İshal (Ser û Binê Heyvê)

Bebeklik ve çocukluk döneminde sıkça rastlanan hastalıklardan biridir. Çocuklar zayıf bünyelerinden dolayı enfeksiyon kapmaya meyillidir. Annenin hijyen koşullarına uymaması, sağlıklı olmayan gıdaların bebeğe verilmesi veya çevredeki insanların yakalandıkları bulaşıcı hastalıklardan dolayı bebeklerde ishal görülür.294

Yöredeki halkın inancına göre, bebeklerde ishal görülmesinin ayın hareketleri ile yakın ilişkisi vardır. Ayın hareketlerine göre, bebeklerin sağlık durumlarında değişiklik gözlemlenir. Yeni ay döneminde, çocuklarda ishal görülmeye başlanır. Ayın eskimesi ile beraber hastalıkta da azalma görülür. Adıyaman halk hekimliğinde, ay yenilendiğinde ser û binê heyvê yani ishal olan bebek için dışarıya bir minder konulur. Minderin üzerindeki bebek, yüzü ayı görecek şekilde yatırılır. Kol ve bacakları çapraz bir şekilde birbirine doğru esnetilir.295

“Ku kurik xwarinên pîs dixwin ya jî sermê digrin vedîrişin; zikî wan diêşê. Me digo, bi ser û binê hîvê ketîye.” Ku diwû serê mehê (Hîv nûh dibû), kurik li ser dev û rûyan dirêj dikirin. Me bi her du pêçîyên pêşî yê her di destan bi çermê pişta wan digirt û yawişika dikişand. Digot “qirç”. Me çend caran heta cihê nermik ew dikişand. Me digot, “Bisîmîlahîrehmanîrehîm” û me dikişand. A xaş dibû.”296

(Çocuklar, kötü beslendiklerinde ya da soğuk algınlığına yakalandığında kusar; karın ağrısı çeker. Bu duruma ‘Bi ser û bine hîvê ketiye’ derdik. Yeni ay çıktığında çocuk yüzüstü yatırılırdı. Her iki elin baş ve işaret parmaklarıyla sırt derisi yavaşça çekilirdi. Bu durum birkaç defa tekrarlanırdı. Çekerken besmele çekerdik. Bu şekilde iyileşirdi.)

Başka bir inanışa göre, bebeğin ishal olmasının sebebi üşütmesi veya sağlıksız bir besini tüketmesidir. Bu durumda bebek yüzüstü yatırılır. Sırtı açılır.

“Bismillahirahmanirahim” denilerek kuyruk sokumuna yakın bir yerden omuriliğin

sağ ve sol tarafında bulunan deri tabakası baş ve işaret parmakları kullanılarak yukarıya doğru hafifçe çekilir. Bu uygulama, deriden ses çıkıncaya kadar birkaç defa tekrarlanır. Böylece çocuğun ishalinin geçeceğine inanılır.297

294 _{Hülya Çakmur, “Çocuklukta Enfeksiyöz Diyare ve Dehidratasyon”, Kafkas J Med Sci} 2013;3(2), s.96–102.

295 _{Kaynak Kişi: 5, 16, 23, 33, 35.} 296_{Kaynak Kişi: 1.}

88

“Ez Ocaxê ser û binê me. Wextê ku kurik bi ser û binê hîvê dikevin tînin cem min. Ez teniyê di heniyê wan didim. Hewik tenî jî li qolincên wan didim. Kurik, heta heft salan jî bi ser û binê hîvê dikevin.”298 _{“Çêrmê piştê kurikan dikişandin, dikir xirpe xirp. Hewek tenî jî di binî lingê} wî û heniya wî didan.”299

(“Ser û Bbin” (Ters-düz) ocaklısıyım. Ser û bine yakalanan çocuklar yanıma getirilir. Alınlarına is sürüyorum. Biraz da kulunçlarına sürüyorum. Çocuklar yedi yaşına kadar da ser

û bine (ters-düze) yakalanabilirler. “Çocuklarının sırt derisi çekilirdi. Ayak tabanlarına ve

alnına biraz is sürülürdü”.)

