(YARDIMSEVER BARIŞÇIL BİR SOSYAL HİZMET UZMANI)
Bülent KARAKUŞ1
Irena Sendler: Uluslararası Sosyal Hizmet Uzmanları Federasyonu (IFSW) tarafından 2006 yılında Almanya’da gerçekleştirilen 18. Dünya IFSW Kongresinde özel ve onursal sosyal hizmet uzmanı üye belgesiyle.
ÖZET
Irena Sendler’i (Irena Stanislawa Krzyzanowski Sendlerowa) özel kılan şey en başta 2. Dünya Savaşında insanların hayatını kurtarmak için arkadaşlarıyla yaptığı çalışmalar kapsamında Polonya’da yaklaşık 2.500 çocuğun hayatını kurtarmasıdır. Hayat hikayesini daha da ilginç kılan şeyler arasında, işgal altındaki ülkesini savunmak için çalışma yürütürken bir Hristiyan olmasına karşın kurtardığı insanların ve çocukların büyük çoğunluğunu Yahudilerin oluşturması yani ayrım gözetmeden zor koşullar altında
1 Sosyal Hizmet Uzmanı, Kamu Yönetimi Bilim Uzmanı, Eski SHUDER Genel Başkanı
146 farklı bir inanca sahip insanlara yardım etmesi, bunları yaparken ve savaş sonrasında ki süreçte ölüm tehlikesi yaşaması, idama mahkum olması ve bu olağanüstü yaşam hikayesinin uzun yıllar dünya kamuoyu tarafından bilinmeyerek, 2. Dünya Savaşından yaklaşık 50-60 yıl sonra 2000’li yılların başında dünya kamuoyunun ilgisini çekmesidir.
1999 yılında ABD’de bir lisede birkaç öğrenciye verilen bir tarih ödevi kapsamında yapılan projeyle Irena Sendler’in hayat hikayesi bir anda dünya kamuoyunun gündeminde inanılmaz bir şekilde ilgi çekerek yer edinmeye başlamış ve bu süreç Nobel adaylığına kadar uzanmıştır. Irena Sendler 2008 yılında hayata veda etmiş olup ömrünün son yıllarında yakaladığı bu popülarite çerçevesinde bugün için birçok ödüle sahip, hayat hikayesi kitaplara, tiyatro ve sinema filmine konu olmuş, adına web sayfaları, merkezler açılmış, bulvarlara ismi verilmiş özel bir insandır.
Bu hayat hikayesinin ve Irena Sendler’in sosyal hizmet uzmanları için asıl ilgi çekici yanı ise çalışmalarının insani boyutu yanında Irena Sendler’in sosyal hizmet uzmanı yönünün de öne çıkmasıdır.
2. Dünya Savaşı öncesinde Irena’nın çalışma hayatına girdiği süreçte Polonya’da sosyal hizmet okulu henüz eğitim vermeye başlamadığı için Irena’da sosyal hizmet okulundan mezun olmamıştır. Ancak Polonya sosyal refah departmanında sosyal hizmet uzmanı ve yönetici olarak görev yapmıştır. 2. Dünya Savaşında da Sosyal Hizmet Uzmanı ve Hemşire olarak Polonya Sosyal Refah Departmanı tarafından görevlendirilerek Gettolarda görev yapmış, çocuklara yönelik kurtarma çalışmalarını gerçekleştirmiştir.
Tüm dünya gibi sosyal hizmet uzmanlarının da Irena’yla ve yaşam hikayesiyle tanışması geç olmuştur.
Uluslararası Sosyal Hizmet Uzmanları Federasyonu (IFSW) tarafından 2006 yılında Almanya’da gerçekleştirilen 18. Dünya IFSW Kongresinde Irena Sendler özel ve onursal bir sosyal hizmet uzmanı üye olarak onurlandırılmıştır.
Ülkemizde ise bu özel sosyal hizmet uzmanı ile ilgili bir yayına veya çalışmaya rastlanmamıştır. Irena Sendler’in sosyal hizmet uzmanları ve sosyal hizmet öğrencileri için etkileyici bir profesyonel rol model oluşturan yaşam hikayesinin paylaşılması için kendisiyle ilgili olarak yapılan internet araştırmasıyla ulaşılan bilgiler aşağıda derlenmiştir. Bugün için bu etkileyici yaşam hikayesiyle ilgili internet ortamında dahi pek çok yabancı kaynak bulunmakta olup gerek bu kaynaklarda yer alan bilgiler gerekse Irena Sendler’in yaşamına ilişkin çekilen sinema filmiyle konuya ilgi duyanların dağarcığında önemli bir etkileşimin ve sinerjinin oluşacağı aşikardır.
