1. Genel Olarak Hakkın Tanımı
Sosyal politikalar her devletin koşullarına özgü, refah devleti tanımına en uygun olacak şekilde yaşam koşullarının iyileştirilmesi ve değiştirilmesi amacıyla uygulanan politikaların tümü olarak tanımlanabilir. Şüphesiz ki sosyal politikalar, sağlık politikalarını da içermektedir.533
Kürtaj hizmetlerinin belli şartlarla sunulması yeterli bir hizmet değildir.
Hizmetlerin sunulması kadar ulaştırılması da bu sunumun bir parçasıdır. Söz konusu hakkın etkili olarak kullanılması için hakka işlerlik kazandıran yasallık, sınırlarının
530 SEZGİN, Tıbbileştirilen Yaşam Bireyselleştirilen Sağlık, s. 15. Bkz. AĞARTAN, s.
262-264.
531Seda SALUK, “Üreme Politikaları Üzerine Bazı Notlar: Sağlıkta Dönüşüm Programı, Aile Hekimliği ve Gebliz Sistemi”, Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, S. 24, 2014, s. 23-38.
532 ERKMEN, s. 112.
533 TANER, “Toplumsal Cinsiyet Açısından Sosyal Politikalar”, s. 18.
171 belirlenmesi ve ücretsiz olması ilkeleri önem taşır. Çünkü şu an kürtaj hakkının yasal olduğu devletlerde bu hakkın sınırlı kullanımının olduğu, bu yüzden kürtaj hakkının değil de güvenli kürtaja erişim hakkının tartışılması gerektiğinin altı çizilmektedir. Aksi takdirde kürtaj olmak isteyen; fakat buna erişimini kısıtlayan etkenler nedeniyle kadınlar, yasal olmayan yollardan kürtaj gerçekleştirerek birçok sorunla hatta ölümle karşılaşmaktadırlar.534
Kürtaj hakkının kullanımındaki engellerden biri olabilecek olan kadınların sosyal durumları da hakka ulaşıp ulaşamama noktasında önem taşır: “Çocuk aldırma bir sınıf adaletidir.”.535 Kürtajın yasaklandığı devletlerde kadınlar sosyal statü ve ekonomik durumlarına göre isteyerek düşüğü kendi imkânları dâhilinde gerçekleştirmek durumunda kalmışlardır. Örneğin kentteki kadınlar yasal olmayan yollarla sağlık personeline ulaşmaya çalışırken, kırsal kesimdekiler kendi bildikleri yöntemlerle gebeliklerini sonlandırmaktadır.536 Söz konusu sosyal ve ekonomik statü farklılıkları tarihin her döneminde görülmüştür. Orta Çağ’da kürtaj, genellikle bitkisel ilaçlarla gerçekleştirilmiş, sosyal statü farkı kadınlar arasında bir ayrım yaratmış, soylu kadınlar kürtaja erişimde her zaman bir adım önde olmuştur.537
Eğitim düzeyi yüksek olan kadınların ekonomik durumları ve sosyal statüleri de göze alındığında, kürtaja ulaşmaları ve tutumlarının da daha farklı olduğu ortaya
534 KESGİN, s. 42, 43.
535 HALİMİ, s. 101.
536 ÇOKAR, s. 33.
537 YILDIRIM, “Hak, Cinayet ve Politika Üçgeninde Kürtaj Hakkı”, s. 57.
172 koyulmuştur.538 Paris İstinaf Mahkemesinde hazırlanan bir raporda, Fransız hukukunda Kürtaj Yasası olarak bilinen 1920 sayılı yasadaki yasaklılıktan kaynaklı kürtaj yapmasından ötürü yargılanan ve mahkûm edilen 461 kadının mesleklerinin işçi, ev hizmetlisi, küçük devlet memuru olması dikkat çekmiştir.539 Kürtaj hizmetlerinde yeterli kaynağın sağlanamaması güvenli kürtaja erişim noktasında engelleyici bir hal almış ve kimi kesimi yasal olmayan yollara sevk edici bir detay olmuştur.540
Modern tıp, aydınlanmanın vaat ettiği ilerleme ve insanoğlunun gelişmesi fikrini destekleyecek ve gerçekleştirecek en güçlü ve göz bebeği araçlardan biridir; ancak modern tıbbın sunduğu imkânlar, pahalılığı göz önünde bulundurulduğunda herkesin erişimine açık olmadığı rahatlıkla söylenebilir. 541 Sağlık hizmetlerine erişimde ayrımcılığın önlenmesi ilkesi, güvenli kürtaja erişimin bir bütünüdür.542 Aksi takdirde, kürtaj hakkının kullanımında sosyal adaletsizlik, başat bir problem olarak yer alacaktır.543
538 Tuğba ADALI-Alanur ÇAVLİN, “Türkiye’de Kürtajın Yaygınlığı ve Kürtaj Kararını Etkileyen Faktörler”, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 39 (2), 2019, s.
