Kütahya İli İle İlgili Yapılan Çalışmalar

Evliya Çelebi’nin 10 ciltlik eseri sadece tarihi bir belge olmanın yanı sıra halk bilimi çalışmalarında başvurulan en önemli kaynaklardan birisidir. Evliya Çelebi gezdiği gördüğü yerleri kendi üslubuyla anlatmış, başından geçen olayları anlatma esasına bağlı kalarak vermiş, birçok şahsiyetin türbeleri hakkında ayrıntılı bilgiler vermiştir. Seyahat ettiği beldelerde büyük velilerin mezarlarını ziyaret eden ünlü seyyah Evliya Çelebi memleketi olan Kütahya’yı ziyaret ettiği günlerde, burada medfun bulunan Ergun Çelebi, Ahteri ve Acem Sultan gibi meşayih ve meşahirlerle birlikte Kalburcu Şeyhi’nin tekke ve zaviyesini de ziyaret etmiştir (Kemikli,1998, 285).

Evliya Çelebi, H. 1082 yılında Kütahya’ya gelmiştir. Evliya Çelebi’nin Kütahya ziyareti, 1082 Muharremi’nin 12. günü, yani Aşûre gününde Mekke ve Medine yolculuğuna çıkmasıyla gerçekleşmiştir (Okumuş, 2007, 89;Seyahatname, 1985, IX, 7).

55

Evliya Çelebi seyahatini Bursa topraklarından güç bela Domaniç ve oradan da bugün Çukurca kasabası olarak bilinen istikamette sürdürmüştür. Kütahya ziyaret yerlerinden ilk bahsettiği bölüm burada başlar. Karacaahmet Sultan erenlerinden Selim Dede Sultan’ın Türbesi’nden bahseder. Türbenin tasviri yapılırken “ Kubbe-i alîde asude ulu sultandır” denilmektedir. Bu ibareden, Selim Dede Türbesi’nin görkemli kubbesi ve sağlam bir yapısı olduğunu anlayabiliriz. Diğer bir ifade ise şu şekildedir: “ Mutfakları ve fukara hücreleriyle bir mamur tekkedir” (Seyahatname, 1985, IX, 10).

Altı saat yolculuktan sonra Tavşanlı’ya gelir buranın da tarihi ve coğrafi durumu hakkında bilgi verdikten sonra Şeyh Ömer köyüne gelir. Bugün Seyitömer beldesinde bulunan Şeyh Ömer Hazretlerinin Türbesi’nden bahseder “Yol üzre bir

kubbei âlide Eşşeyh Ömer Hazretleri medfundur.” sözleriyle Seyitömer Hazretlerinden bahseder (Seyahatname, 1985, IX, 10).

Kütahya’nın kurucusu olarak da bilinen Hezar Dinari’nin Hıdırlık dağında gömülü olduğunu da yine çalışmasında bahsetmiştir ( Seyahatname, 1985, IX,11).

Sultanbağı Mezarlığı’nda Şeyh Ahi Oran Sultan, Taşoluk Mahallesi’nde Acem Sultan, Güzelim Sultan, Ahi Mustafa Mahallesinde Ergun Çelebi Hazretleri, Şeyh Ahmet, Pirler Mahallesinde ünlü Ahteri Lugatının müellifi Ahteri Efendi, Kalburcu köyünde gömülü Şeyh Ahmet Kalburcu ( Bugün bu köy Sofça Köyü olarak bilinir ve türbe Pir Ahmet Efendi Türbesi olarak zikredilir. Burada bir isim karışıklığını da gidermek gerekir. Çavdarlı Şeyh olarak bilinen Şeyh Beşir Pir Ahmet’in oğludur. Evliya Çelebi Seyahatnemesinde Çavdarlı denmesi şu şekilde açıklanır: Ömründe yalnız çavdar ekmeği yediği için Çavdarlı Şeyh derler). Karadonlu Sultan, Şam Mahallesi’nde Said Nureddin Sultan, Molla Vahit Paşa Hazretleri, Laleli Çeşmesi yakınında Küçük Dede, Saray Mahallesi mezarlığında Sultan Şuara Molla Firaki, Şeyh Hacı Bayram Sultan meydan mahallesi mezarlığında, Şeyh İshak Fakih kendi Camiinde, Hazırlık Sultan, Divan şairlerinden Şeyhi Tonlu Pınar (Dumlupınar) köyünde medfun olduklarını ve bunların bazılarını ziyaret ettiğini belirtmiştir ( Seyahatname, 1985, IX, 15-16).

