yoldaş, 1995’e dek ISA’dan para almış ve Pakistan’ın Umarov şehrindeki isyanlara destek vermiştir. Bu doğrultuda Afganistan ile Pakistan birlikte hareket etmişlerdir. Örneğin; Taliban tarafından Pakistanlı militanlar, ÖİH’ye destek olması amacıyla bu örgütün hizmetine verilmiş ve birçok Keşmirli savaşçı Taliban kamplarında eğitilmiştir.796 _{Diğer yandan Pakistan,}

İYDP’ye destek olarak Tacikistan’da etkili olmak istemiş ve Pakistanlılar, Tacik iç savaşında BTM saflarında çatışmışlardır. ÖİH kuvvetlerinin büyük bölümü Pakistan’ın Veziristan bölgesinde yer almaktadır. Pakistanlı birçok radikal İslami örgüt üyesi ÖİH’de görev almıştır. Ayrıca, Pakistan’da büyük bir uyuşturucu pazarı vardır. Dolayısıyla Pakistan, Tacikistan’da gerçekleşen uyuşturucu ticareti üzerinde söz sahibi olmaya çalışmaktadır.797 _{Bunun dışında, Pakistan denetimindeki Keşmir ile Tacikistan}

arasında ince bir hat şeklinde Afganistan toprakları yer almaktadır. Bu yüzden, Tacikistan ve Pakistan arasında güvenlik en çok öne çıkan konu olmuştur.798 _Bu

noktada Pakistan ve Hindistan, son dönemlerde farklı radikal İslami örgütlerin faaliyetleriyle gündeme gelmektedir. Söz gelimi, Pakistan kökenli Leşker-i Tabya 2005’te Hindistan’da Delhi Hindu Festivaline bombalı saldırı gerçekleştirmiştir. Bu saldırının ardından, 62 kişi hayatını kaybetmiştir. Ayrıca 2006 yılında bir restoran ve 2007’de bir tren istasyonu Hindistan’da bombalandı. Bu olayların sonucunda, toplam 242 kişi öldürülmüştür. Diğer yandan, Pakistan tarihinde ilk defa seçilmiş bir hükümet görev süresini tamamlayarak, iktidarı seçimle başa gelecek bir partiye devretmiştir. Lakin, 11 Mayıs 2013’te gerçekleştirilen bu seçimlerde yaşanan çatışmalarda 100’den

795_{Souleimonov ve Horak, a.g.e., s.281.} 796_{Rashid, Jihad, s.26-214.}

797_{Fredholm, From The Ferghana Valley, s.4; Türk, Tacikistan’da Siyasal Partiler, s.1-97.}

798_{Kasım 2003 tarihinde iki ülke arasında terörizme karşı bir anlaşma imzalanmıştır. Bu bağlamda,}

Hindistan’ın Tacikistan’da bir askeri üs elde ettiği de iddia edilmiştir. Hindistan’ın Ayni üssünde 25 adet uçak bulundurması bu şekilde yorumlanmıştır. Bu durumdan ÇHC ve Pakistan rahatsızlık duymuş ve Hindistan’ın bu faaliyetlerini kendilerine karşı bir çevreleme politikası olarak algılamıştır. Orta Asya’da radikal İslami hareketleri denetim altında tutmak amacıyla Tacikistan’a yaklaştığı ifade edilen Hindistan, Tacikistan aracılığıyla Orta Asya’da kendisine destek kazanmaktadır. Böylece Hindistan, Keşmir sorununda Pakistan’ı yalnız bırakmak istemektedir (bu konuda daha ayrıntılı bilgi için bkz. Fırat Purtaş, ‘‘Avrasya’daki Yeni Büyük Oyun Bağlamında Hindistan’ın Orta Asya Politikası’’, Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu, Cilt:1, Sayı:2, Ankara 2006, s.72-73).

fazla kişi hayatını kaybetmiştir. Bu durum, Tacikistan’da Kasım 2013 seçimi öncesinde endişelere yol açmıştır.799