Japonya Özel Emeklilik Fon Sistem

Japonya’da IPSS (Japon’s National Institute of Population and Social Security Research) tarafından yapılan çalışmalarda, 15 ila 64 yaş arasındaki nüfusun (her yüz yetişkin için) bağımlılık oranının 1950 yılında %8.3 ve 2000 yılında %25.5 iken, bu oranın 2050 yılında %66.5’e ulaşacağı tahmin edilmektedir130. ABD için bu oranın 2050 yılı için

129 _{James C. Choi, David Laibson ve Andrew Metrick, How Does The Internet Affect Trading? Evidence From Investor} Behaviour in 401(k) Plans, Journal of Financial Economies, Vol.64, Issue.3, June 2002, s.400

130 _{Gary Burtless, Pension Policy in Developed Countries: Assessment of Alternative Reforms in Response to} Population Aging, The Japanese Journal of Social Security Policy, Vol.3, No.2, December 2004, s.62-63

Sermaye Fonları %49.1 Dengeli Fonlar %12.9 Şirket Hisse Senetleri %11.1 GICs ve Diğer Sabit

Değerler %11.0

Tahvil ve Bono Fonu %8.6

50

%34.6 olacağı tahmin edildiğinde, Japon emeklilik sisteminin yükselen bağımlılık oranının kamu harcamaları üzerinde yüksek maliyetler oluşturması, fonlamaya dayalı emeklilik sistemlerinin gelecekteki öneminin daha da artmasına neden olmaktadır.

(Şekil 1.1) Japon emeklilik sistemi ABD ve Avrupa Birliği ülkelerindeki uygulamalara benzer bir şekilde çok ayaklı bir yapıda inşa edilmiştir. Japon emeklilik sisteminin temel basmağında ulusal emeklilik planları yer almaktadır. Bu basamak 20 ile 60 yaş arasındaki tüm katılımcıları kapsamaktadır. Ayrıca özel sektör çalışanlarına yönelik çalışanlara yönelik sigorta planları ile kamu çalışanları ve öğretmenlere yönelik müşterek yardım birlikleri kamu emeklilik planlarında yer almaktadır. Japon emeklilik sisteminin diğer bir ayağını ise belirli fayda ve katkı esaslı kurumsal emeklilik planları yer almaktadır.

Bağımsız Çalışanlar Özel Şirket Çalışanları Devlet Çalışanları, vb.

Şekil 1.1: Japonya Emeklilik Sistemi

Kaynak: Nomura Research Insitute, Japan’s Asset Management Business, 2006, s.24

Belirli Katkı Planları (Kurumsal) Belirli Katkı Planları (Bireysel)

Belirli Fayda Kurumsal Emeklilik Planları Vergi Ayrıcalıklı Emeklilik Planları İşçi Emeklilik Fonları Müşterek Yardım Birlikleri İşçilere Yönelik Emeklilik Sigorta Planları

51

Japon Emeklilik sisteminin birinci basamağında Ulusal Temel Emeklilik Basamağı (Kokumin Nenkin ya da Kiso Nenkin) yer almaktadır. Japonya kamu emeklilik sistemi esas itibariyle dağıtım sistemine (PAYG) göre işlemektedir. Birinci basamağın finansmanın temel olarak çalışanların katkılar ile finanse edilmektedir. Faydaların 1/3’ünün finansmanını ise hükümet üstlenmektedir. Bunun yanı sıra işveren ve çalışanların katkıları tamamen vergiden düşebilme olanağına sahip bulunmaktadır131. Japon emeklilik sisteminin ikinci basamağında maaş ya da kazanç bağlantılı işçilere yönelik mesleki emeklilik planları yer almaktadır. Kamu tarafından organize edilen bu tür planlara katılım zorunludur. Japon emeklilik sisteminin üçüncü basamağında belirli fayda ve katkı olmak üzere kurumsal emeklilik planları mevcuttur. Kurumsal emeklilik planları belirli katkı ve belirli fayda şeklinde sınıflanmaktadır. Belirli katkı kurumsal emeklilik planlarında çalışanların bağlı olduğu şirketler çalışanları adına bireysel emeklilik hesaplarına katkıda bulunabilmektedir. Bu planlarda yer alan çalışanların emekilik yaşı 60 olarak belirlenmiştir. Kollektif yapılanmalardan oluşan emeklilik kazancı anlaşmalarına bağlı olarak gönüllülük esaslı işleyen kollektif fayda emeklilik planları da mevcuttur. Japon emeklilik sisteminin üçüncü ayağı temsil eden fayda esaslı kollektif emeklilik planları ikiye ayrılmaktadır132;

• İşçi Emeklilik Fonları (Employees Pension Fund).

