Hizb-ut Tahrir

HT, diğer adıyla Hizb330_{-ut Tahrir el İslami (İslami Kurtuluş Partisi) Orta Asya’nın}

politik, sosyal ve dinsel fenomenlerinden birisidir.331 _{Bu örgüt, Filistinli eğitimci ve}

siyasetçi Takiyuddin el Nahbani332 _{tarafından Doğu Kudüs’te Ürdün denetimindeki}

topraklarda, 1952-1953 yılları arasında kurulmuştur. Nahbani, Müslüman Kardeşler’in bir üyesi olduğunu açıkça belirtmemiş olsa da onlardan ayrılan birçok üyenin kendilerine katıldığını söylemiştir. Örgüt lideri, 1960 yılına dek yazdığı kitaplar aracılığıyla halifelik devleti kurma amacını anlatmıştır. Bu doğrultuda HT, Hülafa-i Raşid’in dönemindeki yönetim sistemini geri getirmeyi amaçlamıştır. Örgüt, şeriat dışındaki Modern Çağ’ın bütün yönetim şekillerini reddetmektedir. HT’ye göre; İslam dışındaki milliyetçilik, demokrasi, kapitalizm ve sosyalizm kavramları başka bir gezegenden gelmiş gibidir.333 _{Bu yüzden, İslam’a uygun olan bir halifelik devleti}

kurulmalıdır. Bunun sağlanması için Müslümanlar, birlik içinde ümmet bilincine ulaşmalıdırlar.334 _{HT, Orta Asya’da 15.000-20.000 üye sayısıyla İYDP’den sonra en}

fazla kişiyi bünyesinde barındırma özelliğine sahiptir. Üyelerin genel yapısı zengin,

328_{Fredholm, From The Ferghana Valley, s.29.}

329_{http://www.longwarjournal.org/archives/2010/08/islamic_movement_of_1.php, 27.10.2012.}

330_{Hizb sözlükteki anlamı ile başına bir musibet gelmek, kaba, haşin olmak, çatmak, parti kurmak,}

oluşturmak anlamlarına gelen hazebe fiilinin mastarıdır. Grup, birlik, takım, parti anlamlarındadır. Hizb’in çoğulu azhabtır. Ayrıca hizb, bütünden ayrılmış bölüm, kısım, cüz, bölük anlamına gelir. Bir topluluk ya da örgüt içinde inanç ve düşünce bakımından ayrılık gösteren yan tutmaya yönelik küçük gruptur. Hizb kavramı, Kur’an’da on üç surede ve on yedi ayette yirmi kez geçmektedir (bu konuda daha detaylı bilgi için bkz. Cansever, a.g.e., s.38-39).

331_{Akçalı ve Efegil, a.g.e., s.143; International Crisis Group, Radical Islam in Central Asia, s.1.}

332_{Nahbani; Kahire Üniversitesi’nden mezun olduktan sonra Filistin İslami mahkemelerinde yargıç olarak}

çalışmıştır. Arap sosyalizmi ve Baas Hareketi’nin bir parçası olan Nahbani, Filistinlilerin Doğu Kudüs’te siyasal yönden faaliyet kazanmaları için uğraşmıştır. Nahbani, Arap milliyetçiliği fikirlerinden etkilenmiş olsa da siyasi görüşlerinde İslam’ı merkez almıştır (bkz. International Crisis Group, Radical Islam in Central Asia, s.2).

333_{American Foreign Policy, a.g.e., s.2; International Crisis Group, Radical Islam in Central Asia, s.1-3.} 334_{Akçalı ve Efegil, a.g.e., s.144; Jason D. Söderblom, ‘‘Central Asia: Terror and Militan Islam’, World}

esnaf, işsiz ve eğitimli kişilerden meydana gelmiştir.335 _{HT’nin en belirgin örgütlenme}

biçimi, sayıları beş ilâ yedi kişi arasında değişebilen gizli hücrelerdir. Hücrenin başında bulunan kişi dışında diğer hücre üyeleri bir üst basamakta kimin yer aldığını bilmemektedirler.336 _{Bu sayede örgüt güvenliği sağlanmaktadır. HT, Müslüman}

