Nüfusun politik bir söylem olarak ele alındığı, bu sebeple nüfusla bağlantılı görülen kürtajın sık sık politikacıların söylemlerinde yerini aldığı açıktır. Avrupa devletlerindeki 19. yüzyıl nüfus hareketlerinin ters bir grafik oluşturması, uluslararası alanda demografik tehditlerin yaygınlaşmasında büyük önem taşır. 20. yüzyıl başlarında uluslararası alanda tarihsel önemi olan konferanslarda demografik hareketler ve nüfusun kontrolü yoğun bir şekilde tartışılmıştır. Konferanslarda kimi zaman nüfusa müdahale gerektiği, nüfus artışının önüne geçilemeyen ve Malthus kuramındaki gibi bir felaket yaratacak olan doğu devletlerinde de özellikle nüfusun gözetlenmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.506
Nüfusu belirlemeye yönelik yapılan projeksiyonlarda Türkiye’nin demografik sürecinin bu kadar hızlı tamamlanacağı tahmin edilmemiş, alçak doğurganlık için 20-30
505 Gülay TOKSÖZ, “Neoliberal Piyasa, Özel ve Kamusal Patriarka Çıkmazında Kadın Emeği”, Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın içinde, Der. Saniye DEDEOĞLU-Adem Yavuz ELVEREN, İletişim Yay., İstanbul 2012, s. 123; “Yeni doğan oğlunu sağ eliyle sallayan bir anne, dünyayı sol eliyle sarsamaz.” (Arap Özdeyişi) Miranda DAVIES, Üçüncü Dünyada İkinci Cins (Çev. Nesrin ARMAN), Pencere Yay., İstanbul 1982, s. 30.
506 BOUTHOUL, s. 34, 35.
162 yıl değil, yüzyıla yayılan bir süreç düşünülmüştür.507 Hızla yaşlanan bir nüfus508, emeklilik primlerinin, sosyal güvenlik sigortasının, huzur evi gibi barınma ihtiyaçlarının ve sağlık sisteminin elden geçirilmesini gerektirir, bu yüzden masraflıdır ve devlet için kimi zaman bir kamburdur. Bir ülkedeki genç nüfus artışının aynı zamanda yaşlanan diğer ülkeler için her yönüyle bir tehdit olduğu vurgulanır ve bunu Alman Sosyolog Heinsohn, “demografik teslimiyet” olarak adlandırır.509 İktidarın genç nüfusa ve hızlı nüfus artışına fırsat penceresi gözüyle bakması çoğu açıdan gelecek vaat eden bir politika olsa da beslenme ve barınma gibi temel ihtiyaçların karşılanması düşünüldüğünde eğitim, sağlık hizmetlerinde süreklilik sağlamak ve işsizliği önlemek ne kadar mümkün olacaktır, bunun gözetilmesi gerekir.
507 Nüfus Projeksiyonlarına birkaç örnek için bkz. TÜSİAD, s. 52, 53.
508 “Birleşmiş Milletler’in tanımına göre, 65 yaş üstü nüfusun yüzde yediye ulaştığı toplumlara ‘yaşlanan nüfus’ deniyor. ‘Yaşlı nüfus’ tanımı ise daha yüksek bir oranda;
65 yaş üstü nüfusun yüzde 15 olması olarak belirlenmiş. Türkiye genelinde yaşlı nüfus yüzde yediye ulaştı. Bu tanıma göre Türkiye, ‘yaşlanan nüfus’ kategorisindedir.”
ÖZBAY, s. 322.
509 ÖZBAY, s. 263; “Doğum kontrol, kürtaj, sezaryen, geç evlenmeyi teşvik, homoseksüellik gibi Batı kökenli dayatmalarla İslam coğrafyası sistematik bir şekilde nüfus kırımına uğratılıyor. Pakistan’da yüzde 6.6 olan yıllık doğum oranının birkaç yıl içerisinde 3.8’e, Mısır’da 5.9’ dan 3.5’e Cezayir’de 7.6’dan 2.9’a, Bangladeş’te 7.0
’dan 2.2’ye, Endonezya’da 5.5’ten 2.6’ya, İran’da 6.4’ten 1.8’e düşerken, Türkiye’de de 5.7’den 2.1’e indiği ortaya çıktı.” https://www.yeniakit.com.tr/haber/batinin-nufus-oyunu-363775.html (Erişim Tarihi: 05.12.2020).