Simav ilçesi ziyaretgahları hakkında ise şu bilgileri vermiştir: Karşıyaka denen yerde Ali Aba fukaralarından Hacı Baba, biraz aşağıda Cabi Sultan, Cavlı

56

Mahallesi’nde Şeyh Zekeriya Efendi, Şeyh Simavi Hazretleri (Seyahatname, 1985, IX, 24).

Bu konudaki diğer bir çalışma ise, 1964 yılında Kütahya folkloru üzerine değerli katkılarda bulunan Hamza Güner’e aittir. Güner’in “Kütahya Camileri” adlı çalışmasında Camiler, Tekke-Zaviye, Tarikat ve Türbeler-Ziyaretgahlar başlıklarından oluşan bölümlerde ismi geçen merkez ziyaretgahlar ise: Ahi Evren Türbesi, Ahi İzettin Türbesi, Sakıp Mustafa Dede, Ahi Arslan, Ahi Erbasan, Ahi Mustafa, Ahi Mehmet, Paşam Sultan, Abdülvacid Bin Mehmet Bedrettin, Acem Sultan, Acar Sultan, Ali Baba, Alemdar Sultan, Bun Dede, Cemalettin Sultan, Erguniye Türbesi, Evliya Efendi Türbesi, Abdal Ece ve Seyyit Ebulvefa, Fatma Ana Türbesi, Gaybi Sultan Türbesi, Gazi Mustafa, Hazırlık Sultan, Hacı İbrahim Sultan, İshakfakih Sultan Türbesi, Karadonlu Can Baba,Dört Direkli (Karagöz Ahmet Paşa) Türbesi, Şeyh Mehmet Salih Efendi Türbesi, Ömer Bari, Şeyh Musıhıttin Efendi Türbesi, Çelebi Tahir (Esrek Sultan) Öksüz Oğlan Ziyaretgâğı, Rabia Hatun, Şeyh Buhari, Kesik Başlar (Güner,1964).

Kütahya türbe ve yatırları üzerine yapılan diğer çalışma Şeref Öz’ün yaptığı Kütahya Yöresi Ziyaret ve Adak Yerleri adlı çalışmadır. Çalışma üç bölümden oluşmuş birinci bölümde; adak kavramı ele alınmış ikinci bölümde Kütahya yöresi adak yerleri, adağın fonksiyonu, adak çeşitleri, adak günleri belirtilmiştir. Üçüncü bölümde ise; Kütahya merkezde 22 adak yeri, 12 adet merkez köylerdeki yerleri, Altıntaş (8), Domaniç (3), Emet (4), Gediz (1), Hisarcık (2), Tavşanlı (7), olmak üzere toplam 59 adet ziyaret yeri belirlenmiştir (Öz, 1996).

Ara Altun’un Kütahya’nın Türk Devri Mimarisi “Bir Deneme” adlı çalışması Kütahya’da yer alan yapıları kapsamlı olarak ele aldığı bir incelemedir. Bu çalışmanın ilgili bölümlerinden biri de Tekke ve Türbeler başlığını taşır. Bu bölümde “Balıklı Tekkesi, Mevlevihane, Şeyh Salih Türbesi, Evyan Türbe, Paşam Sultan Türbesi, Karagöz Ahmet Paşa Türbesi, Ahi Evren Türbesi, Şeyh Buhari Türbesi, Dört Direki Türbe, Açık Türbe, Ulu Cami Türbesi, Sunullah Gaybi Türbesi ve Fatma Ana Türbesi olmak üzere 13 yapının mimari özellikleri değerlendirmiştir (Altun, 1982, 341-369).