366, 367.
539 HALİMİ, s. 100.
540 Bkz. https://www.amnesty.org.tr/icerik/elbise-askilariyla-kurtaj-yapan-kadinlar (Erişim Tarihi: 07.12.2020).
541 Zygmunt BAUMAN, Ölümlülük, Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratejileri (Çev.
Nurgül DEMİRDÖVEN), Ayrıntı Yay., İstanbul 2000, s. 189, 190.
542 ÇOBAN, “Bir İnsan Hakkı Olarak Güvenli Kürtaja Erişim”, s. 91.
543 Sosyal adaletsizlik, hakkın yasalarda yer aldığı; ancak hakkın kapsadığı olanaklardan herkesin eşit olarak yararlanamadığı bir durum olarak bahsedilebilir. Ayrıntılı bilgi için
173 2. Kürtaj Turizmi
Kürtaj hakkının kısıtlanması ve tamamen yasaklanması durumunda sağlık turizminin içinde kürtaj da yerini almaktadır. Yapılan bir araştırmaya göre kürtajın serbest olduğu ve koşulların asgari ölçüde tutulduğu devletlerde kürtaja başvurma oranı
%87 iken, azami ölçüde tutulan kısıtlayıcı devletlerde bu oranın %25 olarak belirlendiği görülmüştür.544
Kürtajın yasal olmadığı devletlerde kürtaj için kadınların başka ülkelere bu hizmetten yararlanmak için gittiği bilinen bir gerçektir. İrlanda’da isteğe bağlı kürtajın yasak olduğu dönemlerde 2001-2008 yılları arasında 45.645 kadının yurtdışına kürtaj için seyahat ettiği tespit edilmiştir.545 İskoçya, kürtaj için ülkelerine gelen İrlandalı kadınlara ücretsiz kürtaj hakkı tanımıştır.546
Kürtaj tartışmalarının sıkça kamuoyunda yer alması ve tartışmaların harareti, İstanbul merkezli bir tur şirketinin gezi paketlerine 3 gün 4 gece olarak kürtaj turunu da
bkz. İoanna KUÇURADİ, İnsan Hakları: Kavramları ve Sorunları, Türkiye Felsefe Kurumu Yay., Ankara 2011, s. 11-26.
544 https://www.guttmacher.org/report/abortion-worldwide-2017 (Erişim Tarihi:
22.11.2020).
545Mary GILMARTIN-Allen WHITE, “Interrogating Medical Tourism: Ireland, Abortion, and Mobility Rights”, The University of Chicago Press, C. 36, S. 2, 2011, s.
276.
546 https://www.haberturk.com/iskocya-dan-kuzey-irlandali-kadinlara-ucretsiz-kurtaj-servisi-1705650 (Erişim Tarihi: 06.12.2020).
174 ilave etmesiyle kamuoyuna yansımıştır.547 “Kürtaj Turizmi” düzenleyen tur şirketinin acente belgesi Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından, çıkan haberler sonrasında iptal edilmiştir.548
İspanya’da 2014 yılında verilen kanun teklifiyle sağlığı tehdit eden durumlarda ve tecavüz durumlarında kürtajın serbest olduğu, diğer durumlarda isteğe bağlı düşüğün yasaklanmasını içermesi üzerine başkent Madrid’de “Kürtaj Seyahati” isimli acente açılmıştır.549Görüldüğü üzere devletlerin hukuk sisteminde yer alan kısıtlamalar kadınların kürtaj erişiminde onları başka yollara sevk etmektedir.