163 B. HAKKIN KULLANIMINDA YER ALAN SORUNLAR
1. Eşin Rızası ve Danışma Kurulu Engeli
1983 tarihli 2827 sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun ile kürtajın uygulanmasında eşin rızası aranmaya devam etmiştir; ancak yazılılık şartı Kanun’da değil Tüzük’te belirtilmiştir.510 Her ne kadar 5237 sayılı TCK’ya göre kürtaj için yasal süresi içinde tek şart, kadının rızası ise de 2827 sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun’undaki düzenleme sebebiyle evli kadının kürtajında eşin rızası, uygulamada aranmaya devam edilmektedir.511 TCK’da eşin rızasına ilişkin açık bir düzenleme yer almamış, sadece Kanun, eşin rızası olmadan kürtaj yaptırmayı suç olmaktan çıkarmıştır.
Ancak 1983’ten beri Nüfus Planlaması Hakkında Kanun’da bir değişiklik yapılmamış olması nedeniyle eşin rızası durumu mevcudiyetini korumaktadır. Bu sebeple uygulamada bir ikirciklik yaşanmaktadır. Hekimler, 2827 sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanunu ve Rahim Tahliyesi ve Sterilizasyon Hizmetlerinin Yürütülmesi ve Denetlenmesine İlişkin Tüzüğü gerekçe göstererek eşin yazılı rızası olmadığında kürtaj yapmaktan kaçınmaktadırlar.512 Doktrindeki bir görüşe göre, TCK m. 99 ile NPHK m.
6’nın ilga edildiği ileri sürülürken başka bir görüşe göre ise sonraki tarihli genel kanun,
510 YURTCAN, s. 58. 2827 sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun m. 6: “gebeliğin sona erdirilmesinde izin”.
511ÇAĞLAR, “Türk Mevzuatı Çerçevesinde Annelik”, s. 927. Türkiye harici eşin onayının istendiği ülkeler bkz: Kuveyt, Tatar, Katar, bkz. ÇOKAR, s.175. Ayrıca bkz.
Tansu SAYAR-Yasemin KILIÇ Öztürk, “Türkiye’de Uygulanan Kürtajda Eşin Rızasını Alma Zorunluluğu ve Amerikan Yargısından Bir Örnek: Planned Parenthood of Southeastern Pennsylvania v. Casey Kararı”, DEÜHFD, C. 20, S. 1, 2018, s. 337-340.
512 KESGİN, s. 82, 83.
164 önceki tarihli özel kanunu ortadan kaldırmaz ilkesinden hareketle, TCK m. 99’un Nüfus Planlaması Hakkında Kanundaki madde 6’yı kaldırmadığı ileri sürülmüştür. 513 Doktrindeki bir başka görüşe göre de Tüzük’te yer alan izin belgeleri ve imzalanmasıyla ilgili düzenlemenin söz edildiği, bunun rızada yazılılık şartının delili olduğu yönündedir.514 Ayrıca Tüzük’te yer alan düzenlemenin cezai sorumluluk oluşturmadığı, sadece hukuki ve disiplin sorumluluğu yüklediği de bu konunun başka bir tarafını oluşturmaktadır.515
Kürtaja ilişkin düzenlemelerin yasal olarak birçok şarta, kimi zaman eş ve ebeveyn onayına bağlanması, kadın bedeni üzerindeki kontrolün resmî belgeleri niteliğinde görülmüştür.516 Kürtaj hakkına erişimde yaşanan sorunlar ve hakkın kendisinin getirdiği güncel tartışmalara bakıldığında kamunun müdahalesiyle bireylerin özgür irade ve seçim alanını da etkileyebilecek güçte olduğu gözlemlenmiştir.
Almanya ve Hollanda’da kürtaj hakkı, hukuki olarak kanunlarda yer almasına karşın hakkın kullanımının öncesinde kürtaj hakkını kullanmak isteyen kadına danışmanlık hizmeti verilmesi zorunludur. Söz konusu danışmanlığın nasıl bir
513 Bkz. SAYAR-ÖZTÜRK, s. 326. Hukuk kuralları arasında çatışma sorunu, üst kanun ilkesi, sonraki kanun ilkesi, özel kanun ilkesi, ilkelerin uygulanması ve çapraz çatışmalar hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Kemal GÖZLER, Hukuka Giriş, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa 2013, s. 341-353.
