ISO Kalite Standartlarının Tanımı ve İçeriği

Kurumlarda ISO standartları iki temel rol üstlenmektedir. Bunlardan ilki, kurumsal kalite yönetimidir. Standartlar, etkin kalite sistemleri uygulamak isteyen kurumların, izleyecekleri yol konusunda yardımcı olma amacını gütmektedir. İkincisi, kalite güvencesidir (quality assurance). Kalite güvencesine sahip olmak isteyen kurumlar, öncelikle kendi iç işleyişlerinde kalite güvencesini benimsemek durumundadırlar (TS EN ISO 9000 2001:1-3; Weise 1993:4).

Dünyanın çeşitli noktalarında oluşturulmuş ve ISO standartlarının uygulanmasını denetleyen kuruluşlarca, belirlenen standartlar doğrultusunda iş ve işleyişin yürütülüp yürütülmediğinin denetlenmesi sonucu, kurumlar ISO standartlarından uygun olan birine hak kazanmakta ve “sertifika” almaktadırlar. Ancak sertifika alınmasının

ardından, yılın belirli dönemlerinde denetimler gerçekleştirilerek, kaliteye uygunluk gözetim altında tutulmaktadır (Weise 1993:4-6).

ISO, kurumların kendi koşullarına uygun bir kalite güvence sistemi geliştirilmelerinde esas olarak kullanılabilecek bir model sunmaktadır. Kurumlar için bu modele uygunluk, pek çok gelişmiş ülke tarafından kabul edilmiş olan uluslararası standartlara uygun bir kalite sistemine sahip olma anlamına gelmektedir. Model uygulandığında, kurumsal işleyişin kalite tabanlı örgütlenmesi için gerekli unsurlar öncelikle tanımlanmakta, ve tanımlanan unsurlar doğrultusunda işleyiş yürütülüp denetlenebilmektedir. Diğer yandan ISO modellerinin uygulandığı kurumlarda; kurumsal işletim maliyetinin azaltılması, yönetim kontrolünün ve kurumun toplam kalite etkinliğinin iyileştirilmesi, daha iyi hizmet ve ürün tasarımı, verimlilikte iyileşme, toplam kalite kültürünün benimsenmesi, kurum içi ve dışı etkin iletişim ve bilgi ağının kurulması vb. gibi yararlar sağlayacağı üzerinde durulmaktadır (Bozkurt 1999:13 TS EN ISO 9001:2001; TS EN ISO 9004:2001).

Aşağıdaki tabloda, ISO serisi içerisinde yayımlanan, genel içerikli, tüm kurumsal yapıları kapsayan standartlar, kronolojik düzen içerisinde verilmektedir.

Tablo 2: ISO Standartlarında Kalite Güvence Modelleri ve İçeriği Kalite Güvence

Modelleri

Başlık İçerik

ISO 9001:1994 Kalite sistemleri- Tasarım,

Geliştirme, Üretim, Tesis ve Serviste Kalite Güvence Modeli

Tedarikçi kuruluşlar tarafından kalite güvencesinin tasarımı, geliştirme, üretim ve tesiste sağlanması, istenen durumlarda

yerine getirilecek gereklilikler.

ISO 9002: 1994 Kalite Sistemleri-Üretim, Tesis

ve Serviste Kalite Güvence Modeli

Tedarikçi kuruluşlar tarafından kalite güvencesinin üretim ve tesiste sağlanması, istenen durumlarda yerine

getirilecek gereklilikler.

ISO 9003: 1994 Kalite Sistemleri- Son Muayene

ve Deneylerde Kalite Güvence Modeli

Tedarikçi kuruluşlar tarafından kalite güvencesinin son muayene ve testlerde

sağlanması, istenen durumlarda yerine getirilecek gereklilikler

ISO 9001:2000 - Kalite Yönetim Sistemleri: Şartları (1994 tarihindeki standartların gözden geçirilmesi ve birleştirilmesi sonucu oluşturulmuştur)

Müşterinin gereksinimleriyle mevzuat gereklerini karşılamak yoluyla, müşteri memnuniyetini arttırabilmesi için kalite yönetim sisteminde gerekli

şartları ortaya koymaktadır.

Tablo 2’deki gibi 1994’de yayımlanan genel içerikli üç standart (ISO 9001-9002-3003) 2000 yılında gözden geçirilerek ISO 9001:2000 adıyla tek bir standarda dönüştürülmüştür. Ayrıca ISO Standartların anlaşılabilmesi için aşağıdaki yayımlar hazırlanmıştır.