Adıyaman il merkezine bağlı Narince köyünde, ocaklı olduğunu belirten kişi ishalli çocukların kendisine getirilmesi durumunda basit bir sihir (tılsım) ve uygulama yoluyla hastalığı tedavi ettiğini belirtmiştir. Buna göre, ishalli çocuk ay yenilendiğinde (yeni ay evresinde) dışarıda, yüzü aya dönük olacak şekilde, bir minderin üzerine oturtulur. Ocaklı kişi, çalı süpürgesinden kopardığı iki adet çöpü, hastalanan bebeğin baş hizasında tutar ve “Ser û bin, herin mêrikî du jin.” _{(ey ishal, sen buradan çık ve}

git çift eşli erkeklere dadan) diyerek kırar. Kırılan parçaları avucunda tutar ve arkasına

bakmadan kendi omuz hizasından geriye doğru atar. Bu uygulama üç kez tekrarlanır. Daha sonra bebeğin tabanlarına bir miktar is sürer ve bebek ailesine teslim edilir. Böylece ishale sebep olan kötü ruhun bebekten uzaklaşacağına ve eşi sağ olduğu halde ikinci kez evlenen erkeklere dadanacağına inanılır.300

“Bere digotin, avê medîn kurikî ser û bin; tiştî ron medinê. Mast didanê. Sewê ku navê pitê nere dê şîr nadida pitê xa. Xelî pit bi sewê vê mirine. Halbu ki gê neçê ye. Ê naha pita diwin tixtor, siftê seroma didinê. Gi av e. Diwên tim avê bidinê. Ku kurik î hewkê gir we, patetîs ê rind in; qole ê rind e; muz, çeftelî ê rind in.”301

(Eskiden ser û bine (ters-düze) yakalanan çocuklara su ve sıvı şeyler vermeyin derlerdi. İshal olmaması için anne, çocuğuna süt vermezdi. Yoğurt yedirilirdi. Bu durumdan dolayı birçok

298 _{Kaynak Kişi: 3.} 299 _{Kaynak Kişi: 16.}

 _{Bu uygulama sırasında tekrarlanan sözler, bir taraftan da kadınlara yapılan haksızlıklara karşı alevi}

toplumunun tepkisini ortaya koymaktadır. Aleviler çok eşliliğe itibar etmezler. Alevi toplumunda eşin ölümü, yatalak olması vb. ağır şartların dışında evli erkeklerin ikinci kez evlenmeleri hoş karşılanmayan bir durumdur. Buna riayet etmeyen erkekler toplumdan dışlanır. Alevilik ile igili ek bilgiler için bkz. Fevzi Rençber, “40 Soruda Alevilik”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşı Veli Dergisi, 2010;56.

300 _{Kaynak Kişi: 16, 40,42.} 301 _{Kaynak Kişi: 12.}

89

çocuk ölmüştür. Günümüzde doktora götürüp, serumlar verilir. Hepsi sudur. Su verin derler. Çocuk biraz büyükse; patates, kola, muz ve şeftali iyi gelir.)

İshal konusunda Adıyaman’da görülen en yanlış uygulamalardan biri bebeğin bu süreçte uzun süre susuz bırakılmasıdır. Su kaybından dolayı birçok bebeğin öldüğü belirtilmiştir.302 _{Günümüzde bu tür uygulamalara rastlanmakla beraber ishali olan}

bebeklere bol bol sıvı gıda verme konusunda yaygın bir bilinçlenme vardır.

Bazı bölgelerde beldeki derinin yukarıya doğru çekilmesinin dışında, ocaklı kişiler tarafından bebeğin alnına ve omuzlarına is sürülerek ishal durdurulmaya çalışılır. Bazı ocaklı kişiler alın ve omuzların dışında bebeğin tabanlarına da is sürerler. Bu uygulama Hıristiyanlığın sembolü olan haç işaretini çağrıştırmaktadır. Bu da Adıyaman’da İslam öncesi halk hekimliği inanç ve uygulamaların en azından bir kısmının İslam ile etkileşerek devam ettiğini göstermektedir. Diyarbakır’da albastının Müslümanları düşman olarak gördüğüne, onlara zarar vermek için masum bebekleri hedef aldığına inanılır. Bu yüzden yeni doğan bebeklerin alınlarına Hıristiyanlığı temsil eden haç işareti çizilir. Böylece bebekler Hristiyan’mış gibi gösterilerek korunmaya çalışılır.303