514 YURTCAN, s. 58.
515 Bkz. SAYAR-ÖZTÜRK, s. 326, 327.
516 Alanur ÇAVLİN BOZBEYOĞLU, “Doğurganlık Kontrolünde Rasyonelliğin Sınırları: Türkiye Kürtaj ve Gebeliği Önleyici Yöntem Kullanımı”, Fe Dergi: Feminist Eleştiri, C. 3, S. 1, Ankara Üniversitesi KASAUM, s. 27.
165 danışmanlık olduğu ve danışma sırasında hakkını kullanmak isteyen kadının danışmasından öte, danışmanların kadınları yönlendirmesinin olup olmadığı önem taşır.
Fransa ve Belçika’da bu hakkın kullanımı öncesinde kadınların zorunlu bir bekleme sürecine yönlendirilerek kararlarını tekrar gözden geçirmeleri hedeflenmiştir.517 Ancak bu kanunlarla zorunlu tutulan bekleme süreleri ve danışma süreleri içerisinde hakkın kullanım süresinin geçirilip geçirilmediği önem taşımaktadır.
“Almanya yasaları ‘henüz doğmamış bebeğin korunması’ amacıyla, isteyerek düşük uygulanmadan en az üç gün önce ruhsatlı bir danışmanlık biriminde kadınların danışmanlık almalarını gerekli görmüş ve kadınların böyle bir danışmanlığı aldıklarını belgelemeleri zorunlu tutulmuştur. 1998 yılında Katolik Kilisesi tarafından desteklenen danışmanlık birimleri, Vatikan tarafından ani bir kararla danışmanlık hizmetlerini sonlandırmışlardır. Almanya’daki danışmanlık birimlerinin yaklaşık %15’ini oluşturan bu birimler düşük karşıtı danışmanlık hizmeti sunmaya devam edeceklerini bildirmişlerdir. Ele aldığımız dönem boyunca, isteyerek düşük uygulaması öncesi danışmanlığın zorunlu olduğu ülkelerin pek çoğunun yasası, aynı zamanda danışmanlık sonrası bir bekleme süresini de zorunlu kılmıştır.”.518
Söz konusu onay süreci Japonya, Hindistan ve Norveç’te de mevcut olup danışma ve onay sürecinin bulunması isteğe bağlı kürtaj hakkının kullanımında bir engel olmuş, bürokratikleştirilen hakkın kullanımında kadınlar kimi zaman bu başvuruyu damgalama olarak düşünerek hakkın kullanımından vazgeçebilmişlerdir.519
517 KESGİN, s. 71.
518 ÇOKAR, s. 175, 187.
519 KESGİN, s. 72.
166 Söz konusu danışmanlık uygulamasında danışmanların kadınları yönlendirmesinin söz konusu olup olmadığı önem taşımıştır. İsrail’de kürtaj karşıtı olan grup, kürtajın cinayet olduğu savunusuyla hareket ederken kadınları, “milli görevlerini”
yerine getirmeleri konusunda uyaran dönemin bakanlarından birkaçı, danışma sürecinde kadınlara, Naziler tarafından toplama kamplarında öldürülen çocukların görüntülerini izletme teklifi getirmiştir.520 “Irak’ta ‘Doğurduğunuz her çocuk düşmanın gözünü delen bir ok olacaktır.’ yazılı posterler asılıdır.”.521
Türkiye’de de bazı çevrelerde kürtaj hakkının kullanımı için başvurulan sağlık kuruluşlarında yasal olmayan bir şekilde kadınları yönlendirici eylemlerin olup olmadığı çokça tartışılmaktadır. “Hekimler, hemşireler ya da sağlık personeli inanç ve ahlaki tutumları nedeniyle kürtajı reddedebilmektedirler. İsteyerek düşüğe başvurmak isteyen kadının bu talebi gerçekleşmemiş olmaktadır. Örneğin Türkiye’de hekimin uygulamayı reddetme hakkı bulunmaktadır. Feministlerin ve bazı kadın federasyonların buna itirazı - kişi olarak buna itiraz etme hakkını ret etmemekle beraber - kamu kurum ve kuruluşlarının bu uygulamayı ret etme hakkı olmayıp talep edene bu hizmetin sunumunun zorunlu olmasını ifade ederler.”522
Evli kadının eşinin rızasının alınması hususu AİHM’de görülen bir davada da konu edilmiştir. Eşinin kürtaj yaptırmasına karşı çıkan baba, kürtaja rızasının olmadığını, ceninin ölümüne sebebiyet verdikleri yönünde başvuruda bulunarak yaşama
520 Nira YUVAL-DAVIS, “National Reproduction and 'the Demographic Race' in Israel”, Dem Women Nation State içinde, Ed. Nira YUVAL-DAVIS vd., Londra 1989, s. 99.
