Emeklilik Sözleşmesi Taraflarının Hak ve Yükümlülükler

Kanunda, emeklilik şirketlerinin görev ve sorumlulukları şu şekilde sıralanmıştır201:

•••• Emeklilik sözleşmelerine ilişkin Müşteşarlığın belirleyeceği esaslara göre bankalardan hizmet almak.

•••• Emeklilik sözleşmesi çerçevesinde tahsil edilen katkıların fona yönlendirilmesini sağlamak ve bireyesel emeklilik hesaplarının ve ilgili diğer kayıtların güncelleştirilmesi işlemlerini gerçekleştirmek.

•••• Portföy yöneticilerinin, şirketin genel fon yönetim stratejisine ve kararlarına göre fon portföyünü yönetmesini sağlamak.

•••• Katılımcıların bireysel emeklilik hesaplarına ait günlük bilgilere erişimine olanak sağlamak.

•••• Fon portföyünde yer alan varlıklar, fonun performansı, mali tabloları gibi konularda katılımcılara düzenli bilgi verilmesini sağlamak.

•••• Müsteşarlık ve SPK tarafından istenecek bilgi, belge ve tablolar ile bireysel emeklilik kayıt sisteminin belirlenecek esas ve usullere göre hazırlanmasını sağlamak.

200 _{Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik, md.28} 201 _{4632 Sayılı Kanun, md.11}

91

•••• Müsteşarlığın belirleyeceği usül ve esaslar çerçevesinde şirketin, SPK’nın belirleyeceği usül ve esaslar çerçevesinde de fonun iç denetimini sağlamak.

•••• Bireysel emeklilik hesaplarının ve emeklilik faaliyetlerinin sürekliliğini ve fon varlıklarının korunmasını sağlamak üzere, kayıtların ve varlıkların saklanması konusunda gerekli tedbirleri almak.

Emeklilik şirketinin yükümlülüklerinden sonra katılımcıların sahip olduğu haklarına baktığımızda, katılımcının sisteme ilk kez katılması sırasında ve yeni bir bireysel emeklilik hesabı açtırması halinde giriş aidatı talep edebilmektedir. Söz konsusu giriş aidatları, bireysel emeklilik hesabına ödenen katkılardan ayrı olarak azami bir yıl içerisinde taksitler halinde de ödenebilmektedir. Katkı payı, fon varlıkları veya fon gelirleri üzerinden yönetim gideri ve fon işletim masrafı kesintisi yapılabilmektedir. Bireysel emeklilik hesaplarından yapılacak her türlü kesintinin ve giriş aidatının emeklilik sözleşmesinde ve yapılacak ilan ve reklamlarda açık olarak belirtilmesi zorunlu tutulmıştur. Giriş aidatı, yönetim ve fon işletim giderleri miktar ya da oranları ve bunlara ilişkin esas ve usulleri belirlemek, SPK’nın uygun görüşü alınması kaydıyla Müsteşarlık tarafından belirlenmektedir202.

Katılımcılar emeklilik sözleşmesinde belirtilen esaslara göre dahil olduğu emeklilik planını yılda azami dört kez değiştirebilme hakkına sahip bulunmaktadır. Katılımcının, katkı payı dağılım oranları veya tutarlarında değişiklik yapma haklarını kullanmaları da yılda azami dört kez ile sınırlandırılmıştır203. Emeklilik şirketi değişikliklerinde ise katılımcı, emeklilik sözleşmesinin yürülük tarihinden itibaren en az bir yıl geçtikten sonra bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin başka bir şirkete aktarılmasını talep edebilmektedir204.

202 _{4632 Sayılı Kanun, md.7}

203 _{Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik, md.20} 204 _{Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik, md.22}

92

2.3.1.1 Katkı Payına İlişkin Hak ve Yükümlülükler

Katılımcı, emeklilik sözleşmesinde belirtilen esaslar dahilinde, şirket nezdinde açılacak bireysel emeklilik hesabına katkı yapar. Katılımcı, emeklilik sözleşmesinde yer alacak şartlar çerçevesinde, katkı payının aynı şirkete ait birden fazla fon arasında paylaştırılmasına karar verebilme hakkına sahiptir. Şirket, katılımcının ödediği katkı paylarını, şirkete intikalini takip eden en geç ikinci iş gününde yatırıma yönlendirmek zorundadır. Bu yükümlülüğün süresi içerisinde yerine getirilmemesi halinde, katılımcının dahil olacağı fonun son aylık getirisinin iki katı tutarında aylık gecikme cezası uygulanır ve bu tutar katılımcının hesabına ilave edilmektedir205.

Emeklilik Şirketi, katılımcının dahil olduğu emeklilik planının yönetim ve fon işletim giderlerini kapsayacak asgari katkı payı tutarlarını belirleme hakkına sahiptir. Emeklilik planında belirlenmiş olan asgari katkı payının altında ödeme yapılmasına ilişkin esaslar emeklilik sözleşmesinde belirlenmektedir206. Katılımcı ise, emeklilik sözleşmesinde belirtilen katkı payının üzerinde ödeme yapabilme hakkına sahip bulunmaktadır. Sözleşmede dönem için belirlenen katkı payının üzerinde ödeme yapılması ve bu ödemenin ileriki dönemler için ödenmesi gereken katkı payı olarak kabul edilmesi halinde, ödenen katkı payı ilgili olduğu dönemde indirilebilmektedir207.