• Vergi Ayrıcalıklı Emeklilik Planıdır (Tax Qualified Pension Plan/TQPP).

Japon özel emeklilik sistemindeki özel şirket emeklilik fonlarından biri olan İşçi Emeklilik Fonları, tek bir şirkette veya iki ya da daha fazla şirkette çalışan işçileri içermektedir. Hem işverenin hem de işçinin katkı payları vergiden muaf tutulmuştur. Bu fonlardan elde edilen faydalar iki bölüm içermektedir. Birinci ‘‘yerine koyma’’ elemanı olup kazançla bağlantılıdır ve sosyal güvenlik sistemiyle ilgilidir. Düşük seviyeli sosyal güvenlik katılımındaki değişimler, işçi emeklilik fonları sosyal güvenlik elemanlarıyla ilgili

131 _{Charles Yuji Horioka, ‘‘Japan’s Public Pension System in the Twenty First Century’’, http://www2.e.u-tokyo.ac.jp/~}

seido/output/Horioka/horioka106.pdf, (10 Mayıs 2008) , s.2

132 _{Organisation for Economic Co-operation and Development Private Pensions and Insurance Unit, Private Pension} Systems, OECD Publishing, No.2, 2001, s.241

52

kazançların sağlanması sorumluluğunu üstlenmektedirler. Ödemeler, şirketler ve işçiler arasında eşit paylaşılmaktadır. İşçi emeklilik fonlarından sağlanan ek ödemelerin yerine koyma faydasının en az %30’una eşit olan ‘‘ek ödeme faydaları’’, elde edilen faydaların diğer bölümünü oluşturmaktadır. İşverenler, en az işçinin ihtiyacını karşılayacak genişlikte, ek ödemelere katkı yapmalıdırlar. Ek ödeme faydalarına hak kazanabilmek için en az 20 yıl çalışılması gerekmektedir. Emeklilik Fonu Birliği (Pension Fund Association/PFA), yerine koyma faydasını, üyeleri 10 yıldan az çalıştıktan sonra işyerlerinden ayrılırsa, şirketin emeklilik fonu ödemeleri için ayırdığı miktar PFA’nın hesaplarına aktarılarak, işçilere ödeme yapılmaktadır. İşçi Emeklilik Fonlarında fonlama yönetim Sağlık ve Yardımlaşma Bakanlığınca yerine getirilmektedir. Fonların yatırıma yönlendirilmesi ve saklanması, yatırım danışmanları, güvenilir bankalar ve sigorta şirketleri tarafından yapılmaktadır. İşçi Emeklilik Fonları işçi ve işveren tarafından eşit sayıda seçilen üyelerle ve 14 ila 68 arasında değişebilen geniş yönetim kadrolarınca yönetilmektedir.

Vergi ayrıcalıklı emeklilik planlarında emeklilik için olan faydalar, ödenene kadar vergilendirilmemektedir. Şirket karı netleştikten sonra emeklilik vergilendirilmekte, emeklilik, gelir vergisinden muaf tutulmaktadır. Vergiden muaf tutulan miktarlar dışındaki paydaların yarısı vergisizken diğer yarısı düzenli gelir olarak vergilendirilebilir. Emeklilik rezervlerini içeren fonlara uygulanan senelik vergi 1.73’tür. Vergice ayrıcalıklı planlarda kanun dahilinde, şirket yöneticileri hariç tüm şirket personelinin bu planlar dahilindeki fonlara katılma hakları vardır. Faydalar, hizmet süresi esasına göre sabit fayda ya da kazanca göre hesaplanmaktadır. Bu planlar 5, 10, 15 yıllık sabit dönemli anüiteleri kapsamakta ve ömür boyu ödemenin dışında tutulmaktadır. İşçilerin normal emeklilik yaşı öncesinde ayrılmaları halinde, tazminat almaları söz konusudur. İşverenin katkısı şirketin gelecekteki kazançları ve kullanılan servisin ölçülmesi ile elde edilmekte ve belli miktarda Yen ya da belli oranlarda ödeme şeklinde gerçekleşmektedir133.

133 _{Sibel İldem Türkmenoğlu,Özel Emeklilik Fonları ve Türkiye Uygulaması, Marmara Üniversitesi Bankacılık ve} Sigortacılık Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2002, s.78-81

53

1.6 ÖZEL EMEKLİLİK FONLARININ MAKRO EKONOMİK