Y. Ö.K DÖKÜMANTASYON MERKEZ TEZ VER FORMU
1.3. Toplam Kalite Yönetimi
2.1.1. Kültürün Anlamı ve Çe itleri
Modern endüstri topluluklarının en önemli özelli i karma ık bir biçimde grupla malardan olu masıdır. Her toplum, bireylerin belirli durumlarda kar ıla tı ı sorunları çözümlemek ve gereksinmelerini gidermek için birçok araçlara ihtiyaç duyar. Ki inin ili kilerine kar ılıklı etkilerin ekline ve biyolojik bir varlık olarak duydu u gereksinmeleri gidermek için edindi i yetenek ve beceriklili e göre bu araçlar sınırlanmakta ve de i mektedir. Bununla beraber, en basitinden en ilerisine kadar her toplumda belirli maddi gereksinimleri gidermek için edindi i yetenek ve beceriklili e göre bu araçlar sınırlanmakta ve de i mektedir. En ilkelinden en geli mi ine kadar her türlü insan toplumunda “kültür” denilen ortak bir olgu vardır. Her yerde ve her toplumda belirli maddi gereksinmeleri gidermek amacıyla, olu turulmu , kaba ve incelmi , i lenmi bir tekni in yanında insan ili kilerini düzenleyen kurallar, gelenekler, fikirler ve ki isel dü ünceler vardır. te bu ili ki ve sistemlerin toplamı Malinowski’nin dedi i gibi, “insanın tabiata kar ı fakat kendisi için yarattı ı bir vasıta (alet)’dan ibaret olan ve kültür adı verilen sosyal bir kurum meydana getirir.96
Kültür, birey, grup ya da toplumun dü ünce, inanç, duygu, görenek ve alı kanlık gibi zihinsel ve ruhsal niteliklerinden olu an psikolojik ve toplumsal özelliklerinin tümüdür. Bireyin do al nitelik ve yetenekleri, sonradan edindi i bilgi ve deneyimler ile do al, toplumsal, dinsel, hukuksal ve ekonomik vb. çevre ko ullarının eseri sayılabilir.
95 Olgun Kırçıl, Kalite Kontrol Grupları çin Gerekli Yönetsel ve Organizasyonel
Altyapı Olarak Z Tipi Organizasyonları, MPM Yayınları, 1984, s.321
96 Mümtaz Turhan, Kültür De i meleri, stanbul,Milli E itim Basımevi, 1969, s.45 ve lhan Erdo an, letmelerde Davranı , stanbul, .Ü. letme Fakültesi Yayını, no:272,
Kültür, bin yıllar boyu aynı ekilde, sürekli aktarılmı tır. Bazı elemanlar kaybolmu tur. Bazıları de i mi ve bazıları da eklenmi tir. Fakat kültür varlı ını sürdürmektedir. Bu açıdan sembolik, sürekli, kümülatif, ilerleyen bir süreçtir97.
Kültürün, insano lunu etkileyi i ya amın her alanında mümkündür. Davranı ların, fikirlerin, ideolojilerin, vb. sosyal hayat dinamiklerini kültürün etkiledi i kaçınılmazdır. Bu yönüyle kültür, toplumsal, manevi ve psikolojik bir kökene sahiptir. Kültürün böylesine nitelikleri ta ımasının en önemli nedenlerinden biri de insanların iradesi dı ında olu ur. Aynı zamanda kültürün insano lunu etkilemesi kadar insanlar da kültürleri etkilemektedir. nsano lunun kültürüne yeni anlamlar kattı ı toplumların geli mesinden anla ılmaktadır. Kültürel de erlerin de i mesini ve bunlara farklı anlamlar atfedilmesi yine insano lundan kaynaklanmaktadır98.
nsan ve toplum ili kilerine ait teorilerin ikincisi, “toplumun sosyal bir organizma” oldu unu kabul eden görü tür: Sosyal sözle me görü üne kar ı olan bu ekolün temsilcilerine göre, “toplum biyolojik bir sistem”dir. Toplumun hücreleri ki iler, organları ve sistemleri ise, çıkar zümreleri ve kurumlardır99.
2.1.1.2 Kültürün Tanımı
Etimolojik açıdan kültür sözcü ü, latince Culture’den gelmektedir. Culture sözcü ü de, Colere kökünden türemi tir. Colere ekip biçmek, ortaya koymak i lemek anlamına gelmektedir. Sözlük anlamı bu olan kültür, de i ik bilim dallarında u ra veren bilim adamlarına, temel nokta de i memekle birlikte, farklı yorumlanmı ve bu da kültür sözcü ünü incelemede zorlu un ispatı sayılmı tır100.
