Jeopolitik Yapı - Tacikistan Analizi - Orta Asya’da radikal islam- Tacikistan örneği

4. Tacikistan Analizi

4.2. Jeopolitik Yapı

Tacikistan, 39 derece kuzey enlemleri 71 derece doğu boylamlarında yer almaktadır.377 _{Tacikistan’ın doğusunda ÇHC, kuzeyinde Kırgızistan, batısında}

Özbekistan ve güneyinde Afganistan yer almaktadır.378 _{Tacikistan, İpek Yolu’nun}

kavşak noktasında bulunmasından dolayı tarih boyunca imparatorlukların ilgi odağı olmuştur.379 _{Orta Asya’nın yüz ölçüm olarak en küçük ülkesi olan Tacikistan, tamamen}

karayla çevrilidir. Ülke topraklarının toplamı 143.100 kilometrekaredir.380

Harita 4: Fiziki Harita (Kaynak:http://geography.about.com/library/cia/blctajikistan.htm, 26.11.2012).

374_{Akyol, a.g.e., s.347.}

375_{http://www.mongabay.com/reference/country_studies/tajikistan/HISTORY.html, 22.11.2012.} 376_{Nogayeva, a.g.e., s.139-141.}

377_{http://www.indexmundi.com/tajikistan/geographic_coordinates.html, 22.11.2012.}

378_{Tacikistan ile Afganistan arasında 1.206 kilometre, ÇHC ile 414 kilometre, Özbekistan ile 1.161}

kilometre ve Kırgızistan ile 870 kilometre sınır uzunluğu vardır (bkz. Library of Congress, a.g.e., s.3).

379_{http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/country_profiles/1296639.stm, 22.10.2012.} 380_{http://geography.about.com/library/cia/blctajikistan.htm, 26.11.2012.}

Genel fiziki yapısı engebeli ve dağlıktır. Britanya İmparatorluğu’nun ‘‘dünyanın çatısı’’ (the roof of the world)381 _{olarak adlandırdığı, 3.000 metre yüksekliğindeki}

Pamirler’in sıralandığı topraklar, Tacikistan’ın güney doğusunda ülkenin yarısından fazlasını kaplamaktadır. Ülkenin kuzeyinde Fan, Alay ve Tin Şan dağları yer almaktadır.382 _{Bu dağlar, Fergana, Garm ve Duşanbe’nin etrafını çevrelemektedir.}383

Dağlarla çevrili olmasına karşın ülkenin gelir kaynağı tarımdır. Tacikistan, sahip olduğu sıcak iklim ve bol su kaynaklarından dolayı, klasik bir pamuk üreticisi ülke olarak tanımlanabilir.384 _{Tacikistan, genel olarak Avrupa kıtasına özgü bir iklime sahiptir.}

Ülkede yarı kurak, astropikal bir iklim vardır. İklimin şiddeti yükseltiye göre değişim göstermektedir.385 _Tacikistan, _i_{dari açıdan bir özerk ve üç vilayet olmak üzere toplam}

dört bölgeye ayrılmaktadır. Ülkenin parçalanmasını önlemek amacıyla Bedehşan bölgesine neredeyse tam özerklik verilmiştir.386

Harita 5: Tacikistan’ın Bölgeleri (Kaynak: http://www.answers.com/topic/tajikistan,01.12.2013). 381_{Diğer sıfatları ile ‘‘Güneşin Ayakları ve Ellerin Gökyüzüne Değebildiği Yer’’ denilen Pamirler, Doğu ve}

Batı olarak ikiye ayrılmaktadır. 3.500 metreden başlayarak 6.000 metreye yükselen dağlarda, Marko Polo koyunları ve kar leoparları gibi ilginç hayvanlar yaşam sürmektedir (bkz. Rashid, Orta Asya’nın Dirilişi, s.192;http://www.pamirs.org/index.htm, 26.11.2012).

382_{Aynı yerde; http://www.freeworldmaps.net/asia/tajikistan/map.html, 26.11.2012.} 383_{http://tajikistan.orexca.com/fann_mountains.shtml, 06.01.2013.}

384_{Zvi Lerman ve David Sedik, ‘‘The Economic Effects of Land Reform in Tajikistan’’, Food And}

Agriculture Organization Of The United Nations, No:1, October 2008 Rome, s.1.

