Bireysel emeklilik sisteminin finansmanı, katılımcı tarafından ödenen katkı payı ödemeleri ile yine katılımcı tarafından karşılanan gelir ödemeleri ve gider kesintileri ile sağlanmaktadır.
218 Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik, md.17 219 Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik, md.23 220 Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik, md.24
98
2.4.1 Katılımcıların Katkı Payı Ödemeleri
Bireysel emeklilik sistemi, katılımcı tarafından ödenen katkı payları ile veya bağımlı çalışıyorsa gönüllü işveren katkılarıyla finanse edilmektedir. Sisteme giriş gönüllü olmakla birlikte, sisteme kendi isteği ile katılan bireyin katkı payı ödemesi zorunlu bağımlı çalışan adına işveren katkıları ile gönüllülük esasına göre yapılmaktadır. İşverenin söz konusu katkı payı ödemesi, bireysel iş akitlerine veya toplu iş sözleşmelerine koyulacak hükümlerle düzenlenebilmektedir.
Emeklilik şirketi, katılımcılara sunduğu her bir plan için asgari katkı payı tutarını belirleyebilmektedir. Katılımcı bu tutardan az olmamak koşuluyla dilediği kadar katkı payı tutarını ödemekte serbest bulunmaktadır. Ayrıca, emeklilik şirketleri tarafından, katılımcıların emeklilik dönemine ilişkin birikim ve emekli aylığı beklentileri belirlenerek, katılımcıya beklentilerini karşılamak için ödemesi gereken katkı payı tutarı hakkında bilgi verilebilmektedir. Katılımcı, dilediği zaman bireysel emeklilik hesabına düzenli katkı payı dışında da ödeme yapabilmektedir.
Katkı payı miktarı, sabit veya kademeli olarak belirlenmektedir. Enflasyon nedeniyle katkı payının belirli sürelerde arttırılması veya belirli göstergelere endekslenmesi de mümkün bulunmaktadır. Katkı payının ödeme periyodu ile ilgili mevzuatta bir hüküm bulunmamakla birlikte, uygulamada aylık, 3 aylık, 6 aylık veya yıllık ödeme periyoduna bağlanmasının olağan kabul edilmesi gerekmektedir221.
221 Uğur, s.176-177
99
2.4.2 Katılımcıların Gider Ödemeleri ve Gider Kesintileri
Emeklilik şirketi, bireysel emeklilik faaliyetlerinin gerektirdiği giderlerin karşılanması amacıyla yeterli miktarda gider kesintisi yapma hakkına sahip bulunmaktadır. Şirket, emeklilik sözleşmesinde belirtilen esaslar dahilinde222;
•••• Yönetim Gideri Kesintisi: Yapılan katkı payları üzerinden azami %8 oranını aşmamak kaydıyla,
•••• Fon İşletim Gideri Kesintisi: Fon net varlık değeri üzerinden hesaplanan günlük azami % 0,010 (yüz binde on) oranında,
•••• Yönetim Gideri Kesintisi (Özel Hizmet Kesintisi): Katkı payı ödenmesine ara verilmesi veya yasal bildirimler ve sunulan standart hizmetler dışında emeklilik sözleşmesinde tanımlanmış özel hizmetlerin talep edilmesi halinde katılımcıya bildirimde bulunmak kaydıyla asgari ücretin aylık tutarının azami %25’ini aşmamak kaydıyla kesinti tutarına karşılık gelen fon adetlerinin katılımcının bireysel emeklilik hesaplarındaki fon adetlerinden indirim suretiyle yapılacak kesintisi,
•••• Yönetim Gideri Kesintisi (Ödeme Araçlarından Kaynaklanan): Katılımcının katkı paylarını kredi kartı veya diğer ödeme araçları ile yapması nedeniyle ortaya çıkan giderlerin diğer katılımcılara yansıtılmamasını teminen söz konusu giderlerin karşılanmasına yönelik piyasa rayiçlerini aşmayacak tutar veya oranda katkı payına ek olarak tahsil edilecek kesintisi.
