Etnik Çatışmalar

Tacikistan’da etnik bağlılık milli olmaktan çok akrabalık ve kabilecilik düzeyindedir. Ülkede çatışmalar, kabile kültürü bünyesinde gelişmiştir. Raşit’e göre, bölünmüş kabileleri birbirine bağlayacak bir milliyetçilik anlayışı yerel aydınlar tarafından geliştirilememiştir.681 _{Bu kabileler arasında meydana gelen iç çekişmeler,}

Tacikleri Afganistan’dan gelecek etkilere karşı duyarlı hale getirmiştir. Üstelik, iç savaş yılları göstermiştir ki Müslüman Tacikler birbirlerine karşı savaşmışlardır. Bu durum,

675_{Akyol, a.g.e., s.366.}

676_{Souleimonov ve Horok, a.g.e., s.279-282.}

677_{http://www.ihh.org.tr/orta-asya-nin-yalniz-ulkesi-tacikistan/, 23.12.2012.} 678_{http://www.visittajikistan.tj/en/regions/dushanbe.php, 06.01.2013.} 679_{Khamidov, a.g.e., s.47.} 680_{http://centralasiaonline.com/en_GB/articles/caii/features/main/2013/03/15/feature-01,24.08.2013;http://} www.ihh.org.tr/orta-asya-nin-yalniz-ulkesi-tacikistan/, 23.12.2012. 681_{Rashid, Taliban, s.242.}

Tacik iç savaşında bölgeciliğin önemli bir rol oynadığını ortaya çıkarmıştır.682

Tacikistan’da etnik çatışmaların merkezi Fergana Vadisi’dir. Burada ÖİH ile Özbekistan güçleri arasında 1999 ve 2000 yıllarında çatışmalar gerçekleşmiştir. Ayrıca, bu yıllarda Batken bölgesinde Kırgız güçleri ve ÖİH üyeleri arasında çatışmalar yaşanmıştır. Bu durum, Kırgız ve Tacik yönetimi arasında gerginliklere yol açmıştır. Bu bölgeye 3000 asker gönderen Kırgız hükümeti, Tacikistan’ı burada yeterli güvenlik önlemi almamakla suçlamıştır.683 _{Fergana Vadisi’nde nüfusun yüzde 62’si Özbek, yüzde 20’si Kırgız ve}

yüzde 13’ü Taciktir. Özbekler, iç savaş yıllarında Soğd bölgesini Özbekistan ile birleştirmek istemişlerdir.684 _{1991 sonrasında bu bölgede 1.200.000 Özbek nüfus yer}

almıştır. Daha sonra, bu nüfusun birçoğu Özbekistan’a kaçmıştır. Ancak, Özbek hükümeti bu halkı ÖİH üyesi olarak yaftalamış ve onların toplum desteğinden yoksun bırakılmasına neden olmuştur. Dolayısıyla, bu halkın yüzde 70’i tekrar Tacikistan’a geri dönmüştür.685 _{Diğer yandan, 1999-2000 yılları arasında Özbekistan’ın Surhan Derya}

bölgesindeki 2.000 Tacik ÖİH’ye yardım ettikleri iddiasıyla buradan kovulmuştur. Ayrıca Rahman, Özbek hükümeti tarafından ÖİH’yi Tacikistan’da barındırmakla suçlanmıştır.686 _{Oysa Rahman’a göre, Özbek hükümeti radikal İslami örgüt üyelerini ve}

iç savaş suçlularını Özbekistan’da saklamıştır.687 _{Bu noktada, Özbek hükümeti iç savaş}

döneminde Hoçentlileri desteklemiş idi.688 _{Fakat, BTM’nin onlar üzerinde daha fazla}

etkili olması, Özbekistan’ın bu hedefini sekteye uğratmıştır.689 _{Bunun dışında,}

Özbekistan ve Tacikistan arasında azınlık politikaları hususunda bir anlaşmazlık vardır.

682_{Lee Walker ve Leokadia Drobizheva vd., Ethnic Conflict In The Post-Soviet World, M.E.Sharpe Case}

Studies and Analysis, New York 1996, s.10.

683_{International Crisis Group, Central Asia: Border Disputes, s.18-19.}

684_{Gökhan Telatar, Orta Asya’da Güvenlik Sorunları 11 Eylül Sonrası Rusya ABD Rekabeti ve Bunun}

Orta Asya Güvenliğine Etkileri, (Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi), Bursa 2005, s.57-58).

685_{International Crisis Group, ‘‘Central Asia: Border Disputes and Conflict Potential’’, ICG Asia Report,}

No:33, Osh/Brussels 4 April 2002, s.12.

