II Tahmasb’ın Osmanlıya Yönelmesi ve Bazı Toprakları Geri Alması

Nadir Kulu Han Safevi topraklarında yaklaşık yedi yıl süren Afgan hâkimiyetine son verdikten sonra rotasını Osmanlı İmparatorluğu’na çevirmiştir. Şah II. Tahmasb

İsfahan’da tahta geçtikten sonra Rusya’ya gönderdiği bir elçiyle Gilan’ı526, Osmanlı

İmparatorluğu’na gönderdiği başka bir elçiyle de Safevilerden ilhak etmiş olduğu bütün

toprakları iade etmesini istemiştir527. Şah ve Nadir Kulu Han’ın Osmanlı

İmparatorluğu’ndan işgal ettiği toprakların iade talebi daha Afganları İsfahan’dan tard etmeden önce olmuştur. Mehmandost muharebesi galibiyetinden sonra Şah Tahmasb Osmanlılardan işgal ettikleri topraklardan çekilmesini bildirmek için Muhammed Veli Han isimli elçisini İstanbul’a yollamıştır. Ancak elçi Tebriz’de alıkonulmuş ve kısa bir

zaman sonrada orada ölmüştür528.

Nadir Kulu Han Safevi topraklarında Afgan gailesini tamamen savuşturduktan sonra Osmanlı İmparatorluğu üzerine yapılacak olan sefer için hazırlıklara başlamıştır. Bu arada Şah Tahmasb İsfahan’da tahta oturduktan sonra Tebriz’de İstanbul’a gitmek için gönderilmiş olan elçinin ölmesi üzerine Rıza Kulu Han Şamlı isminde birisini onun yerine aynı maksatla İstanbul’a yollamıştır. İstanbul’a varan Rıza Kulu Han güzel bir şekilde karşılanmasına rağmen Osmanlı saray ayanı onunla müzakere masasına

geçmemiş ve Şah’ın taleplerine kesin cevap vermeyerek elçiyi beklemeye almıştır529.

Nadir Kulu Han Osmanlılar üzerine yürüyüş için bütün hazırlıklarını tamamladıktan sonra harekete geçmek için Şah Tahmasb’dan izin istemiştir. Ancak Şah Tahmasb işgal edilmiş topraklarının iade edilmesi için elçi gönderdiğini ve ondan her

hangi bir haber gelmeden harekete geçmemesini bildirmiştir530. Elçiden bir haber

çıkmaması üzerine Nadir 1730 yılının Mart’ında Hemedan üzerine yol almıştır. Safevi ordusu Hürremabad yolu ile Burucir’e vardığında Nadir, Hüseyin Kulu Han Zengene komutasında bir miktar kuvveti Kirmanşah üzerine göndermiş kendisi de buradan

Nihavend üzerine gitmiştir531.

Safevi orduları komutanı Nadir Hemedan üzerine yürüyüşe geçtiği zaman, Hemedan muhafızı Abdurrahman Paşa’ya haber göndererek derhal zikredilen kenti

526 _{Çarlık Rusya’sı Gilanı mahv olmaktan koruduğunu bundan dolayı yıllık 80. 000 Tümen ödediği}

taktirde iade edilmesine bir problem çıkarmayacağını bildirmiştir. (Erevantse, Omebi, s.48).

527 _{Erevantse, Omebi, s.48.}

528 _{Suleymanov, Nadir, s.163; Karadeniz, İran, s.134; Ateş, İran, s.129.} 529 _{Suleymanov, Nadir, s.175.}

530 _{Erevantse, Omebi, s.50.}

110

boşaltılmasını istemiştir. Bunun üzerine Abdurrahman Paşa etraf bölgelerde bulunan

paşaları davet ederek müşavere yapmıştır532. Müşaverede Van Valisi Timurtaş Paşa

kaleden bütün topları çıkararak Nadir Kulu Han üzerine hücum edilmesini teklif etmiştir. Ancak Abdurrahman Paşa kendisinin böyle bir yetkisinin olmadığını

söyleyerek Padişah’ın emri olmadan böyle bir şey yapamayacağını söylemiştir533.