Yaşar Bozyiğit’in Simav’ın Manevi Mimarları adlı çalışma antoloji niteliğinde hazırlanmıştır. Kitabın Türbeler başlığı adı altında hazırlanan bölümde,

57

Simav ilçesinde yer alan türbe ve yatırlar halk bilimi açısından incelenmiştir (Bozyiğit, 2001).

Çeşitli kitaplarda ya da dergilerde araştırma alanındaki ziyaret yerleriyle ilgili bilgilere ulaşılabilmektedir. Yrd. Doç. Dr. Cevdet Dadaş, Dr. Atilla Batur, ve Dr. İsmail Yücedağ tarafından hazırlanmış olan “Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kütahya Vakıfları II/1, II/2, II/3” bu çalışmalardan biridir (Dadaş, Batur, Yücedağ, 2000). Çalışma vakfiye kayıtları üzerinden hazırlanmış olması hasebiyle vakıflar için tutulan resmi kayıtlardan oluşmaktadır. Çalışmada, Kütahya Yöresindeki Türbelerin vakfiye kayıtları ve türbelere bakmakla yükümlü olan türbedarlara ödenen ücretlerle ilgili belgeler de yer alır. Eserin “Seçme Vakıflar ve Belge Örnekleri” bölümünde ismi geçen türbe kayıtları şunlardır: Ahi Arslan Vakfı ( s.1), Ahi Hacı Zaviyesi (s.38), Ahi Mustafa (s.42), Arslan Bey (s.95), Dedebalı (s.240), Seyyid Ali Zaviyesi Vakfı (s.334), Şeyh Ali Zaviyesi (s.345),Tur Aslan Bektaşi Zaviyesi (s.360), Turasan (s.362).

Diğer bir çalışma ise; Dr.Atilla Batur, Yrd. Doç. Dr. Cevdet Dadaş ve Dr. Zekai Mete tarafından hazırlanan “Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kütahya’da Sosyal Hayat” adlı çalışmadır.

İ.Hakkı Uzunçarşılı tarafından hazırlarlanan “Bizans ve Selçukiylerle Germiyan ve Osman Oğulları Zamanında Kütahya Şehri, adlı eserinde Kütahya tarihi ve tarihi kitabeleri ela alan yazarımız “Kütahyalı Meşahiri” adlı bölümde Kütahya’daki önemli isimlerin hayatları ve eserleri hakkında bilgiler vermiştir (Uzunçarşılı,1932,208-275).

Mustafa Kalyon’un Kütahya’da Selçuklu-Germiyan ve Osmanlı Eserleri, adlı çalışmasında Osmanlı Eserleri Tekkeler ve Türbeler başlıklı Kütahya merkezdeki tekke ve türbelerin bulunduğu yer, mimari açıdan değerlendirilmiş ve ayrıca sözlü kaynaklardan anlatılan rivayetlere de yer verilmiştir.

Osman Uysal tarafından hazırlanan, Germiyanoğulları Beyliğinin Mimari Eserleri adlı çalışma ise Germiyan Beyliği’nin mimari eserlerini tespit etmek üzere oluşturulmuştur. Eser, saha araştırmasının kullanılması ve Germiyan dönemi türbe ve tekkeleri hakkında bilgiler vermesi açısından önemlidir (Uysal, 2006).

58

Mustafa Salün tarafından hazırlanan “Kütahya Gezek Geleneği ile Törelerimiz, Oyunlarımız” adlı çalışmada yazar Kütahya’da Ahi Türbeleri başlığında, Ahi Evren Türbesi, Ahi İzzettin Türbesi, Ahi Arslan Türbesi, Ahi Erbasan, Ahi Mustafa ve Ahi Mehmet Türbeleri hakkında bilgiler vermiştir. Türbenin bulunduğu yer ve türbedeki uygulamalar yüzeysel olarak belirlenmiştir ( Salün, 2001).