521 KENNEDY, s. 285.
522 KESGİN, s. 72.
167 hakkının ve özel ve aile hayatına saygı hakkının ihlal edildiğini ileri sürse de AİHM, kürtaj kararından ve gebeliğin devamından doğrudan kadının etkilendiğini gerekçelendirerek başvuruyu reddetmiştir.523 Amerikan Yüksek Mahkemesi de 1992 tarihli bir kararıyla Amerika’da yer alan Kürtaj Kontrol Kanunu’nda evli kadının kürtaj için eşinin rızasının aranmasının Anayasa’ya aykırı olduğu sonucuna varmıştır.524
Sosyalist feministler, Marksizmde yer alan yabancılaşma teorisini kimi konularda kadın sorunlarına uyarlamış ve bu yabancılaşmanın kadınlarda cinsellik ve annelik alanında yaşandığını anlatmışlardır. Kadının bedeninin denetim altına alındığı ve kendi kararlarının dışına çıkıldığında kadın kendi bedenine de yabancılaşabilmektedir. Bu noktada kürtaj ele alındığında, yasaklandığında ya da kürtaja giden yolda kadının deneyimlediği devletin sağlık politikası araçlarıyla kadının bebeğine de yabancılaşabileceği tartışılmıştır.525
Önemle belirtmek gerekir ki diğer sağlık uygulamaları öncesinde ve sonrasında böyle bir danışmanlık hizmeti ve bekleme süresinin olmaması, bu konunun tartışılmaması dahi tek başına ataerkil bir bakış açısının sonucudur. Ayrıca bekleme süresi, devletin de kadınların bu kararları üzerinde bir etkisi-müdahalesi anlamına gelmektedir.
523 Planned Parenthood v. Casey, 505 U.S. 833 (1992), http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57600 (Erişim Tarihi: 10.12.2020).
524 Bkz. SAYAR-ÖZTÜRK, s. 341-345.
525 ÇAKIR, “Feminizm: Ataerkil İktidarın Eleştirisi”, s. 466, 467.
168 2. Kamu Hastaneleri Sorunu
Kürtaj hakkının yasal olması, her zaman kürtajın güvenli olarak gerçekleşmesinde bir ölçüt değildir.
Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Merkezi tarafından devlet hastanelerinde kürtaj hizmetlerine erişilebilirliğin hangi oranda gerçekleştiği hususunda yürütülen 2016 tarihli araştırma, bu zamana kadar yapılmış en kapsamlı saha araştırmalarından biridir. Söz konusu saha araştırması sonucu düzenlenen raporda, kadın doğum servisi bulunan 431 devlet hastanesinin sadece %7,8’inin “isteğe bağlı” kürtaj yaptıkları, %78’inin ise “tıbbi zaruriyet” halinde kürtaj hizmeti verdikleri sonucuna ulaşmışlar ve 81 ilin 53’ünde kamu hastanelerinin kürtaj hizmeti vermediğini ileri sürerek kamu hizmetinin kürtajda etkinliğinin azaldığını belirtmişlerdir.526
Aynı merkezin 2020 tarihli araştırmasında ise, görüşme yapılan 295 kamu hastanesinden sadece 10 tanesinde isteğe bağlı kürtajın herhangi bir şart göstermeksizin
526“Yasal Ancak Ulaşılabilir Değil: Türkiye’deki Devlet Hastanelerinde Kürtaj Hizmetleri”, Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Merkezi,
Ekim 2016,
https://gender.khas.edu.tr/sites/gender.khas.edu.tr/files/inlinefiles/K%C3%BCrtaj%20H izmetleri%20Raporu.pdf (Erişim Tarihi: 06.12.2020). Kadınların kürtaj için kamu hastanelerinden çok özel hastaneleri tercih etmesinde etkili olan faktörlerin neler olduğu hususunda yapılan araştırma için bkz. Merve YILDIRIM-Halime Ünal REŞİTOĞLU,
“Özneden Nesneye İtilme: Kadın Deneyimi Olarak Kürtaj”, Akdeniz Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, C. 1, S. 3, 2020, s. 102-128.