Kültür sözcü ü tarihte ilk kez, Voltaire tarafından insan zekasının olu umu, geli imi ve geli tirilmesi anlamında kullanılmı tır.101 Bu tanım kültür ara tırmalarının
temeli olmu tur ve bu yüzden büyük öneme sahiptir. Fakat bu tanım tek ba ına
97 Francis E.Merrill, Society and Culture, Fourth Edition Prentice-Hall, nc., Englewood Cliffs, New Lersey: 1969, s.82
98 Büyük Ansipkopedi, Cilt 2, Tercüman Gazetecilik ve Matbaacılık A. ., st.,1980, s.1073 99 Erdo an, a.g.e., s.113
100 lhan Erdo an, Kültürün Yönetim Fonksiyonlarının Uygulanmasına Etkisi, .Ü. letme
Fakültesi Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, Nisan 1975, s.243
kültürü açıklamakta yetersiz kalmı tır. Bundan sonra kültür, çe itli bilimler açısından tekrar tekrar tanımlanmı tır. Bunlardan birkaçı a a ıdadır;
Sosyoloji, sosyal antropoloji ve etnoloji dallarında u ra veren bilim adamları kültürü u ekillerde tanımlamı lardır. Edward Burnett Taylor’a göre kültür; bilgiyi, inancı, sanatı, ahlakı, hukuku, örf ve adeti ve insanın bir toplum üyesi olarak elde etti i di er tüm beceri ve alı kanlıkları içeren bir bütündür.102
Siyaset sosyolo u Maurice Duverger’e göre kültür; bir insan toplulu undan beklenen davranı ları tayin eden rolleri olu turan düzenlenmi bir davranı ları dü ünceler bütünüdür.103
Malinowski’ye göre kültür, sosyal organizasyon, maddi donanım ve inançlardan ibaret üç boyutlu, üç cepheli organik bir bütündür.104
Nietzche’ye göre kültür; bir ulusun bütün ya am biçimlerinde birlikli bir üslup kazanmasıdır.105
E.Sapir’e göre kültür; insanın toplumsal yoldan yarattı ı maddi ve manevi bir unsurdur.106
Eugen Von Keller’e göre ise kültür; bir ülkede ya ayan insanlar tarafından yaratılan, ki inin toplumsalla ma sürecinde ö rendi i davranı lara yön veren, nesilden nesile sürekli, zamanla de i me özelli i olan toplumsal bir olgu olup, toplumun de i en kurallara uyum sa layabilmesinde önemli bir araçtır107.
Yönetim bilimi açısından kültür yönelimli ara tırmacıların kültür tanımlarını öyle sıralayabiliriz:
102 Lewis L.Longness, The study of Culture, Second Printing, Printed in United States of America, Chandler and Sharp Publishers inc., San Francisco,1975, s.18
103 Maurice Duverger, Siyaset Sosyolojisi, Çev. irin Tekeli, 2.Baskı Varlık Yayınları, Mart, 1982, s.107
104 Mehmet Eröz, ktisat Sosyolojisine Ba langıç, 2.baskı, st:Fakülteler Matbaası, 1977, s.94
105 Bedia Akarsu, Felsefe Terimleri sözlü ü, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1979, s.119
106 y.a.g.e., s.92
107 Mustafa Ya ar Tınar, ‘Japon Ekonomik Ba arısının Temelleri-Ekonomi ve Sosyokültürel Yapı’, Yeni Dünyası, Metler Matbaası, Sayı.54, Yıl.5, Nisan,1984, s.25
Louisiana State Üniversitesinde Yönetim Profesörü olan Herbet G.Hicks’e göre kültür, gruba di erlerinden farklı özellikleri veren biçimleri, arıtılmı de erleri, sanat biçimlerini, giyim ve stilleri, davranı biçimlerini ve daha birçok standartları birbirine ba layan bir kavramdır108.
Servac S.(1989) kültürü, “belli bir referans çerçevesinde sabit bir ekil aldı ı veya kurumsalla tı ı, bu çerçeve içerisindeki bireylerin etkile imini yapılandıran ve yönlendiren “sosyal bir ortam” olarak tanımlamaktadır109.