Ali Günhan’ın Kütahya ve Yöresi Folklorundan Damlalar, adlı derleme çalışmasında ise halk edebiyatı ürünlerine yer verilmiştir (Günhan, 2009).

A.Munis Armağan, Ege’nin Gizli Tarihi Horasaniler adlı çalışmada ise, Kütahya’nın Okçular köyündeki Zaviye, Karadonlu Can Baba ve Ali Baba Türbeleri hakkında bilgiler verilmiştir (Armağan,2001).

Makalelerde;

Ali Sarıkoyuncu, “Kütahya Merkez Karaağaç, Kızık, Duva, Geven Köylerindeki Tekkeler ve Halk İnançları”, I. Uluslararası Türk Dünyası Eren ve Evliyaları Kongresi Bildirileri, 13-16 Ağustos 1998, Ankara, s. 443-456.

Bildiride, Kütahya merkezde bulunan Karaağaç, Kızık, Duva, Geven köylerinde yer alan türbe, tekkelerin bulunduğu yer, burada yatan zatların kimlikleri, efsaneler ve uygulamalar ele alınmıştır.

Mustafa Güler, “Ahi Resul Zâviyesi ve Hisarcık’a Ait Belgeler”, AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2002, s.109-122.

Makalede, Hisarcık İlçesi Şehitler Türbesi olarak bilinen zaviye ile ilgili tarihi belgeler ışığında Ahi Resul ve Zaviyesi hakkında bilgiler verilmiştir. Çalışma Hisarcık İlçesi tarihi açısından da kayda değerdir.

İsmail Çiftçioğlu, Germiyanoğulları Dönemi Kütahya Medreseleri, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. S.15, Kütahya 2006,s.161-180.

Erdal Aday, “Kütahya Yöresi Akçaalan Beldesi Türbe ve Yatırlara Bağlı Olarak Ortaya Çıkan İnanışlar”, II. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı: 17-18-19 Ekim 2007, Cilt I, Ankara: Türk HAMER Yayınları, 2007, s.443-458.

59

Bu bildiride, Gediz İlçesi Akçaalan Beldesi adak yerleri ile ilgili anlatılar ve buralarda yapılan uygulamalar, uygulamaların hangi amaca hizmet ettiği, halkın gözündeki yeri ve önemi ele alınarak inanç ve uygulamaların tarihi seyri gözler önüne serilmiştir.

Mehmet Çeribaş, “Kütahya Seyit Ali Sultan Ocağında (Çamlıca ve Aydoğdu Köyleri) Kültler ve Bu Kültlere Bağlı İnanç ve Uygulamalar”, II. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı: 17-18-19 Ekim 2007, Cilt II, Ankara: Türk HAMER Yayınları, 2007, s.1331-1356.

Saha araştırması sonucunda hazırlanan bildiride Eski Türklerde yaşayan birçok inanç unsurunun Çamlıca ve Aydoğdu köylerindeki yansımaları tespit edilmiştir. Çamlıca köyünde yer alan Seyit Ali Sultan Türbesi ve diğer yatırlar hakkındaki pratikler ve anlatılan menkıbeler de değerlendirilmiştir.

Ejder Okumuş, “Evliya Çelebi Kütahya’da”, DEÜİFD, XXVI, İzmir 2007, s. 83-120.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Kütahya ve çevresi ele alınmış özellikle de ziyaretler yan başlığı altında eserde geçen ziyaret yerleri incelemiştir.

Cevdet Yakupoğlu, “Germiyanoğlulları Muhitinde Ahiler ve Zaviyeler”, Turkish Studies, Volume 4/3 Spring 2009 ,s. 2264-2285.