ISO 9004/1: 1996-2000 Kalite Yönetimi ve Kalite Sistem Elemanları

(Kılavuz)

ISO 9004/2: 1996-2000 Hizmetler İçin Kalite Sözlüğü

TS EN ISO 9004: 2000- Kalite Yönetim Sistemleri: Performans İyileştirmeleri

İçin Kılavuz. 1994 tarihinde iki cilt olarak hazırlanan

kılavuzun, 2000 yılında gözden geçirilerek tek bir çatı altında toplanmasıyla oluşturulmuştur

ISO 9005:1994: Kalite Sözlüğü

ISO 10011-1: 1994-2000 Kalite Tetkiki-Kılavuz-Tetkik

ISO 10011-2: 1994-2000 Kalite Sistemleri Tetkik-Kılavuz, Tetkikçiler İçin

Nitelendirme Kriterleri

ISO 10011-3: 1994-2000 Kalite Sistemleri Tetkik-Kılavuzu, Tetkik

Programlarının Yönetimi

ISO 9000:2000: Kalite Yönetim Sistemleri: Temel Kavramlar, Tanımlar ve

Tarifler. İçerdiği temel bilgiler ve terminoloji açıklamaları sayesinde, diğer üç standardın kullanılabilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. 1994 tarihinde yayımlanan kılavuzların gözden geçirilmesi ve birleştirilmesi sonucu oluşturulmuştur.

ISO Standartları içerisinde bir diğer önemli genel içerikli standart Çevre Standardıdır. Çevre Standardı 1994 yılında yayımlanmasının ardından 2000 yılında gözden geçirilerek, ISO 14000 ve ISO 19011 adlarıyla yayımlanmıştır.

ISO 14000:1994-2000 Çevre Yönetim Sistemi Standartları ISO 19011:2000 Kalite Ve Çevre Yönetim Sistemleri. 1994

tarihinde yayımlanan ISO 14000 standardının gözden geçirilmesi sonucu oluşturulmuştur

(TS ISO 9004-1 1996:1-23; TS ISO 9001 1994: 1-11; TS ISO 9004-2 1996: 1-18; TS ISO 9002 1994: 1-10; TS EN 9000 2000; TS EN 9001 2001:1-22; TS EN ISO 9004 2001:1-51).

Yukarıdaki yer alan standartları ve standartları açıklayan yayınlara sahip olmak isteyen kuruluşların daha rahat yararlanması için, farklı dillere de çevrilmiştir. Örneğin ülkemizde ilgili standartların tümü Türk Standartları Enstitüsü tarafından Türkçeleştirilmiştir. Ülkemizde TSE tarafından yayımlanan ISO standartları, CEN (Avrupa Standartlar Komitesi -Comité Européen de Nonna-lisation; Europeane Norm; Avrupa Standarları’nın kısaltması) tarafından kabul edilen standardı esas alınarak TSE Akreditasyon ve Belgelendirme Özel Daimi Komitesi’nce hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 29 Mart 2001 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak yayımlanmasına karar verilmiştir (TS EN ISO 9001 2001: I; TSE... 2004).

Son olarak 2000 tarihinde gözden geçirilerek tek bir standart olarak yayımlanan ve çalışma kapsamında değerlendirilen ISO 9001:2000, kurumsal kalitenin geliştirilmesi ve sürdürülebilirliğinin sağlanmasına yönelik bir dizi ilkeler belirlemektedir. Bu ilkeler genel başlıklarıyla: Kalite yönetim sistemleri, dokümantasyon şartları ve doküman kontrolü, yönetim sorumluluğu, yetki ve iletişim, yönetimin gözden geçirilmesi, kaynak yönetimi, ürün gerçekleştirme, tasarım ve geliştirme, satın alma, üretim ve hizmetlerin sağlanması ölçme analiz ve iyileştirme, veri analizi, sürekli iyileştirme, veri analizi ve önleyici faaliyetlerde oluşmaktadır (TS EN ISO 9001 2001: 1-13).

2.2.1.2. Günümüzde ISO Standartları ve Kalite Yönetimi

ISO’nun yayımladığı ülkemizde ve dünyada kullanılmakta olan genel içerikli en son standart olan ISO 9001’nin en belirgin özelliklerinden birisi; sürekli gelişme, bu gelişme için sonucun değil sürecin denetimi ve müşteri memnuniyetini içine alan toplam kalite anlayışının dahil edilmesi gösterilmektedir. Yine kaynakların yönetimi,