169 yasal koşullar içinde yapıldığı; ancak diğer hastanelerde ise birçok sebebe bağlı olarak kürtaj yapılmaktan kaçınıldığı tespit edilmiştir.527
Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı’nın 2014 tarihli bir araştırmasında ise İstanbul’da yer alan 37 kamu hastanesinin sadece üçünde kürtaj yapıldığı tespit edilmiş, buradan yola çıkarak çeşitli illerde kamu hastaneleri ile yapılan telefon görüşmelerinde de benzer bir sonuç elde edilerek 12 ilde toplam 184 kamu hastanesinden 9’u “isteğe bağlı” kürtaj yaparken 65 hastanenin de “gerekçeli” olarak kürtaj hizmeti verdiğine ulaşılmıştır.528
Kürtajın kanunilik kazanmasında, yasak olduğu dönemlerde kürtaj uygulamalarının el altı uygulamalara düşmesi ve devlet denetiminden uzaklaşmasının da etkili olduğu söylenebilir.529 Bu sebeple söz konusu çalışmada belirtilen oranlar kürtajın yasal olsa da defacto olarak uygulanmaması tehlikesini beraberinde getirerek, kadınların yasal olmayan yollara başvurmasının önünü açmaktadır.
527“Yasal Ancak Ulaşılabilir Değil: Türkiye’deki Devlet Hastanelerinde Kürtaj Hizmetleri”, Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Merkezi, Kasım 2020, https://gender.khas.edu.tr/sites/gender.khas.edu.tr/files/docs/2020-12/2020-kurtaj-arastirmasi-raporu.pdf (Erişim Tarihi: 18.01.2021).
528 https://www.morcati.org.tr/attachments/article/371/kamu-hastaneleri-kurtaj-uygulamalari-arastirma-raporu.pdf (Erişim Tarihi: 06.12.2020).
529 ERKMEN, s. 46. Türk Jinekoloji ve Obstetik Derneği Başkanının kürtajın yasaklanmasa da kürtajın uygulanmasını defacto olarak yasaklandığı açıklamaları için bkz. ERKMEN, s. 106, 107.
170 Bu dönemde ses getiren çalışmalardan biri Sağlıkta Dönüşüm Projesi olmuş, söz konusu proje medyada, sağlıkta radikal bir girişim olarak adlandırılmıştır.530 Ancak söz konusu program kürtaj hizmetinin sağlanmamasının yolunu açan ve aile odaklı bir uygulama olduğu noktasında eleştirilmiştir.531Kürtaj uygulamasının puanının düşük olması, söz konusu operasyonun mesleki sağlık sigortasına dâhil edilmemesi bu programın sonuçlarından biri olarak gösterilmiştir.532
C. GÜVENLİ KÜRTAJA ERİŞİM HAKKI
1. Genel Olarak Hakkın Tanımı
Sosyal politikalar her devletin koşullarına özgü, refah devleti tanımına en uygun olacak şekilde yaşam koşullarının iyileştirilmesi ve değiştirilmesi amacıyla uygulanan politikaların tümü olarak tanımlanabilir. Şüphesiz ki sosyal politikalar, sağlık politikalarını da içermektedir.533
Kürtaj hizmetlerinin belli şartlarla sunulması yeterli bir hizmet değildir.
Hizmetlerin sunulması kadar ulaştırılması da bu sunumun bir parçasıdır. Söz konusu hakkın etkili olarak kullanılması için hakka işlerlik kazandıran yasallık, sınırlarının
530 SEZGİN, Tıbbileştirilen Yaşam Bireyselleştirilen Sağlık, s. 15. Bkz. AĞARTAN, s.
262-264.
531Seda SALUK, “Üreme Politikaları Üzerine Bazı Notlar: Sağlıkta Dönüşüm Programı, Aile Hekimliği ve Gebliz Sistemi”, Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, S. 24, 2014, s. 23-38.
