Kız İsteme, Nişan, Kına ve Düğün

Evliliğin her iki tarafın isteği ile olduğu durumlarda süreç topluma açık bir biçimde, geleneklere uyularak devam ettirilir. Aracılar yoluyla kız tarafı bilgilendirilir. Kız tarafı onay verir. Bu süreçte kız ve erkek açık bir şekilde yan yana gelmez. Ancak aracılar yardımıyla birbirlerini “gizlice” görmelerine müsaade edilir. Daha sonra, erkek tarafı güvenilir birkaç kişi ile beraber kızı istemeye giderler. Kız istenir,

“Herêkirin” (kabul duası) okunur. Her iki tarafın bu “iş”in hayırlara vesile olmasını

içeren dilek ve temennilerinden sonra önceden alınan yüzükler takılır. Gelen misafirlere tatlı ikram edilir. İstemenin akabinde “bir” denilen talep listesi kızın ailesi tarafından hazırlanır. Erkek tarafı listeyi alır, kendi imkânlarını değerlendirir ve gerekirse aracıların şahitliğinde pazarlıklar yürütülür. Varılan anlaşmanın sonuçları ışığında yeni bir liste üç nüsha olarak hazırlanır. Biri kız tarafında, biri erkek tarafında, biri de aracılarda kalır. Düğün hazırlıkları bu liste ışığında yapılır. Daha sonra kız tarafında yapılan yemek gelen misafirlere ikram edilir. Bu yemek, kızın resmen sözlendiğini ve iki tarafın onayından geçtiğini ifade eder.363

360 _{Kaynak Kişi: 3, 15, 22, 60, 105,113.} 361 _{Kaynak Kişi: 45, 71, 78, 94, 147.} 362 _{Kaynak Kişi: 7, 10, 14, 40, 59.} 363 _{Kaynak Kişi: 1, 11, 17, 27, 31, 44, 72.}

103

Bu törenden sonra kız ve erkek, ailelerin bilgisi dâhilinde görüşebilirler. Kız tarafı damat adayını yemeğe davet eder. Daha sonraki bir süreçte her iki tarafın uzlaştığı bir tarihte nişan töreni yapılır. Nişan öncesinde alışverişe çıkılır. Listede belirlenen altın miktarı damadın ailesi tarafından satın alınır. Damat ve geline nişan töreni için nişan yüzükleri, kıyafet ve ayakkabı alınır. Damadın yüzüğünü kız tarafı alır. Nişan töreni, davetlilerin katılımıyla davul zurna eşliğinde eğlence biçiminde düzenlenir. Tören, tatlı ikramından sonra sona erer. Gelin adayı ile damat adayının evleri arasındaki mesafe ve ulaşım olanaklarına göre yemek ikramı yapılır. Bu durumda yemek masrafları da damadın ailesi tarafından karşılanır. Genellikle önceden alınan küçükbaş bir hayvan nişan günü erkenden gelin adayının evine götürülür ve kesilir. Hazır et alınmaz, kan akıtılması önemlidir. Akıtılan kanın ve dağıtılan lokmanın çıkabilecek olumsuzlukları engelleyeceğine inanılır. 364

Adıyaman il merkezinde kına töreninden önce gelin adayı hamama götürülür. Her iki taraftan kadınların katılımı ile küçük bir şenlik eşliğinde hamam yapılır. Hamam temizlik demektir. Gelin adayının bahtı gibi bedeninin de pir û pak olması için bu uygulama yapılır.365

Düğüne yakın bir tarihte damadın ailesi tarafından gelin döşeği ve misafirler için yatak ve yorgan hazırlanır. Önceden alınan ve yıkanan yünlerle döşek ve yorgan yapılır. Bu sırada yardımlaşma amacıyla konu komşu davet edilir. Dikim sırasında yorganın astarının iç tarafına şeker konulur ve dikilir. Gelin ve damadın böylece birbirlerine tatlı bir biçimde yaklaşacağına inanılır.366

Düğünden bir hafta önce “rehel -rehêl” denilen düğün alışverişine çıkılır. Daha önce hazırlanan listedeki eksiklikler tamamlanır. Ek olarak iğneden ipliğe kadar bir ev için gerekli bütün ihtiyaçlar alınır. Bu ihtiyaçları, damatlık elbise ve damadın ayakkabısı ayakkabı hariç, damat tarafı karşılar.

Adıyaman düğünlerinin vazgeçilmez bir ritüeli de kına törenleridir. Kına’nın geçmişten beri birçok amaçla kullanıldığı bilinmektedir. Yapılan araştırmalarda

364 _{Kaynak Kişi: 3, 4, 15, 31, 37, 71, 93, 120, 127, 135.} 365 _{Kaynak Kişi: 25, 84, 85.}

104

kadınların paleolitik dönemde, bereketi sembolize ettiği için, kırmızı boyaları el, yüz ve vücutlarına sürdükleri; erkeklerin ise avda kendilerini korumak için kullandıkları belirlenmiştir.367 _{Bu gelenek muhtemelen daha sonraları kınaya ve süs amacına}

dönüşmüştür.