Makalede, Germiyanoğulları topraklarının Osmanlılara intikal etmesinden sonra da ahilerin bölgedeki etkin faaliyetleri üzerinde durulmuş, ahilerin Kütahya, Denizli ve çevre kazalardaki faaliyetleri ile bunların adlarına açılmış zaviyeler ele alınmıştır.

Aydın Duru, “Kütahya İnanç Merkezleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Kütahya Halk Kültürü Araştırmaları, Kütahya: Kütahya Valiliği Yayınları, 2010, s. 52-74.

Kültür ve Turizm Bakanlığı katkılarıyla hazırlanan “Kütahya Halk Kültürü Araştırmaları” adlı eserdeki “Kütahya İnanç Merkezleri Üzerine Bir Değerlendirme” adlı çalışmada Aziz Dede, Ebe Çamlığı, Sarıkız, Karadonlu Can Baba, Turabi Haksız Hasan, Çimen Dede, Hüseyin Gazi, Şeyh Mehmet Salih, Sarı İsmail, Sarı Dede,

60

Ekmekçi Dede, Kemal Sultan, Kurt Dede, etrafında oluşmuş efsaneler, kerametler, ziyaret yerlerindeki inanç ve pratikler Aydın Durdu tarafından kaleme alınmıştır.

Eda Karakuş, “Kütahya Aleviliği”, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S.56, Ankara, 2010, s.371-393.

Erdal Aday, “Şeyhler Kasabası ve Karaağaç Köylerinin İnanç Merkezleri Açısından Karşılaştırılması” Alevilik Araştırmaları Dergisi, S.1 Ankara 2011, s.107-130.

Makalede, Alevi-Bektaşi geleneğinin canlı olarak yaşadığı Kütahya ili Hisarcık İlçesi Şeyhler Beldesi ile merkez Karaağaç köyünün türbe ve yatırlar etrafında ortaya çıkan inanış ve uygulamalar üzerinde kıyaslamalar yapılmış, ortaya çıkan ziyaret yerleriyle ilgili ritüeller belirlenmiş, bu uygulamaların eski Türk inanç sistemi ile bağlantısını ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

Erdal Aday, “Kurtuluş Diyarında Somuncu Baba” Uluslararası Sempozyum Bildiri Kitabı,23-25 Eylül Aksaray 2011 s.352-368.

Bildiride, Tavşanlı ilçesinde yer alan Ekmekçi Dede olarak bilinen Somuncu Baba’nın Türbesi etrafında ortaya çıkan inanç ve uygulamalar ele alınmıştır.

Erdal Aday, “Kuruluş Diyarında İnanç Merkezleri: Saruhanlar Örneği”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, S.3, Ankara 2011, s.267-286.

Makalede, Saruhanlar köyü türbelerinin Alevi-Bektaşi geleneklerinin oluşmasında ve uygulamaların devam etmesindeki rolü yansıtılmaya çalışılmıştır. Köyde yer alan türbeler şunlardır: Ebe Ana (Ebe Kadı, Nebiye Hatun), Gül Ana, Paşa Balı, Ahmet Dede, Arap Dede, Sıtma Dedesi, Ali Dede, Şehitler Dedesi,Kara Delicik, Bekir Dede, Garipçe...

Saha araştırmalarına yönelik yüksek lisans tez çalışmaları ise;

Arif Sunal, Simav Folkloru, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2002.

Şule Akçay Erbay, Dumlupınar ve Kirazpınar Köyleri Folkloru, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim

61

Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2006.

Nuri Erbay, Kütahya Merkezi İlçesi Çamlıca (Okçu-Güveççi Köyü) Folkloru Üzerine Bir İnceleme, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2007.

Zeynep Çanlı, Kütahya- Şeyhler Beldesi Folklor Örnekleri, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2007.

Fulya Şahin, Kütahya Allıören Köyü Folklor Örnekleri, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2008.

Mustafa Şemin, Kütahya Gezekleri, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Kütahya 2009.

Nemika Yeloğlu, Kütahya ve Çevresinde Memorat Tasarımı, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2009.