olmayanlara ve özellikle ABD’ye karşı kitlesel bir savaş açmayı hedeflemektedir. Bu bağlamda daha önce belirtildiği gibi örgüt üyeleri, Kırgız güvenlik güçleriyle bir çatışma yaşamışlardır. Lakin, şu ana dek HT’nin sivillere yönelik şiddet içerikli herhangi bir eylemi olmamıştır.337 _{Yine de çok tehlikeli görülen HT, dünya üzerinde}

birçok ülkede yasaklanmıştır. Bunlardan başlıcaları; Bangladeş, Danimarka, Almanya, Ürdün, Rusya, Pakistan, Suriye, Türkiye ve Orta Asya ülkeleridir.338 _{HT, Orta Asya’nın}

yerel aydınları tarafından temel bir tehdit olarak kabul edilmiş ve siyasal yönden liberalleşmesine asla izin verilmemiştir.339

HT, faaliyet teknikleri olarak propaganda, gösteriler, hapishane çalışmaları, şiddete karşı duruş, şehitlik anlayışının üyelere benimsetilmesini kullanmaktadır.340

Örgütün protesto yöntemleri; video kayıtları, bilgisayar disketleri ve elektronik mektuplar aracılığıyla propaganda yapmaktır. Ayrıca örgüt broşürleri ve kitapları halka dağıtılıp, çeşitli yerlerde bir araya gelinerek üyelere vaazlar verilmektedir. Arapça, Özbekçe, Farsça ve Kırgızca yazılan ‘‘Şebname’’ adlı gece mektupları, kapı aralıklarından gizlice atılarak topluma ulaştırılmaktadır. Duvarlara yapıştırılan posterler ise HT’nin kullandığı diğer bir yöntemdir.341 _{HT’nin faaliyetleri, örgüt lideri}

Nahbani’nin 1977’de ölmesinin ardından 1980’e kadar duraklama dönemine girmiştir. Bu dönemden itibaren Filistinli Şeyh Yusuf Abdül Kadîm Zellûm yönetimi ele almıştır. HT, 1990’lardan sonra giderek güç kazanmış ve dünya üzerinde yayılmaya başlamıştır. İsveç, İngiltere gibi Batı Avrupa ülkelerinde etkisini arttıran HT, özellikle Tacikistan, Özbekistan ve Kırgızistan’da etkindir. Örneğin; örgüt Özbekistan’da HN ve Ekremiler olarak iki kol halinde faaliyetlerini arttırmıştır. HN, kurucusu Şerifzan Mirzazanov

335_{International Crisis Group, Radical Islam in Central Asia, s.17-19.} 336_{Akçalı ve Efegil, a.g.e., s.146.}

337_{International Crisis Group, Radical Islam in Central Asia, s.9.}

338_{HT, siyasi olarak yasaklı olmasına karşın Orta Asya’da seçimlere müdahale etmeyi başarmıştır.}

Örneğin; 2005 Kırgızistan seçimlerinde muhalif adaylardan birkaç isim HT tarafından desteklenmiştir. Ancak başarı sağlanamamıştır (bkz. www.tayyarari.com/download/armaoglu.doc, 17.11.2012).

339_{American Foreign Policy, a.g.e., s.2-10.}

340_{International Crisis Group, Radical Islam in Central Asia, s.22-27.} 341_{Akçalı ve Efegil, a.g.e., s.145.}

tarafından Taşkent’te 1999’da ortaya çıkmıştır. HT’nin rehberliğinde kurulan örgüt, HT gibi gizli bir yapılanma içindedir. HN’ye üye olabilmek için her kişi altı aylık bir eğitim kampından geçmek zorundadır. Burada onlara, HT’nin rehber kitabı ‘‘İslam Sistemi’’ detaylı bir şekilde öğretilmektedir. HN’ye üye olmadan önce, adayların geçmişi sorgulanmaktadır. Çünkü örgüt üyeleri, genellikle radikal İslami hareketlerle bağlantısı bulunduğuna dair devlet tarafından ithamlara uğrayıp hapis yatmış olan kişilerdir. Bu bağlamda HN üyelerinin birçoğunu diğer radikal İslami örgütlerden ayrılan şahıslar oluşturmaktadır. Diğer yandan üyelerin, örgütün toplumsal fonuna para yardımı yapmaları gerekmektedir. Bu yüzden, örgüte ‘‘Yardım Partisi’’ de denilmektedir.342