Düğünden bir veya birkaç gün önce kına gecesi düzenlenir. _{Kına gecesi damat}

tarafından önceden belirlenen az sayıdaki kadın ve erkek gelin adayının evine gider gelin tarafı ise bütün akrabalarını davet eder. Hazırlanan akşam yemeğinden sonra şenlik biçiminde kına töreni yapılır. Damat ve gelin adayının eline kına yakılır. Kına muradına ermek anlamını taşır. Damadın serçe parmağı ve yüzük parmağı ile el ayasının bir kısmına kına yakılır. Gelin adayının avucuna damat tarafından bir kadın (damadın ablası, annesi, yengesi gibi) altın yerleştirir. Üstü kına ile kapatılarak eller bağlanır.368

Düğün günü mezhebine göre imam veya dede tarafından şahitler eşliğinde nikâh kıyılır. Nikâh törenine çoğunlukla gelin katılmaz. Geline vekâleten yakın bir akrabası katılır. Nikâh, geline vaat edilen altınların üzerine kıyılır. Böylece gelecekte olabilecek muhtemel bir boşanmada bu altınların tazminat olarak kız tarafına verileceği sözü şahitler eşliğinde verilmiş olur. Nikâh töreni gelin evinde yapılır. Nikâhtan sonra gelinlik giydirilen gelinin beline ağabeyi, babası veya kardeşi tarafından kırmızı bir kuşak bağlanır. Bu kuşak gelinin “namusuyla” teslim edildiğini sembolize eder. Gelin evden çıkarılır. Damat evininin girişinde gelin tarafından içi şeker ve yemiş dolu testi kırılır. Kırılan testinin uğursuzlukları engelleyeceğine inanılır.369 _{Günümüzde yapılan}

farklı bir uygulamada damat tarafından davul zurna eşiliğinde evden çıkarılan gelin, konvoy eşliğinde yakındaki bir türbeye götürülüp dualar edildikten sonra damadın evine ya da düğün salonuna götürülmektedir. Bu türbelerin çiftlere uğur getireceğine inanılır.370

367 _{Neyir Kolankaya-Bostancı, “Anadolu’da Erken Prehistorik Dönem Kırmızı Aşı Boyası} Kullanımı”, Anadolu / Anatolia, 2012;38, s.35.

 _{Gelinin damat evinden uzak olduğu durumlarda, kına töreni düğünden bir veya birkaç hafta}

öncesine alınabilir. Bu durumda gelin adayı damadın yakın bir akrabasının evinde birkaç yakınıyla birlikte düğüne kadar misafir edilir. (T.Ç)

368 _{Kaynak Kişi: 5, 41, 50, 62, 80, 159, 160.} 369_{Kaynak Kişi: 5, 11, 18, 25, 90, 125, 198.}

105

Düğünden önce gelinin annesi tarafından çeyiz sandığı hazırlanır. Sandığın içine çeyizlerin dışında tatlı besinler ve kuruyemişler de eklenir. Davetlilerin dağılmasından sonra akşam yemeğinde “cemêlî-cemîle” denilen ve pekmezden yapılan özel bir yemek yapılır. Bu yemeğin gelin ve damada kuvvet vereceğine inanılır.371

Düğün süreci boyunca gelin ve damada rehberlik etmek amacıyla genellikle damadın arkadaşı veya dostu olan sağdıçlar belirlenir. Sağdıçların evli ve uyumlu çiftlerden seçilmesine dikkat edilir. Gelin ve damat, karı ve kocadan oluşan bu sağdıçlardan her konuda yardım alır. Onların görevi düğün süreci boyunca damat ve gelini yalnız bırakmamak, onların her türlü ihtiyacıyla bizzat ilgilenmektir. Düğün gecesi sağdıçlar herhangi bir olumsuzluk çıktığında müdahale temek üzere yan odada yatırılır.372 _{Bazı yerlerde, düğün süreci damadın sabahleyin pencereden dışarıya doğru}

silahını ateşlemesi ile sona erer.373 _{Silahın ateşlenmemesi, evlenme olayının tam}

olarak gerçekleşmediğini gösterir. Bu durumda sorun sağdıçlar tarafından çözülmeye çalışılır. Sorun çözülemezse halk hekimlerine başvurulur. 374 _{Eskiden düğünden}

sonraki üç gün boyunca gelin ve damat banyo yapmazmış. Üçüncü günün sonunda erkek sağdıç damadı, kadın sağdıç gelini yıkarmış.375

Bu gelenek ve uygulamaların tümü gelin ve damadın nazar, uğursuzluk dâhil her türlü olumsuzluklardan uzak, mutlu bir şekilde yaşamaları beklentisi ile yapılır.

Yukarıda anılan gelenek ve uygulamalar Adıyaman’daki toplumun tüm kesimleri için geçerli değildir. Sosyal, ekonomik, zaman, çevre, dini inanış, eğitim vb. faktörlere göre değişkenlik gösterebilmektedir. Feodal kültürün belli oranda varlığını sürdürdüğü bazı bölgelerde evlenme olgularında geleneksel kuralların etkisi halen devam etmekte, kimi kesimlerde ise modern yaşama özgü yeni durumlar ortaya çıkmaktadır.376

Evliliğin halk arasında bu derece önemsenmesi, evli çiftler üzerinde toplumsal bir baskıya veya kontrol mekanizmasına dönüşmekte ve çiftlerin evlilik kurumuna

371 _{Kaynak Kişi: 9, 12, 28, 39, 52, 71, 76.} 372 _{Kaynak Kişi: 12, 17, 70, 76, 83.}

373 _{Meçoyê Darê, “Edetên Zewac û Dawetê”, Kovara Bîrnebûn, 1997;2, s.86-94.} 374 _{Kaynak Kişi: 1, 3, 9, 12, 68, 75, 95, 151.}

375 _{Kaynak Kişi: 1, 76, 84.}

376 _{Okan Aydın, Gülen Baran, “Toplumsal Değişme Sürecinde Evlenme ve Boşanma”, Toplum ve} Sosyal Hizmet, 2010;C. 21, S. 2, s.118.

106

gereken özeni göstermelerine yol açmaktadır. Bunun bir sonucu olarak evlilikten sonra çiftler arasında çıkabilecek problemlerin karşılıklı anlayış içinde çözülme potansiyeli artmaktadır.