686_{International Crisis Group, Central Asia: Border Disputes, s.11-12.}

687_{Özbekistan Dış İşleri Bakanlığı tarafından bu siyasi bir saptırma olarak nitelendirilmiştir. Bakanlığın}

yaptığı açıklamaya göre, Tacik hükümeti tarafından bu gibi durumlarda her zaman Özbekistan adres gösterilmektedir. Oysa iç savaş suçlularının yakalanması için yapılan tüm yardımlara rağmen onları serbest bırakan yine Tacik hükümetidir (bkz. http://eurasia-research.com/1117taj.htm, 19.04.2013).

688_{Hoçent’in yüzde 30’u Özbektir. Burada halkın Özbekistan’a bağlanmak için talepleri olmuştur.}

Hoçentlilerin yönetimi, Kulyaplılara kaybetmesi buna yol açmıştır. Çünkü, Hoçentliler kendilerini Özbekistan’a ait hissetmektedirler. Dolayısıyla, Özbekler ile Hoçentliler arasında güçlü ekonomik ve kültürel ilişkiler sağlanmıştır. Benzer şekilde Pamiriler, kendilerini Kırgızlara yakın hissetmişlerdir. Bu durum ülkede bir kimlik farklılaşmasına neden olmuştur (bkz. Telatar, a.g.e., s.57-58).

689_{Ryan Eddings, ‘‘Coping with Indipendence: Expanding Factors of Conflict in the Ferghana Valley’’,}

Tacikistan’da 2013 itibarıyla yaklaşık olarak 1.172.000 Özbek yaşamaktadır. Bunların durumu fakir olan Taciklerden daha kötüdür. Tacikistan’da yaşayan Özbekler, ötekileştirilerek ekonomik ve siyasal yönden dezavantajlı konuma getirilmişlerdir. Ayrıca, okullardaki Tacikçe eğitimi yetersiz olduğu için Özbeklerin eğitim hayatı sona ermektedir. Çünkü, Tacik üniversitelerinde eğitim görmek için Tacikçe’nin akıcı bir şekilde konuşulması gerekmektedir.690 _{Diğer yandan Özbekistan Milli Güvenlik}

Teşkilatı, 2012’de Tacik hükümetini Özbeklere karşı keyfi davranmakla suçlamıştır. Teşkilatın iddiasına göre, iki ülke arasında sınır geçiş kolaylığı sağlanması için daha önce anlaşma yapılmıştır. Buna rağmen, Tacik yetkililer tarafından anlaşma şartlarına uyulmamaktadır.691 _{Özbekistan’da önemli bir Tacik azınlık vardır. SSCB döneminde}

Buhara ve Semerkant’ta 7.000.000 civarında Tacik yaşamaktaydı. 2002 yılında bu sayı 1.000.000’a gerilemiştir.692 _{Bu şehirlerin önemi Taciklere göre çok büyüktür. Buhara,}

Semerkant, Hive ve Hokant Orta Asya’da İslami yaşayışın güçlü olduğu yerlerdir. Duşanbe, Tacikler için bu şehirlerin yerini tutmamaktadır.693 _{Buraların Taciklerden}

alınması, Özbekler ve Tacikler arasında önemli anlaşmazlık konularından birisidir.694

2013 itibarıyla Özbekistan nüfusunun yaklaşık olarak 1.500.000’unu Tacikler oluşturmaktadır. Özbek hükümeti, Taciklerin bulundukları toprakları ilhak etmesinden endişelenmektedir. Dolayısıyla, sınır geçişlerinde Özbek polisi tarafından Taciklere zorluklar yaşatılmaktadır. Ayrıca Özbek hükümeti, Taciklerin Özbekistan’da Tacikçe kullanmalarından huzursuz olmaktadır. Bu yüzden ülkede Tacikçe kitapların satılmasını yasaklamıştır.695 _{Bunun dışında, Özbekler ve Tacikler arasında gerilime yol açan}

önemli diğer bir konu doğalgazdır. Daha önce belirtildiği gibi, Tacikistan doğalgaz ithalatında Özbekistan’a bağımlıdır. Aralık 2012’de Tacikistan Enerji ve Sanayi Bakanı Şerali Gül, Özbekistan’ın Tacikistan’a yaptığı doğalgaz sevkiyatını durduracağını belirtmiştir.696 _{Akabinde, Tacikistan’da 15 günlük gaz kesintisi yaşanmıştır. Böylece,}

690_{http://www.eurasianet.org/node/62952, 16.03.2013.}

691_{http://www.showhaber.com/ozbekistandan-tacikistana-suclama-559553h.htm, 16.03.2013.} 692_{International Crisis Group, Central Asia: Border Disputes, s.11.}