Özbekistan’da HT’nin bir alt kolu olarak faaliyet gösteren diğer bir örgüt Ekremiler’dir. Özbekleştirme siyasetini benimseyen Ekremiler, HT’nin bir değişik şeklidir. Diğer adıyla Ekremiye; Ekrem Yoldaşev tarafından HT’nin Özbek kolu olarak ortaya çıkartılmıştır. 1963 Andican doğumlu olan Ekrem, bir matematik öğretmenidir. Bunun yanı sıra, ahlak öğretisi üzerine yazmış olduğu ‘‘İman Yolu’’ kitabıyla esnaflar arasında ilgi çekmiştir.343 _{Andican’da esnafların arasında ünlenmiş olan örgüt, ‘‘kardeşlik’’ adlı}

fonlar kurarak hastalara, öğrencilere ve askerlere yardım etmişlerdir. Lakin Ekremiler, hükümet gözünde radikal bir örgüttür. 1988’de örgüt lideri Ekrem’in cebine uyuşturucu konularak hapse atılması sağlanmıştır. 1993’te tekrar tutuklanan Ekrem, aynı yıl genel aftan yararlanıp serbest bırakılmış ve 1999 yılında Taşkent’te meydana gelen bombalı saldırıyla bağlantısı olduğu gerekçesiyle 17 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır. Bu gelişme, onun radikal bir örgüt lideri olduğunu işaret etmiştir.344 _{Esasında Ekrem, Nahbani’nin}

kitaplarının büyük ölçüde etkisinde kalmış ve bu amaçla örgütü kurmuştur. Ekrem, Özbekçe yazdığı kitabında felsefi barışı destekleyip, İslami liderliğe giden yolları beş aşamaya ayırmıştır. Ekremiler’in amacı; zengin esnaflardan aldığı maddi destekler ile daha fakir olan üyelere yardım edip onların kapasitelerini arttırmak idi. Örgüt, bu sayede dini otorite ve hükümet üzerinde etkili olmaya çabalamıştır.345 _{Halk gücünü}

arkasına alarak bunu sağlamaya çalışan Ekremiler, adını Andican’da yaşanan olaylarla duyurmuştur. Özbek polisi, 23 Andicanlı işadamını radikal İslami örgütlere destek verdiği iddiasıyla Haziran 2004’te tutuklamıştır. İddialara göre işadamları, Şubat

342_{International Crisis Group, Radical Islam in Central Asia, s.3; Baran ve Starr, a.g.e., s.25.} 343_{Abbas, a.g.e., s.98; Baran ve Starr, a.g.e., s.25.}

344_{http://www.haberler.com/haberf.asp?haber=154475, 04.02.2013.} 345_{Baran ve Starr, a.g.e., s.24.}

2005’te Ekremiler’in yardımıyla firar etmişlerdir. Akabinde bu işadamları, halk tarafından başlatılan hükümet protestolarını yönlendirmişlerdir. Mayıs 2005’te kitlesel bir harekete dönüşen isyan, kente yayılmıştır. İsyancılar, hükümet binasını kuşattıktan sonra güvenlik güçleri tarafından kısa sürede çevrelenmişlerdir. Bu kişilerin birçoğu cadde boylarında ve depolarda katledilmişlerdir. Andican isyanında 300 ilâ 500 arasında sivilin öldürüldüğü bildirilmiştir.346 _{Bağımsız haber kaynakları, aralarında kadınların ve}

çocukların bulunduğu bu kişileri masum siviller olarak tanımlamıştır. Buna karşın Kerimov, öldürülen insanları radikal örgüt militanı sıfatıyla duyurmuştur.347 _Rus

birlikleri tarafından gerçekleştirilen saldırılarda, ölenlerin bedenleri ortadan kaldırıldığı için bu sayının 3.000’den daha fazla olduğu iddia edilmektedir.348 _{Ekremiler’in}

merkezleri, Andican, Oş ve Namangan’daydı. Fakat, bu olaydan sonra örgüt dağılmış ve mensupları HT’ye üye olmuşlardır. Böylece Ekremiler ismi gündemden kalkmıştır.349