532 ERKMEN, s. 112.
533 TANER, “Toplumsal Cinsiyet Açısından Sosyal Politikalar”, s. 18.
171 belirlenmesi ve ücretsiz olması ilkeleri önem taşır. Çünkü şu an kürtaj hakkının yasal olduğu devletlerde bu hakkın sınırlı kullanımının olduğu, bu yüzden kürtaj hakkının değil de güvenli kürtaja erişim hakkının tartışılması gerektiğinin altı çizilmektedir. Aksi takdirde kürtaj olmak isteyen; fakat buna erişimini kısıtlayan etkenler nedeniyle kadınlar, yasal olmayan yollardan kürtaj gerçekleştirerek birçok sorunla hatta ölümle karşılaşmaktadırlar.534
Kürtaj hakkının kullanımındaki engellerden biri olabilecek olan kadınların sosyal durumları da hakka ulaşıp ulaşamama noktasında önem taşır: “Çocuk aldırma bir sınıf adaletidir.”.535 Kürtajın yasaklandığı devletlerde kadınlar sosyal statü ve ekonomik durumlarına göre isteyerek düşüğü kendi imkânları dâhilinde gerçekleştirmek durumunda kalmışlardır. Örneğin kentteki kadınlar yasal olmayan yollarla sağlık personeline ulaşmaya çalışırken, kırsal kesimdekiler kendi bildikleri yöntemlerle gebeliklerini sonlandırmaktadır.536 Söz konusu sosyal ve ekonomik statü farklılıkları tarihin her döneminde görülmüştür. Orta Çağ’da kürtaj, genellikle bitkisel ilaçlarla gerçekleştirilmiş, sosyal statü farkı kadınlar arasında bir ayrım yaratmış, soylu kadınlar kürtaja erişimde her zaman bir adım önde olmuştur.537
Eğitim düzeyi yüksek olan kadınların ekonomik durumları ve sosyal statüleri de göze alındığında, kürtaja ulaşmaları ve tutumlarının da daha farklı olduğu ortaya
534 KESGİN, s. 42, 43.
535 HALİMİ, s. 101.
536 ÇOKAR, s. 33.
537 YILDIRIM, “Hak, Cinayet ve Politika Üçgeninde Kürtaj Hakkı”, s. 57.
172 koyulmuştur.538 Paris İstinaf Mahkemesinde hazırlanan bir raporda, Fransız hukukunda Kürtaj Yasası olarak bilinen 1920 sayılı yasadaki yasaklılıktan kaynaklı kürtaj yapmasından ötürü yargılanan ve mahkûm edilen 461 kadının mesleklerinin işçi, ev hizmetlisi, küçük devlet memuru olması dikkat çekmiştir.539 Kürtaj hizmetlerinde yeterli kaynağın sağlanamaması güvenli kürtaja erişim noktasında engelleyici bir hal almış ve kimi kesimi yasal olmayan yollara sevk edici bir detay olmuştur.540
Modern tıp, aydınlanmanın vaat ettiği ilerleme ve insanoğlunun gelişmesi fikrini destekleyecek ve gerçekleştirecek en güçlü ve göz bebeği araçlardan biridir; ancak modern tıbbın sunduğu imkânlar, pahalılığı göz önünde bulundurulduğunda herkesin erişimine açık olmadığı rahatlıkla söylenebilir. 541 Sağlık hizmetlerine erişimde ayrımcılığın önlenmesi ilkesi, güvenli kürtaja erişimin bir bütünüdür.542 Aksi takdirde, kürtaj hakkının kullanımında sosyal adaletsizlik, başat bir problem olarak yer alacaktır.543
538 Tuğba ADALI-Alanur ÇAVLİN, “Türkiye’de Kürtajın Yaygınlığı ve Kürtaj Kararını Etkileyen Faktörler”, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 39 (2), 2019, s.
366, 367.
539 HALİMİ, s. 100.
540 Bkz. https://www.amnesty.org.tr/icerik/elbise-askilariyla-kurtaj-yapan-kadinlar (Erişim Tarihi: 07.12.2020).
541 Zygmunt BAUMAN, Ölümlülük, Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratejileri (Çev.
Nurgül DEMİRDÖVEN), Ayrıntı Yay., İstanbul 2000, s. 189, 190.
542 ÇOBAN, “Bir İnsan Hakkı Olarak Güvenli Kürtaja Erişim”, s. 91.