Safevi ordularının hücumunun önüne geçmesi için istişareler devam ettiği sırada Nadir’in Nihavend’i ele geçirdiği ve kale muhafızı olan Osman Ağa’yı da esir aldığı

haberi gelmiştir534. Bu haber üzerine Abdurrahman Paşa elinde mevcut olan belli bir

kısım kuvveti Timurtaş Paşa komutasına vererek Nadir Kulu Han üzerine yollamıştır. Timurtaş Paşa komutasında hareket eden Osmanlı ordusu Melayir mevkiinde Safevi orduları ile yüz yüze gelmiş, topçu birliği karşısında fazla tutunamayan Osmanlı ordusu

bozguna uğrayarak Hemedan’a doğru geri çekilmiştir535.

Timurtaş Paşa komutasında Osmanlı ordusunun Melayir savaşında Safeviler karşısında mağlubiyeti Hemedan’da büyük bir korku ve telaşa neden olmuştur. Bunun üzerine derhal bir müşavere tertip edilmiştir. İstişarede Abdurrahman Paşa Hemedan Kalesi’nin oldukça büyük olduğunu ve bunu müdafaa edecek kuvvetlerinin olmadığını söyleyerek Hemedan’ın boşaltılmasını söylemiştir. Abdurrahman Paşa’nın bu teklifi üzerine Yeniçeri Serdengeçti Ağaları Padişah’ın kendilerini buraya savaşmak için gönderdiğini, kaleyi boşaltarak kaçmak için göndermediğini söyleyerek sert bir dille karşı çıkmışlardır. Yeniçeri Serdengeçti Ağalarının bu şekilde sert çıkmaları üzerine Abdurrahman Paşa Ben yarın koyup giderim. Bana itaat eden gelir, gelmiyen gendü

bilir buyurmuştur. Abdurrahman Paşa’nın bu cümlesi üzerine müşavere son bulmuş ve

ertesi günü yani 6 Temmuz 1730 tarihinde Osmanlı ordusu Hemedan’ı boşaltmıştır536.

Nihavent’ten Hemedan üzerine harekete geçen Nadir Osmanlılar tarafından

532 _{Abdi Tarihi, s.14-15; Erevantse, Omebi, s.51; Osmanlı-İran-Rus, s.77; Suleymanov, Nadir, s.176.} 533 _{Erevantse, Omebi, s.52; Osmanlı-İran-Rus, s.78.}

534 _{Fars kaynaklarında belirtiğine göre ise Hemedan muhafızı bulunan Abdurrahman Paşa Nadir Kulu}

Han tarafından almış oladuğu Hemedan’ın boşaldılmasını talep eden tehditnamesi üzerine sinirlenmiş ve şehrin yalnız savaşla ele alınacağını bildirmiştir. Bu tehditname üzerine Abdurrahman Paşa Osman Paşa ve Ferruh Paşa komutasında 14. 000 kişilik bir ordu vererek Nihavend yakınlarına varmış olan Nadir Kulu Han üzerine yollamıştır. Safevi ordularıyla Nihavend yakınlarında karşılaşan Osman Paşa ve Ferruh Paşa komutanlık ettiği Osmanlı ordusu, tedbirsizliği ve safevi ordusunu önemsememeleri üzerine Osmanlı ordusunun mağlubiyeti ile sonuçlanmıştır. Bu savaşta ayrıca her iki paşa esir düşmüştür.(Suleymanov, Nadir, s.176-177).

535 _{Abdi Tarihi, s.18-20; Suleymanov, Nadir, s.178-179; Ateş, İran, s.130.} 536 _{Abdi Tarihi, s.20-21.}

111

boşaltıldığından hiçbir mukavemetle karşılaşmaksızın Temmuz ayının ortalarında şehre girmiştir537.