385_{http://countrystudies.us/tajikistan/15.htm, 06.01.2013.}

1) Soğd Bölgesi (Başkent: Hoçent), 2) Karategin Bölgesi (Başkent: Kafirnihan), 3) Hatlan Bölgesi (Başkenti: Kurgan Tepe), 4) Bedahşan Bölgesi (Başkenti: Horog) (bkz. Harita 5). Bunlar arasından Soğd Bölgesi, genel olarak ele alındığında Fergana, Raşt387

ve Zerafşan vadilerinden meydana gelmektedir. Ayni, Hoçent ve Panjikent bu bölgenin önemli ve gelişmiş şehirleridir. Tacikistan’ın en kuzeyinde yer alan Fergana Vadisi, doğuda Kırgızistan, batıda ise Özbekistan ile paylaşılmaktadır. Fergana; Seyhun Nehri ve Karakum’dan gelen büyük su kaynaklarını içerisinde barındırmaktadır.388 _{Bir su}

zengini olan bu bölge, oldukça bereketli topraklarla kaplıdır. Bundan dolayı nüfusun yoğun olduğu Fergana, Tacikistan’ın binlerce yıldır tarım merkezi konumundadır.389

Fergana dışında Tacikistan, kuzeyde ve güneyde bol su kaynaklarından oluşan vadilere sahiptir. Zerefşan390 _{içerisinde 318 kilometre uzunluğunda olan ve oldukça hızlı akan}

bir nehir yer almaktadır.391 _{Ülkenin diğer temel su kaynakları; Ceyhun, Seyhun, Vahş}

ve Panj nehirleridir. Ayrıca, Tacikistan’da çok sayıda göl bulunmaktadır. Ülkenin en önemli gölleri; Karakum, Sarez ve Yaşikul’dur. Bu kaynaklar sayesinde, Tacikistan büyük bir hidroelektrik potansiyeli barındırmaktadır.392 _{‘‘Kuhistan’’ (Dağların Ülkesi)}

olarak adlandırılan Zerefşan, 2.000-5.000 metre arasında değişen yükseklikteki Alay Dağları ile çevrilidir. Zerefşan’da nüfusun çoğunluğu 254 köyden oluşan Panjikent’te yaşamaktadır. Panjikent, İpek Yolu’nun faaliyette olduğu yıllarda Tacikistan’ı Buhara ve Semerkant’a bağlamaktaydı. Bu bölge, Orta Asya’nın en eski yerleşim yeri olan Sarezm’e çok yakındır.393 _{Bu bağlamda, tarihsel önemi olan bir diğer şehir Duşanbe’dir.}

1929’dan 1961’e dek Stalinabad olarak anılan Duşanbe, Tacikistan’ın başkentidir.394

Tacikistan’da ülke güvenliğini sağlamak için her bölgenin bir başkenti vardır. Örneğin;

387_{Daha önce Raşt Vadisi, Garm bölgesiyle birlikte anılmaktaydı. 2001’den sonra bu adı almıştır (bkz.}

http://depts.washington.edu/jsishelp/ellison/2009/fall-winter/rasht-valley, 23.06.2011).

388_{www.encyclopedia.com/topic/Ferghana Valley.aspx, 31.03.2013.} 389_{Lerman ve Sedik, a.g.e., s.1.}

390_{Farsça bir kelime olan Zerefşan; dolu, pürtüklü ve hızlı akan nehir anlamına gelmektedir.} 391_{http://www.visittajikistan.tj/en/regions/zeravshan.php, 06.01.2013.}

392_{United Nations Development Programme Project, Tajikistan: Investment Opportunities, Dushanbe}

2010, s.5.

393_{İnsanlığın kökeninin buradan geldiği öne sürülmektedir. Bu doğrultuda, Taciklerin de kökeninin bu}

topraklara ait olduğu iddia edilmiştir. Sarezm, kelime anlamı olarak ‘‘Kâinatın En Üstü’’ demektir. Bu şehir, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından ‘‘Dünya Kültür Mirası’’ listesine seçilmiştir (bkz. http://www.visittajikistan.tj/en/regions/zeravshan.php, 06.01.2013).

394_{Duşanbe, Varzob Nehri’nin geçtiği Hisar Vadisi’nde yer almaktadır. Dağlarla çevrili olan bu şehrin}

parklarını ve ağaçlarını eriyen buzullardan akan dereler sulamaktadır. Farsça’da ‘‘Pazartesi’’ anlamına gelen Duşanbe, 1917’den önce Pazartesi günleri halk için kurulan bir halk pazarından ibaretti (bkz. Rashid, Orta Asya’nın Dirilişi, s.193).