GİRİŞ
Temelde bir insan hakları mesleği olan sosyal hizmet en temel insan hakkı olan yaşam hakkının korunmasında da hayati bir öneme sahiptir. “İnsan hayatına dokunmak” denir ya işte tam da öyle hatta bazen daha fazlası. Bir insanlık suçu olan ancak yaşamın bir gerçeği olarak bazı zamanlarda karşımıza çıkan savaş dönemlerinde sosyal hizmet mesleğinin insan haklarının ve doğal olarak insan yaşamının korunması fonksiyonu savaşın kendi dinamiği içinde daha da zorlaşmakta ve büyük bir mesleki ve insani
147 mücadeleyi de gerekli kılmaktadır. Bu anlamda savaş dönemleri birçok insan gibi sosyal hizmet uzmanlarının da insani ve mesleki yönden zorlu mücadelelerine sahne olmuştur.
2. Dünya Savaşında Nazilerin akıldışı uygulamalarına ve katliamlarına karşı verilen insan yaşamının ve onurunun korunmasına yönelik mücadeleler özellikle kitle iletişim ve bilişim araçlarının da etkisiyle daha da görünür olmaya başlamıştır. Bu anlamda çoğumuzun aklına gelen ilk örnek 1993 yılında gösterime girdiği yıllarda sinemada yakaladığı başarıyla da öne çıkan Schindler'in Listesi filmidir. Film II. Dünya Savaşı sırasında Naziler 'in uygulamış olduğu soykırımda binin üzerinde Polonyalı Yahudi’nin kurtarılmasında rolü olan Oskar Schindler'i ve bu kurtarmayı anlatmaktadır. Schindler’in Listesi filmi konuyla ilgili benzer olaylara ilgiyi de artırmış ve daha görünür kılmıştır.
Schindler’in Listesinde anlatılanlar kadar bilinmemekle birlikte benzer şekilde çok daha fazla insanın yaşamının korunmasına yönelik bir mücadeleyi de Türkiye Cumhuriyetinin Paris Büyükelçisi Mehmet Behiç Erkin yine 2. Dünya Savaşı yıllarında vermiştir. 2007 yılında yazılan Büyükelçi kitabında Mehmet Behiç Erkin'in Türkiye Cumhuriyetinin Paris Büyükelçiliğini yaptığı yıllarda yirmi bin (20.000) Yahudi’ye, kendi hayatını tehlikeye atarak, Türkiye Cumhuriyeti pasaportu verip insanların hayatlarını nasıl kurtardığı anlatılmaktadır. Necdet Kent’in de II. Dünya Savaşı sırasında Marsilya’da diplomat olarak görev yaparken birçok Yahudi insanın hayatının kurtarılmasında görev alarak ’Türk Schindler’i lakabını aldığı bilinmektedir.
Oscar Schindler ve Mehmet Behiç Erkin gibi 2. Dünya Savaşında kendileriyle aynı inançtan olmayan insanları, ayrım yapmadan kurtararak hem Yahudi soykırımının önlenmesine hem de insan haklarını ve onurunu korunmasına yönelik olağanüstü bir insani mücadele örneğini de sosyal hizmet uzmanı Irena Sendler vermiştir. Sosyal hizmet uzmanları arasında dahi çok yaygın bir bilinirliğe sahip olmayan bu mücadeleyi ve Irena Sendler’in yaşamına ilişkin bilgileri paylaşmak savaş dönemlerinde dahi sosyal hizmetin ne denli gerekli ve hayati bir meslek olduğunu ortaya koymak yanında savaş dönemindeki mesleki rollerin sınırlarının neler olduğunu tartışmak ve profesyonel bir rol model olarak değerlendirmek açısından da önem taşımaktadır.
Irena Sendler’in 2. Dünya Savaşı yıllarında çocuklara yönelik yaptığı çalışmalar 2000’li yıllara kadar dünya kamuoyunda yeterince bilinmiyordu. Bu konudaki önemli gelişme Irena Sendler’den çok uzak bir yerde ABD’nde Kansas’ta bir okulda yapılan bir ödev çalışmasıyla sağlandı. Sosyal bilgiler öğretmeni Norm Conard, ABD Haber ve Dünya Raporu'nun 1994 sayısında bulduğu Irena Sendler ile ilgili bir haber kupürünü 4 öğrenciye verip bir yıl sürecek olan Ulusal Tarih Günü projesi ödevini başlatmıştır. Böylece “Kavanozda Yaşam” adını alan bu çalışma Eylül 1999'da Ulusal Tarih Günü projesi olarak başladı. Kavanozda Yaşam ismi ise öğrencilerin araştırmalarından öğrendiği, Irena Sendler’in 2. Dünya Savaşı’nda kurtardığı çocuklarla ilgili bilgileri yazarak koyduğu ve toprağa gömdüğü kavanozlardan geliyordu.
148 Dört öğrenci (Megan Stewart, Liz Cambers, Sabrina Coons ve Jessica Shelton) ödevleri için Irena Sendler hakkında bilgi aramaya başladı. Irena'nın hikayesi “Diğer Schindlers” adıyla o döneme kadar internette sadece 1 web sitesinde yer almıştı. Ödev projesinin sonunda 2001'de Kavanozda Yaşam öğrencileri, öğretmenleri ve birkaç yetişkin, Irena ile tanışmak ve röportaj yapmak için Polonya'ya gitti.