Gönül Başhan, Kütahya Simav İlçesindeki Manevi Halk İnançlarının Dinler Tarihi Açısından Değerlendirilmesi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Dinler Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2010.

Çiğdem Savaş, Kütahya’ya Bağlı Sofça ve Sobran Köylerindeki Alevilik İle İlgili İnanç ve Uygulamalar, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2011.

Yasemin Domaç, Kütahya Aydoğdu Köyü Folkloru, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Kütahya 2012.

62

Tarihi belgeler de türbe ve yatırların tespiti açısından incelenmiştir. Özellikle de tarihi belge niteliği taşıyan salnameler ve temettuat defterleri de taranmıştır. Taranan arşiv kayıtları şunlardır:

Murat Yıldız, XIX. Yüzyılda Temettuat Defterlerine Göre Kütahya’nın Meydan ve Çukur Mahallelerinin Emlak Ve Arazi Durumlarının Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2000.

Şengül Öztürk, 1300 -1310 Hicrî Yıllarında Hüdavendigar Vilayetinde Kütahya Sancağı Salnamelerinin Transkribi ve Değerlendirmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2000.

Nilüfer Balkan, Salnamelere Göre Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kütahya Sancağı’nın Sosyoekonomik Profili, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir 2000.

Ömer Karakaş, 19 yy sonu 20 yy Başlarında Kütahya Sancağı Salnameleri, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2000.

Zabit Acer, 1300 -1310 Hicrî Yıllarında Hüdavendigar Vilayetinde Kütahya Sancağı Salnamelerinin Transkribi ve Değerlendirmesi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2000.

Vedat Akan, Kütahya Sancağı Gediz Kazası 1261 (1845) Tarih ve 7863 Numaralı Temettuat Defteri Transkripsiyonu, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2002.

Türker Çetin, 1845 Tarihli Temettüat Defterlerine Göre Kütahya Şehri (Polad Bey, Efendi Bola, Ahi Mustafa, Cedid, Kadışeyh ve Şehre Küstü Mahalleleri)’nin İktisadi ve İçtimai Durumu, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Kütahya 2003.

Süleyman Polat, XVII. Yüzyılda Mühimme Defterlerine Göre Kütahya, DPÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Kütahya 2005.

63

İsmail Kartal, 1845 ( H. 1261) Tarihli Temettuat Defterine Göre Hüdavendigar Eyaleti Dahilinde Kütahya Sancağına Tabii Tavşanlı Nahiyesine Bağlı Kuruçay, Çardaklı ve Bey Karyelerinin Transkripsiyon ve Edisyon Kritiği, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Kütahya 2006.

Leyla Sarıavcı, I Numaralı Kütahya Şeriyye Sicili Transkripsiyonu ve Kritiği, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Kütahya 2007.

Bülent Cırık, 1845 (H.1261) Tarihli Temettü’ât Defterlerine Göre Hüdavendigar Eyaleti Kütahya Kazası Armudi Nahiyesine Bağlı Seyeli, Ask-ı Kara, Ürünlü, Bayramşah, Söğüt, Serviran Ve Sökman Köylerinin İktisadi ve İçtimai Durumu, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Kütahya 2007.

Fatih Dalgalı, 45 Numaralı Tapu Defterine Göre Simav Nahiyesi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı,Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2008.

Mehmet Turan Işık, Hüdavendigar Eyaleti Bursa Sancağı Domaniç Kazası1261 (1845) Tarih ve 7712,7714,7719,7725,7731,7732 Numaralı Temettu’ât Defterleri Transkripsiyonu, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2008.

Abdullah Yüksel, H.1287 (M.1870) – H.1297 (M. 1880) Yılları Arasında Hüdavendigar Vilayeti Salnamelerinde Kütahya Sancağı, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Kütahya 2008.

Mehmet Dağlar, 1571 Tarihli Tapu Tahrir Defterine Göre Gediz Nahiyesi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Kütahya 2011.