693_{Rashid, Taliban, s.242.}

694_{Souleimonov ve Horak, a.g.e., s.280.}

695_{International Crisis Group, Central Asia: Border Disputes, s.11.}

696_{Gül, Özbek Uztransgaz şirketi ile yapılan sözleşmenin 2012’de sona ermesinden dolayı kendilerine}

uyarı geldiğini bildirmiştir. Bu nedenle, Tacikistan’da 15 gün doğalgaz kesilmiştir. Başbakan Akilov, mevkidaşı Şevket Mirziyayev’den söz konusu sorunun çözülmesi için yardım talep etmiştir. Ülkede tüketilen doğalgazın yüzde 90’ını Özbekistan’dan ithal eden Tacikistan, her bir metreküp için 300 dolar

TALCO’da üretim düşmüş ve bu durum şirketin ilk dört ay için hedeflediği sayısının yüzde 12’sinde boşluk oluşmasına neden olmuştur.697 _{Tacikistan, kuzey bölgelerinde}

Seyhun Nehri’ni Özbekistan ve Kırgızistan ile paylaşmaktadır. Güney bölgelerinde ise Panj, Vahş ve Ceyhun nehirlerini Afganistan, Özbekistan ve Türkmenistan ile pay etmektedir. Özbekler; Ceyhun, Seyhun ve Zerefşan’dan pamuk tarımı için faydalanmaktadırlar. Buradaki büyük problem, Tacikistan’da sulama sistemlerinin arızalı ve yetersiz olmasıdır. Bu durum, suyun paylaşımına dair sıkıntılar meydana getirmiş ve Rogun Projesi tamamlandığı takdirde, iki ülke arasında bir su paylaşım savaşının yaşanması beklenmektedir. Özbek hükümeti Vahş Nehri üzerinde inşa edilen Rogun Projesi’nin çevresel tehlikelere yol açacağını ve bölgede kuraklık yaşanacağını öne sürmüştür. Rahman, bütün engellemelere rağmen bu projeyi tamamlayacaklarını açıklamıştır.698 _{Bundan dolayı, huzursuz olan Özbek hükümeti 2010’da inşaatın yapım}

sürecini aksatmak amacıyla Tacikistan’dan gelen tren geçişlerinde vergileri arttırmıştır. Böylelikle, Tacik hükümeti tarafından konu BM gündemine taşınmış ve bu sorun çözüme kavuşmuştur.699 _{Tacikistan Dış İşleri Bakanı Hamrokhan Zarifi, Özbekistan ile}

sadece bu konuya yönelik bir anlaşmazlık yaşadıklarını ve her iki hükümet tarafından en iyi çözüm yolunun üretileceğini belirtmiştir. Zarifi, Tacikistan’da Özbekler ile barış içinde yaşadıklarını ve onları kendilerinden ayrı görmediklerini dile getirmiştir.700

Özbeklere göre, Tacikler ile Özbekler kardeşlerdir ve asıl anlaşmazlık liderler arasındadır. Ayrıca, Tacikler sınır bölgelerinde Kırgızlar ile sorunlar yaşamaktadırlar. Çünkü, Kırgızların Özbekler ile meydana getirdiği etnik çatışmalar, Tacikistan’ın sınır güvenliğini tehdit etmektedir. Söz gelimi, 1989’da gerçekleşen çatışmaların ardından 300 kişi ölmüş ve 1.000 kişi yaralanmıştır.701 _{Daha sonra 2010 yılında, Fergana Vadisi}

yakınlarında yer alan Oş ve Celalabat bölgelerinde olaylar yaşanmıştır. Bunun

ödemektedir. Yapılan yeni sözleşme ile sevkiyat devam ettirilmiştir (bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. http://www.cnnturk.com/2012/ekonomi/12/26/ozbekistan.tacikistana.gaz.satisini.durduracak/690200.0/ind ex.html, 16.03.2013).

697_{http://www.satrapia.com/news/article/tajik-aluminium-output-falls-116/, 22.04.2013.}

698_{Matthew Stein, ‘‘Conflict Over Water Related Resources in Uzbekistan and Tajikistan and Its Impact}

On Local Security’’, FMSO-JRIC Analyst, USA May 2011, s.2-14.

699_{http://www.strategic-culture.org/news/2011/01/18/central-asia-top-10-developments-in-2010.html,}

16.06.2011.

700_{http://news.tj/en/news/no-grounds-ethnic-conflict-between-tajiks-and-uzbeks-tajikistan-says-foreign-mi}

nister, 12.02.2012.

sonucunda, 2.000 kişi ölmüş ve 100.000 Özbek ülkesine kaçmak zorunda kalmıştır.702