Daily News, USAToday, CNN ve diğer basın yayın kuruluşları hikayeyi ele alarak yayınladı. Bunun üzerine Irena'nın adı ve hikayesi internette ve dünyada hızla tanınmaya başladı. Artık internette Irena'dan bahseden 750.000'den fazla web sitesi vardı.
Irena, Kansas'taki projeyi ilk duyduğunda, “Sersemlemiş ve büyülenmiştim, çok çok şaşırmıştım ilgiye"
demişti. Irena'nın ödev projesini yürüten kız öğrencilere ilk mektuplarından birinde, ise “Duygularım, o süreçte hayatlarını sürekli olarak riske atan sadık iş arkadaşlarımın ve çevremden hiç kimsenin şu anki tüm onurların tadını çıkaracak kadar uzun yaşayamaması gerçeğiyle gölgeleniyor, üzerime düşüyor ...
Size teşekkür edecek kelimeleri bulamıyorum sevgili kızlarım ... ‘Kavanozda Yaşam’ oyununu yazdığınız günden önce kendi ülkemdeki ve tüm dünyadaki hiç kimse, savaş sırasında şahsımı ve işimi umursamadı
… ” diyordu.
“Kavanozda Yaşam” projesinin öğrencileri, Irena Sendler'in hayatı ve Irena’nın o dönem üyesi olduğu Zegota örgütünün çalışmaları hakkında 4.000 sayfadan fazla birincil materyal ve araştırma topladılar.
Irena'nın hikayesi Kavanozda Yaşam projesi ile dünyaya tanıtıldı. Irena'nın yaşam öyküsünün yer aldığı Polonya’da yazılan kitabın yazarı, “Bu kitap üzerinde çalışırken konuştuğum herkes, Irena Sendler'in faaliyetlerine uluslararası ilginin ve Polonyalıların ilgisinin Kansas’lı kızların faaliyetleriyle ve Amerikalıların popülerleştirmesiyle başladığını ve kışkırttığını söyledi” demiştir.
Hikayenin bu çalışma açısından asıl ilgi çekici olan kısmı ise bu olağanüstü hayat hikayesinin bir sosyal hizmet uzmanına ait olmasına karşın ülkemizde yeterince bilinmemesinden ve sosyal hizmet literatüründe yer almamasından kaynaklanmıştır. Bu çerçevede konuyla ilgili olarak internet ortamında yapılan araştırmada Wikipedi, Britannica vb. internette yer alan kaynaklarda Irena Sendler’in sosyal hizmet uzmanı olarak yer aldığı görülmüştür. Ancak farklı kaynaklarda meslek olarak bazen sosyal hizmet uzmanı terimi geçmiyor, hemşire vb. terimler geçebiliyordu. Çünkü 2. Dünya Savaşı öncesinde Irena’nın çalışma hayatına girdiği süreçte Polonya’da henüz sosyal hizmet okulu ve eğitimi başlamadığı için Irena’da sosyal hizmet okulundan mezun olmamıştır. Ancak Polonya sosyal refah departmanında sosyal hizmet uzmanı ve yönetici olarak görev yapmıştır. 2. Dünya Savaşında da Sosyal Hizmet Uzmanı ve Hemşire olarak Polonya Sosyal Refah Departmanı tarafından görevlendirilerek Getto’larda görev yapmıştır.
Bununla birlikte Irena Sendler kendisinin görev yaptığı yıllarda açılmış olan Polonya’daki sosyal hizmet okuluyla ve okulun yöneticisiyle ilişkisinin olduğunu, 2. Dünya Savaşı öncesinde ve savaş yıllarında Polonya Sosyal Refah Departmanında işsizlere ve yoksullara yönelik çalıştığını, yönetici olarak görev yaptığını belirtmiştir. Savaş yıllarında da sosyal hizmet uzmanı ve hemşire olarak gettolarda çocuklara
149 yönelik çalışmalar yapmıştır. Uluslararası Sosyal Hizmet Uzmanları Federasyonu (IFSW) tarafından da 2006 yılında Almanya’da gerçekleştirilen 18. Dünya IFSW Kongresinde Irena Sendler özel ve onursal bir sosyal hizmet uzmanı üye olarak onurlandırılmıştır.
Bu çalışmada yer alan bilgiler internet taraması ile metin sonunda verilen kaynakların taranmasıyla derlenmiş olmakla birlikte farklılık gösterebilen bilgilerde kaynak olarak “Kavanozda Yaşam” projesini yürüten ekibin Irena’nın sözleri ve yakınlarından derledikleri bilgilerle, titizlikle birincil kaynaklardan derlediği bilgiler dikkate alınmıştır. Kavanozda Yaşam kadrosu 4.000 sayfa ve binlerce saatlik birincil araştırma ve mülakat ile bilgileri toplamıştır.
HAYATI