Diğer Tezler ise;

Nilgün Çöl, Tavşanlı Tarihi Kent Dokusu, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1992.

64

Murat Değer, XVII. ve XVIII. Yüzyıl Kaynaklarında Kütahyalı Şairler, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Kütahya 2006.

Osman Uslu, Gediz’in İnanç Coğrafyası, DPÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Kütahya 2007.

Görüldüğü üzere Kütahya’daki ziyaret yerlerine çeşitli kitaplarda, dergilerde, bildiri ve tez çalışmalarında yer verilmiştir.

65

BİRİNCİ BÖLÜM ATALAR KÜLTÜ

Türkler, doğaüstü güce sahip olduklarına ya da tanrıyla ilişkili olduklarına inandıkları her şeye karşı doğuştan saygılıydılar ve bunlardan çekinirlerdi. Türklerin dinle ilgili her şeye karşı büyük bir merakları olmuştur. Müslüman olduktan sonra bile, önceki kadar sık olmamakla birlikte, diğer dinsel inançlara ilgi göstermeyi sürdürmüşlerdir. Eski dinlerinden ve coğrafyalarından kopmuş olmalarına rağmen Anadolu’da İslam perdesi altında Eski Türk dininin bütün unsurunu yaşatmayı bilmişlerdir. Bugün ziyaret merkezi olarak kabul edebileceğimiz türbe ve yatırlara halkın yoğun ilgi göstermesinin temelinde atalar ruhunun geride bıraktığı kişileri etkileyebileceği inancı yatmaktadır.

Atalar kültü veya atalara tapınma, kabile atası, ünlü savaşçı veya din adamları gibi toplumsal önder olan kişilerin öldükten sonra da hayatlarını sürdürdükleri inancından doğmaktadır. Ölümle bedenden kurtulan ata ruhu geride bıraktığı kimselerin hayatını etkilemeye devam eder (Duymaz, 2006, 8-9). Atalar, dini ve sosyal buyrukların, gelenek ve âdetlerin koruyucusu kabul edilirler (Örnek, 1971, 95).

Atalar ruhu daha çok, ataların öldükten sonra da toplumla iç içe olduğu, ilişkilerini sürdürdüğü inancı şeklinde tezahür etmekte ve bu amaçla yiyecekler, kurbanlar sunmakla, dualar edilmekle bu ruha bağlı kültler de yerine getirilmiş sayılmaktadır (Hançerlioğlu,1993, 60). Bu durum bazı araştırmacılarca totemcilik olarak görülürken, bazılarına göre de “baba hukuku” hâkim olan sahalarda daha fazla görülmekte; bu durumun ortaya çıkışı da ekonomik ve sosyal şartlara bağlanmaktadır (Kafesoğlu, 2005, 304). Orta ve Kuzey Asya toplulukları da bu şartları haiz oldukları için “ ataerkil” bir aile yapısına hâkim olmuşlar, atalara saygıyı önemli bir inanç unsuru olarak idrak etmişlerdir.

Atalar kültünde ölen atanın ruhunun öldükten sonra da yaşadığına, toplumla ilişkisini sürdürdüğüne, atanın yeryüzünde kalan manevi varlığının geride kalan kişilerin hayatlarına tesir ettiğine inanılır. Kabile atası, ünlü savaşçı, din adamı gibi söz konusu bu kişiler, yeteneklerini öldükten sonra da devam ettirir. Kurbanlar ve adaklar sunmak, törenler düzenlemek suretiyle dinsel ve toplumsal emirlerin, gelenek

66

ve göreneklerin koruyucusu kabul edilen ataların anılmasıyla bitki ve hayvanların çoğalacağı düşünülür. Ataların anılmaması halinde ise öfkeleneceklerine kanaat getirilir (Örnek, 1971,94-95). Büyük atasına, hayattayken saygı duyan Türk toplumu, o, öldükten sonra da aynı hürmeti ve hassasiyeti göstermiş; sonsuza kadar sürecek bir