Karategin bölgesinin başkenti, ülkenin merkezi olan Duşanbe yakınlarındaki Kafirnihan’dır.395 _{Karategin bölgesinin Duşanbe dışındaki önemli şehirleri; Garm,}

Vahdet ve Tursunzade’dir. Duşanbe’nin güneydoğusunda, eski adıyla Leninisky olarak bilinen Rudaki bölgesi bulunmaktadır. Rudaki’nin önemli şehri Somoniyan’dır. Bu bölge, Hatlan bölgesinin kuzeydoğusunda kalmaktadır. Hatlan Bölgesi, 2001 yılında başkent Duşanbe’ye bağlanmıştır.396 _{Buradaki önemli şehirler; Kulyap, Kurgan Tepe,}

Moskovski ve Nurek’dir.397 _{Tacikistan’ın en önemli hidroelektrik enerji santrali olan}

Nurek Rezervi, bu bölgede yer almaktadır. Tacikistan’ın kuzey kesimleri, diğer bölgelerine göre ekonomik ve sosyal yönden gelişmiştir. Fakat, aynı durum ülkenin güneyi için geçerli değildir. Burası, daha çok kırsal ve engebeli kesimlerden meydana gelmektedir.398 _{6.431.000 hektar toprak parçasından oluşan Bedehşan bölgesi, ülke}

topraklarının yüzde 45’ini kapsamaktadır.399 _{Pamirler’den dolayı ‘‘Kuhistan’’ olarak}

adlandırılan bölge, halk arasında ‘‘Afgan Pazarı’’400 _{adıyla da bilinmektedir.}

Afganistan’ın kuzeyinden başlayan bölgenin toprakları güneyde Panj Nehri ile Afganistan’dan ayrılmaktadır. Bedehşan bölgesinin doğusunda ÇHC ve Kırgızistan, kuzey batısında ise Özbekistan bulunmaktadır. Bedehşan bölgesinden diğer ülkelere ve bölgelere olan ulaşım şartları çok kötüdür. Bu bölge, genel olarak patika ve asfalt olmayan yollardan oluşmaktadır. Tacikistan’daki kara yollarının geneli, SSCB döneminde yapılmıştır. Ülkede toplam 30.000 kilometre karayolu vardır. İç savaş ve yetersiz gözetimden dolayı durumu kötüleşen bu yolların dışında, demiryolları ve havaalanlarının da alt yapısı yeterli değildir.401 _{Dolayısıyla, Tacikistan’da kuzey ve}

güney bölgeleri arasında yolculuk yapmak bir hayli zordur. Bu gibi meseleleri, kendisi çözmek zorunda kalan Bedehşan bölgesi, güvenlik ve vergi sisteminde ise Tacik

395_{http://www.visittajikistan.tj/en/regions/dushanbe.php, 06.01.2013.}

396_{http://www.answers.com/topic/rudaki-district,01.12.2013;http://www.mfa.gov.tr/tacikistan-siyasi-gorun}

umu.tr.mfa, 20.12.2012.

397_{http://www.unece.org/fileadmin/DAM/env/epr/experts/tajikistan/aarhus_convention_workshop/content/}

rep-tajik/soe2/eng/htm/regions.htm, 22.12.2012.

398_{United Nations Development Programme Project, a.g.e., s.5.}

399_{http://www.unece.org/fileadmin/DAM/env/epr/experts/tajikistan/aarhus_convention_workshop/content/}

rep-tajik/soe2/eng/htm/regions.htm, 22.12.2012.

400_{Vakhan Vadisi’nin İşkasem alanı, ÇHC, Pakistan ve Afganistan arasında önemli bir pazar yeridir.}

Avrupa Birliği tarafından bu alana Afgan Pazarı adı verilmiştir (bu konuda daha detaylı bilgi için bkz. http://tajikistan.orexca.com/wakhan_valley.shtml, 06.01.2013).

hükümetine bağlıdır. Başkenti Horog olan bu bölgenin diğer önemli şehri Murgab’dır.402

Tacikistan sahip olduğu su kaynakları nedeniyle, özellikle Özbekistan için değerlidir. Orta Asya ülkeleri arasında dağlarla çevrili küçük bir kara parçası gibi görünen Tacikistan, jeopolitik açıdan önemlidir.403 _{Hindistan, Afganistan ve Pakistan için}

Tacikistan, bir anlamda köprüdür. Ülkedeki güvenlik boşluğu, burayı diğer komşu ülkelere ve Avrupa’ya bağlayan kolay bir geçiş noktası yapmıştır. Uyuşturucu trafiğinin akışında önemli yeri olan Tacikistan, dağlık ve düzensiz ulaşım yapısı ile dış güçler ve radikal İslami örgütler için çok kritik bir jeopolitik konuma sahiptir.404

Belgede Orta Asya’da radikal islam- Tacikistan örneği (sayfa 80-84)