Katılımcıya, emekliliğe hak kazanmadan önce bireysel emeklilik sistemine katkıda bulunmaya ara verebilmektedir. Emekliliğe hak kazanılması için gereken sürenin hesabında, katılımcının dahil olduğu emeklilik planı kapsamında ara verilen döneme karşılık gelen, işlem tarihindeki asgari katkı payı toplam tutarlarının ödenmesi kaydıyla katkı payı ödemeye ara verilen dönem dikkate alınmaktadır. Katılımcının katkı payı

205 _{4632 Sayılı Kanun, md.5}

206 _{Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik, md.14}

207 _{Ali Türker Pirtini, Bireysel Emeklilik Sistemi ve Şahıs Sigortaları İçin Ödenen katkı payı ve Primlerin Gelir Vergisi} Matrahı Hesaplanmasında İndirimi ve Uyulması Gereken Son Esaslar, Eylül 2005, http://www.Alomaliye.com/ali_pirtini _bireysel.htm, (24 Haziran 2008)

93

ödemeye ara vermesi halinde dahil olduğu plana ait yönetim ve fon işletim gider kesintileri, emeklilik şirketi tarafından idari olarak yapılabilmektedir208.

Katılımcı, katkı payını emeklilik planlarında belirtilen fonlar arasında paylaştırabilmekte ve yılda azami dört kez katkı payı dağılım oranları veya tutarlarına ilişkin değişiklik yapabilmektedir. Katılımcının, mevcut emeklilik sözleşmesindeki katkı payı dağılım oranları veya tutarlarını, planda belirlenen sınırlamalar içinde kalacak şekilde yeniden tespit edilmesine yönelik bildirimin, değişiklik tarihinden en az beş iş günü önce şirkete yazılı olarak yapılması gerekmektedir. Şirket, katılımcının değişiklik tarihi itibariyle katkı payı dağılım oranları veya tutarlarına ilişkin değişikliği yapmakla yükümlüdür209.

2.3.1.2 Birikimlere İlişkin Hak ve Yükümlülükler

Emeklilik sözleşme süresi içinde katılımcı, herhangibi bir anda veya sürekli işgöremezlik durumunun ortaya çıkması halinde bireysel emeklilik sisteminden birikimlerini alabilmektedir. Katılımcının ayrılma talebinde bulunması halinde bireysel emeklilik hesabındaki birikimler emeklilik sözleşmesi hükümlerine göre ödenebilmektedir. Katılımcının sürekli işgöremezlik hali nedeniyle sistemden ayrılma talebinde bulunabilmesi için katılımcının bağlı olduğu sosyal güvenlik kuruluşu mevzuatına göre sürekli işgöremezlik gelirine hak kazanmış olması gerekmektedir. Katılımcının herhangibi bir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olmaması halinde, sürekli işgöremezlik halinin resmi sağlık kuruluşları tarafından verilecek bir rapor ile tespiti gerekmektedir. Sürekli isgöremezlik nedeniyle sistemden ayrılmaya hak kazanılması Sosyal Sigortalar Kurumunun isteğe bağlı sigortalılar için uyguladağı esaslara tabidir. Katılımcının vefat etmesi halinde ise varsa lehdarı veya kanuni mirasçıları, katılımcının bireysel emeklilik hesabındaki

208 _{Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik, md.18} 209 _{Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik, md.20}

94

birikimlerinin ödenmesini talep edebilmektedir210. Emeklilik şirketi, söz konusu ödeme yükümlülüklerini yerine getirmediğinde idari para cezası ile cezalandırılmaktadır211.

Öte yandan katılımcı, emeklilik sözleşmesinin yürürlük tarihinden itibaren en az bir yıl geçtikten sonar bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin tamamını başka bir emeklilik şirketine aktarılmasını talep edilme hakkına sahip bulunmaktadır. Aktarım talebi katılımcının bireysel hesabındaki birikimlerin tamamını kapsamaktadır. Aktarım talebi emeklilik şirketi tarafından en geç yedi iş üç günü içinde aktarım talebini yerine getirmekle ve birikimlerle birlikte katılımcının bireysel emeklilik hesabına ilişkin bilgi ve belgelere aktarmakla yükümlüdür. Yeni emeklilik sözleşmesi katılımcının bireysel emeklilik hesaplarının aktarıldığı tarihte yürürlüğe girmektedir. Yeni emeklilik sözleşmesi için giriş aidatı alınmamaktadır. Aktarım talebi her yeni emeklilik sözleşmesinin yürürlük tarihinden itibaren bir yıl geçmesi kaydıyla yapılır. Katılımcının bireysel emeklilik sistemine giriş tarihinden kaynaklanan hakları aktarım yapılan şirkette aynen korunmaktadır212.

Emeklilik şirketi, sözleşmede belirtilmesi kaydı ile emekliliğe hak kazanılmasından asgari üç yıl önce, katılımcının birikimlerinin mali piyasalardaki risklerden etkilenmesini önlemek amacıyla orta ve düşük risk düzeyine sahip fonlara geçişini sağlamak üzere katılımcıya yazılı uyarıda bulunmak zorundadır. Bu durumda katılımcı şirket tarafından yapılan yazılı uyarıyı uygun görmesi halinde, emeklilik planı değişikliğine ilişkin bildirim değişiklik tarihinden en az beş iş günü önce, şirkete yazılı olarak yapılabilmektedir213.

210 _{Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik, md.19} 211 _{4632 Sayılı Kanun, md.22}

212 _{Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik, md.22} 213 _{Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik, md.29}

95