Kültüre daha modern bir yakla ım Holfstede (1991)’den gelmi tir. Holfstede, kültür kavramını ekil 5 ’de görüldü ü gibi, ki ilik ve insan do ası ile ili kilendirerek açıklamı tır110.
ekil 5..Kültür-Ki ilik ve nsan Do ası (Öztürk, 1997 , s.41)
ekil 2.1’den anla ılabilece i gibi, kültür, insan do asından veya ki ilikten ayırt edilmi tir. Buna göre kültür belli bir gruba özeldir ve ö renilebilir. Buna kar ılık
108 Herbert G.Hicks, Örgütlerin Yönetimi, Cilt 1, 2.Baskı, Çev. Osman Tekok-Bintu Aytek
109 Helmut Gachowets, ‘Kültürlerarası li kilerde Yönetimsel leti im’, Yönetim Dergisi, Yıl.7, Sayı.25, Ekim-1996, s.17-20
110 Azim Öztürk, ‘Yönetim-Kültür li kisi ve Türk letmelerinin Yönetim Kültürünün Tanımlanmasına li kin Bir Çalı ma’, Yönetim, Yıl.9, Sayı.27, Haziran.1997, s.41
ki ilik ise, ki iye özeldir ve kısmen kalıtımsal ve kısmen ö renebilmektedir. nsan do ası ise evrensel ve kalıtımsaldır.
2.1.1.3. Kültürün Özellikleri
*Kültür Ö renilebilir: Kültür, ö renilmi davranı lar toplulu udur. nsan, içinde bulundu u toplumun kültür ö elerini ve kültürel yapısını ö renir. Örne in, açlık bir biyolojik olaydır. Ancak her kültürün bu biyolojik olayla ilgili özellikleri vardır, i te insan bunu ö renmektedir. Bir Çinli’nin yeme ini çubuk ile yemeyi ö renmesi kendi kültürünü ö renmesidir. O halde, kültür içgüdüsel veya biyolojik kalıtım sonucu kazanılmı bir de er olmayıp, her bireyin do umdan sonraki ya antısı içinde kazandı ı alı kanlıklardır111.
*Kültür, toplumun üyelerince payla ılır:Kültür, toplumun içindeki bir ki inin özel tutku veya davranı ı de il, toplum üyelerinin payla mı oldu u de erlerin tümüdür.
*Kültür de i ebilir: Kültür durgun oldu u kadar devamlıdır. Kültür, herhangi bir ki i veya toplumca olu turulmadı ı gibi, insan ya amıyla da sınırlanmamı tır. Kültürün temel ö elerinde birço u tarihin, ilk devirlerinden beri vardır. Kültür zamanla de i ti i gibi gruptan gruba farklılık gösterir.
*Kültürel semboller ve anlamlar birbirleriyle ilgilidir: Bir toplumun kültünü yansıtan semboller ve anlamlar birbirleri ile kar ılıklı bir ili ki giderir.
Semboller, organizasyon için anlam ifade eden “ eyler” ve kurum kültürünün göstergeleri olarak tanımlanır. Sözcükler, ekiller, giysiler, dil ve kurum üyelerinin duygularını güçlendiren, onları harekete geçiren, aynı zamanda dı çevreyi uyaran her ey bir semboldür.
Toplumsal ya amda egemen olan bazı de erler ve normlar belli bir sembolle daha somut bir hale gelmekte ve ifade edilebilmektedir. Bu sembol bir tören, bir ayin, bir i aret, jest, sözcük veya bir ki i vb. olabilmektedir.
Semboller, ulusal kültürlerde bayrak, ulusal mar , özel binalar, anıtlar biçiminde oldukça önemli ortak de erler ta ıyabilmektedirler. Aynı biçimde kurum içinde de semboller, ortak tavır geli tiren, dü ünce, duygu ve tepkileri kodlayan ileti im araçları ve ba lar olarak i lev görürler. Sembol haline gelmi bir nesne ya da davranı ı kullanmak, yönetim süreci ve kontrol konusunda bilgi sa lamayı, mesaj iletmeyi ve ortak de erleri geli tirmeyi sa layan önemli bir araç olabilmektedir.112
*Kültür bütünle tiricidir: Kültürün tam anlamı la bütünle mi sistemler oldu unu kabul etme imkanı yoktur. Tarihsel ve çevresel faktörlerin etkisiyle, kültürel sistemlerin bütünle tirici özelli i önlenmektedir. Ama, bütünle tirici olma özelli inin devamlılı ı önlenememektedir.