Öte yandan bireysel emeklilik hesaplarından yapılacak fon işletim gideri kesintisi, fon portföyündeki varlıkların değerlenmesi ile oluşan portföy değerine, fon alacaklarının eklenmesi ve fon borçlarının düşülmesi ile ulaşılan fon net varlık değeri üzerinden yapılmaktadır. Günlük en fazla yüzbinde on (%0.010) oranıyla sınırlandırılan bu kesinti tutarı, yıllık olarak %3,65 kadar olup, fon işletim gideri kesintisi katılımcının emeklilik
222 Bireysel Emeklilik Rehberi, Sistemin Genel İşleyişi, http://www.emeklilikrehberi.com/sorular.asp#55, (25 Haziran 2008)
100
fonu toplam net varlığı üzerinden yapılmaktadır. Fon varlıkları ve fon getirileri üzerinden kesinti yapılması, uzun süre katkı yapan ve büyük miktarda fon varlığına sahip katılımcılardan yüksek miktarda kesinti yapılacağı anlamına gelmektedir. Burada, katılımcıyı olumsuz etkileyecek faktör, portföy değerinin azaldığı günlerde de fon işletim gideri kesintisinin katılımcının birikimlerinden indirilecek olmasıdır. Diğer bir anlatımla fon işletim gideri kesintisi fon portföyündeki varlıkların zarar etmesi durumunda da yapılacak olmasıdır. Bu yönüyle fon işletim gideri kesintisi fonun performansını doğrudan etkilemekle birlikte uzun vadede fon performansının pozitif olması beklendiğinden, fon işletim gideri kesintileri genelde katılımcılar tarafından fark edilmeyecektir223.
2.5 BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNİN DENETİMİ
Emeklilik şirketlerinin, fonların ve portföy yöneticileri ile saklayıcılarının bireysel emeklilik sistemi kapsamındaki faaliyetleri en az yılda bir kez Müsteşarlık ve SPK tarafından denetime tabi tutulmuştur. Şirketlerin emeklilik faaliyetleri ile sigortacılık faaliyetleri Müsteşarlığın denetimine tabi iken; şirketlerin fonlarına, portföy yöneticilerine ve saklayıcılara ilişkin hesap ve işlemleri ise SPK’nın denetimine tabi bulunmaktadır.
Buna göre; emeklilik şirketinin sözleşmelerden doğan yükümlülüklerini yerine getiremediğinin veya mali bünyesinin katılımcıların hak ve menfaatlerini tehlikeye düşürecek düzeyde zayıflamakta olduğunun tespiti hallerinde ilgili Bakanlığın, yetkisi dahilinde şirket yönetim kurulundan alınmasını isteyebileceği önlemler şunlardır224:
•••• Sermayenin arttırılması, ödenmemiş kısmının ödenmesi, sermayeye mahsuben ödeme yapılması için ortaklara çağrıda bulunulması veya kar dağıtımının durdurulmasını,
•••• İştiraklerinin ve sabit değerlerinin kısmen veya tamamen elden çıkarılması veya elden çıkarılmasının durdurulması, yeni iştirak ve sabit değerlerin edinilmemesini,
223 Uğur, s.180
101
•••• Serbest varlıkların gösterilecek bir bankada bloke edilmesi ve bu varlıklar üzerinde izinsiz tasarruf edilmemesini,
•••• Şirketin mali bünyesini düzeltmeye yönelik diğer tedbirlerin alınması, isteyebilir.
İyileştirme planında öngörülen önlemlerin zamanında alınmaması veya bu tedbirlerin uygulanmasına rağmen bu maddenin birinci fıkrasında belirlenen hususların devam etmesi ya da şirketin mali bünyesindeki zayıflamanın bu maddenin birinci fıkrasında yer alan safhaların uygulanması durumunda dahi şirketin mali durumunun düzeltilmesine imkan bulunmadığının tespit edilmesi hallerinde Bakan, şirketin225;
•••• Yeni sözleşme akdetme ve temdit yetkisini kaldırmaya,
•••• Yönetim kurulu üyelerinin tamamını veya bir kısmını görevden alarak veya üye sayısını arttırarak yönetim kuruluna üye atamaya,
•••• Fonları ve varsa diğer branşlara ait portföylerini belirlenecek esaslar dahilinde diğer şirketlere devretmeye,
•••• Faaliyet ruhsatını iptal etmeye, •••• İflasını istemeye,
•••• Gerekli görülen diğer tedbirleri almaya yetkili bulunmaktadır.