Nadir Hemedan’ı ele geçirdikten sonra Belucir’de olduğu zaman Kirmanşah üzerine gönderdiği Hüseyin Kulu Han’ın Kirmanşah muhafızı (hâkimi) Peçuylu Hasan Paşa tarafından mağlup edilerek geri püskürtüldüğü haberini almıştır. Bunun üzerine ordusunu toparlayarak Kirmanşah üzerine harekete geçmiştir. Nadir’in Kiramanşah

üzerine hareket ettiğini haber alan Peçuylu Hasan Paşa elinde bulunan top ve savaş

teçhizatını bırakarak Bağdat’a çekilmiştir. Osmanlı birliklerinin Kirmanşah’ı boşaltıp Bağdat’a çekilmesi üzerine şehre giren Nadir Kulu Han bir bölgeyi daha Osmanlı

İmparatorluğu’ndan kopararak Safevilere geri kazandırmıştır538.

Nadir Kirmanşah’ı zapt ettikten sonra Timurtaş Paşa’ya birkaç defa karşısına almak için çaba göstermesine rağmen Hemedan’dan kuzeye doğru harekete geçerek

Savuçbulaç, Mukri, Meraga ve Dehharkan’ı ele geçirmiştir539_{. Safevi ordusunun}

Osmanlı İmparatorluğu’nun işgali altında olan eski topraklarını iade etmek için içerlere doğru ilerlemesi ve teker teker zapt etmesi üzerine Bağdat Valisi Ahmet Paşa o taraflara serasker tayin edilmiştir. Ahmet Paşa en kısa sürede savaş tedarikini gördükten sonra Bağdat’tan Hemedan istikametine harekete geçmiştir. Ancak Kasr-ı Şirin mevkiine vardığında Osmanlı İmparatorluğu’nun İstanbul’da bulunan Safevi elçisiyle Gence, Tiflis ve Revan’ın Osmanlı’da kalmak şartıyla Hemedan, Kirmanşah, Sine ve Tebriz’in Safevilere iade edilmesine dair anlaşmaya varıldığını haberini alması üzerine fazla

ilerlemeyerek geri dönmüştür540.

İstanbul’da yukarıda zikredilen şartlar doğrultusunda varılan antlaşmadan sonra Safevi elçisi Rıza Kulu Han anlaşmanın şartlarını Şah Tahmasb’e bildirdiği gibi Vezir-i Azam İbrahim Paşa’da Tebriz muhafızı Kara Mustafa Paşa’ya gizlice haber göndererek

Tebriz’i boşaltmasını ve Safevi ordularına teslim etmesini bildirmiştir541. Damat

İbrahim Paşa’nın Kara Mustafa Paşa’ya Tebriz’i boşaltma emrinin gizlice vermesinin nedeni Tebriz’de bulunan 70-80.000 yakın Osmanlı ordusunun şehri terk etmek istemeyeceklerinden ve devlete karşı isyan bayrağını kaldıracakları korkusundan olmuştur. Merkezden aldığı emir üzerine Kara Mustafa Paşa geceleyin belli bir kısım ordusunu yanına alarak Tebriz’den Van’a çekilmiştir. Kara Mustafa Paşa’nın kenti terk       

537 _{Suleymanov, Nadir, s.180; Erevantse, Omebi, s.53.} 538 _{Suleymanov, Nadir, s.180; Abdi Tarihi, s.24.} 539 _{Suleymanov, Nadir, s.181-184; Ateş, İran, s.132.} 540 _{Abdi Tarihi, s.24-25.}

112

etmesi üzerine başsız kalan Tebriz’deki Osmanlı halkı götürebildiği malı ve mülkünü

alarak şehri terk etmişlerdir542.

Osmanlı ordusunun Tebriz’i boşaltması üzerine Nadir Meraga’dan harekete geçerek 12 Ağustos 1730’da şehre girmiş ve hiçbir mukavemetle karşılaşmaksızın şehri ele geçirmiştir. Nadir Tebriz’i ele geçirdikten sonra İstanbul’da Rıza Kulu Han ile varılan antlaşmanın şartlarını kabullenmeyerek Revan üzerine harekete geçmek istemiştir. Ancak tam bu sırada Afganların tahrikiyle Horasan’da isyan patlak vermesini ve isyancıların Nadir’in Meşhet Valisi İbrahim Han’ı mağlup ederek Meşhet üzerine yürüyüşe geçtikleri haberini almasıyla Nahçivan ve Revan’a harekete geçmekten

vazgeçerek Horasan’a gitmiştir543.