543 Sosyal adaletsizlik, hakkın yasalarda yer aldığı; ancak hakkın kapsadığı olanaklardan herkesin eşit olarak yararlanamadığı bir durum olarak bahsedilebilir. Ayrıntılı bilgi için
173 2. Kürtaj Turizmi
Kürtaj hakkının kısıtlanması ve tamamen yasaklanması durumunda sağlık turizminin içinde kürtaj da yerini almaktadır. Yapılan bir araştırmaya göre kürtajın serbest olduğu ve koşulların asgari ölçüde tutulduğu devletlerde kürtaja başvurma oranı
%87 iken, azami ölçüde tutulan kısıtlayıcı devletlerde bu oranın %25 olarak belirlendiği görülmüştür.544
Kürtajın yasal olmadığı devletlerde kürtaj için kadınların başka ülkelere bu hizmetten yararlanmak için gittiği bilinen bir gerçektir. İrlanda’da isteğe bağlı kürtajın yasak olduğu dönemlerde 2001-2008 yılları arasında 45.645 kadının yurtdışına kürtaj için seyahat ettiği tespit edilmiştir.545 İskoçya, kürtaj için ülkelerine gelen İrlandalı kadınlara ücretsiz kürtaj hakkı tanımıştır.546
Kürtaj tartışmalarının sıkça kamuoyunda yer alması ve tartışmaların harareti, İstanbul merkezli bir tur şirketinin gezi paketlerine 3 gün 4 gece olarak kürtaj turunu da
bkz. İoanna KUÇURADİ, İnsan Hakları: Kavramları ve Sorunları, Türkiye Felsefe Kurumu Yay., Ankara 2011, s. 11-26.
544 https://www.guttmacher.org/report/abortion-worldwide-2017 (Erişim Tarihi:
22.11.2020).
545Mary GILMARTIN-Allen WHITE, “Interrogating Medical Tourism: Ireland, Abortion, and Mobility Rights”, The University of Chicago Press, C. 36, S. 2, 2011, s.
276.
546 https://www.haberturk.com/iskocya-dan-kuzey-irlandali-kadinlara-ucretsiz-kurtaj-servisi-1705650 (Erişim Tarihi: 06.12.2020).
174 ilave etmesiyle kamuoyuna yansımıştır.547 “Kürtaj Turizmi” düzenleyen tur şirketinin acente belgesi Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından, çıkan haberler sonrasında iptal edilmiştir.548
İspanya’da 2014 yılında verilen kanun teklifiyle sağlığı tehdit eden durumlarda ve tecavüz durumlarında kürtajın serbest olduğu, diğer durumlarda isteğe bağlı düşüğün yasaklanmasını içermesi üzerine başkent Madrid’de “Kürtaj Seyahati” isimli acente açılmıştır.549Görüldüğü üzere devletlerin hukuk sisteminde yer alan kısıtlamalar kadınların kürtaj erişiminde onları başka yollara sevk etmektedir.
D. ULUSLARARASI ALANDA GÜNCEL TARTIŞMALAR
1. Genel Olarak Hakkın Konumu
Kürtaj hakkının konumunun küreselleşmeyle beraber değiştiği söylenebilir.
Kimi devletlerde kürtaj sadece sağlık açısından tehlikeli durumlarda öngörülürken, kimilerinde isteğe bağlı olarak serbest bırakılmış; ancak öncesinde danışma hizmeti zorunlu görülmüştür. 21. yüzyılda kürtaj politikalarının yasaklayıcı bir tavırda düzenlenmesi ve kürtaj karşıtı eylemlerin ortaya çıktığı devletlerde iktidarda yer alan
547 https://t24.com.tr/haber/kurtaj-turizmi,209729 (Erişim Tarihi: 05.12.2020).
548 https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/bakanliktan-kurtaj-turizmine-yasak-361184 (Erişim Tarihi: 05.12.2020).
549 https://www.hurriyet.com.tr/dunya/ispanyada-kurtaj-turizmi-projesi-basliyor-26195839 (Erişim Tarihi: 05.12.2020).
175 hükümetlerin sağ muhafazakâr parti sekansında olmasının ortak nokta olduğu tartışılmaktadır.550
ABD’de kürtaj hakkı çokça tartışılan bir husustur. Eyaletler arasında önemli farklar görülmekle birlikte genel eğilimin kürtaj hakkının kısıtlanması yönünde olduğu söylenebilir. ABD’nin Alabama eyaletinde kürtaj tartışmaları ön plana çıkmıştır. Kanun
ABD’de kürtaj hakkı çokça tartışılan bir husustur. Eyaletler arasında önemli farklar görülmekle birlikte genel eğilimin kürtaj hakkının kısıtlanması yönünde olduğu söylenebilir. ABD’nin Alabama eyaletinde kürtaj tartışmaları ön plana çıkmıştır. Kanun