İsrail-FKÖ Örneğ

Lieberfeld (2008) çalışmasında, 1993 yılında İsrail ile FKÖ arasında Oslo’da yürütülen gizli görüşmeleri Putnam’ın modeli çerçevesinde incelemiştir. Lieberfeld’in bu gizli görüşmeleri yeniden değerlendirme fırsatı bulabilmesinin en temel nedeni; bu görüşmelere katılan başat aktörlerin büyük bir kısmının anılarını yayınlamalarıdır. Bu anılar Lieberfield’e, tarafların müzakere sürecine girme sebeplerini ve bu süreci gizli tutmak için seçtikleri gerekçeleri incelemesine imkân tanımıştır. Lieberfield, bu imkan ile ilk elde ettiği bilgiler doğrultusunda müzakereler sırasındaki iki aşamalı oyunun ampirik kanıtlarını ortaya koymaya çalışmıştır.

Lieberfield’in ortaya koyduğu bu kanıtların Lozan müzakerelerinde gizliliğin etkisini açıklamakta faydalı olacağı düşünülmüştür. Ayrıca bu çalışma, Filistin ve İsrail’in iç bileşenlerinin kendi arasında yaşadıkları iktidar mücadelelerinin dış politikaya yansımasına dair de somut çıkarımlar elde edilmesini sağlamaktadır. Bu nedenle Lozan müzakereleri ve öncesinde özellikle de Türk tarafının iç bileşenleri arasında yaşanan iktidar mücadelesine benzerlik gösteren bu durum, bu yönüyle de çalışma için önemli görülmüştür.

Lieberfeld (2008: 134) çalışmasında, “FKÖ, niçin İsrail ile doğrudan görüşme yapmayı istiyor?” ve “İsrail; 1991 Körfez Savaşı sonrasında Madrid Konferansı’na istinaden Washington’da ikili ve çok taraflı görüşmelere katılan FKÖ’lü olmayan Filistinlilerle değil de neden FKÖ ile doğrudan görüşmeyi kabul ediyor?” sorularına bu görüşmelerin mimarlarının anılarında cevap aramıştır. Özellikle Ahmed Qurei16

, Uri Savir17 ve Yossi Beilin’in18 kitaplarından faydalanan

16 _{Ahmed Qurie “Oslo’dan Kudüs’e” (From Oslo to Jerusalem) isimli kitabında, İsrail ile Filistin}

Kurtuluş Örgütü’nün (FKÖ) arasındaki Oslo Anlaşması’nın müzakere edilmesine ilişkin ana hesaplara önemli bir perspektif katmıştır. Daha çok “Abu Ala” ismiyle bilinen Qurie, 2003-2006 yılları arasında

Lieberfield; bu kitaplardan elde ettiği verileri Putnam’ın modeli çerçevesinde değerlendirmiştir.

Bu değerlendirmeye göre bu dönemde FKÖ’nün bir çıkmazla karşı karşıya kalması ve Filistin’de Hamas ile siyasi önderlik konusunda rekabet halinde olması FKÖ’yü bu görüşme için teşvik etmiştir. Diğer taraftan İsrail de Filistin’deki tek hakim gücün Hamas olmasını istemiyordu. FKÖ’nün mali ve siyasi açıdan zor durumda olması ve Hamas’ın özellikle Washington’daki uzlaşmaz tavrı, İsrail’in Filistin konusunda daha çok taviz koparacağı yeni bir partner için teşvik edici olmuştur. Dolayısıyla nasıl ki İsrail’in FKÖ’ye gösterdiği ilgi büyük oranda Filistinlilerin iç siyasetinden kaynaklanmışsa FKÖ liderlerininki için de İsrail’deki İşçi Partisi’nin yükselişi önemli bir etken olmuştur (Lieberfeld, 2008:135-136).

Lieberfeld’e göre gizli görüşmeler; taraflar için diplomatik ortamdaki dalgalanmalara karşı bir koruma kalkanı etkisi uyandırmış ve iki aşamalı oyundaki kısıtlamaları karşılayabilecek anlaşmaları içeren taviz alanının oluşmasında olumlu katkı sağlamıştır (Lieberfeld, 2008:138). Lieberfiled buna örnek olarak; ikinci aşama pazarlıklarında İsrail’in taviz alanını etkileyen Kudüs’ün anlaşmadan çıkarılmasını vermiştir. Zira Kudüs özellikle İsrail tarafı için taviz alanının epey dışında yer alıyordu. Anlaşmanın içerisinde yer alması görüşmeleri istemsiz çekilmelerle sonlandırabilirdi. Bu nedenle İsrail, pazarlıklarda Gazze’yi önceleyen bir politika benimsemiştir. Bu örnek Lozan müzakerelerindeki Musul konusuyla benzerlik göstermektedir. Zira Musul, bu dönemde hem İngiltere hem de Türkiye için ikinci aşama taviz alanının dışındadır. Oslo’daki Kudüs gibi Lozan müzakerelerinde de Musul, gündeme geldiği her an, nihai statü anlaşmasını tehlikeye sokmuştur. Bu

Filistinli başbakan yardımcısı olarak, FKÖ’nün finans direktörü olmuş ve Norveç'teki gizli görüşmelerde, karşılıklı tanıma ve FKÖ’nün Gazze Şeridi ile Eriha’ya dönüşüne ilişkin 1993 anlaşmasını ortaya koyan gizli görüşmelere başkanlık etmiştir. (Qurie, 2006)

17 _{Uri Savir; 1993’ten 1996’ya kadar Oslo’da FKÖ ile yürütülen gizli görüşmelerde İsrail’in baş}

müzakerecisidir. 29 Mayıs 1996 İsrail seçimlerinde Şimon Peres’in Bünyemin Netanyahu’ya kılpayı kaybetmesi sonucunda Dışişleri Bakanlığı görevinden istifa etmiş ve Oslo’da yaşadıklarını “Süreç” (The Process) isimli kitabında anlatmıştır. (Savir, 1999)

18 _{Yossi Beilin; barış sürecinin önde gelen savunucusu ve “93 Oslo Anlaşması” ile sonuçlanan gizli}

görüşmeleri başlatan kişidir. Rabin, Peres ve Barak’ın hükümetlerinde çeşitli bakanlık görevinde bulunmuştur. Barış sürecini anlatan “Barışa Dokunmak” (Touching Peace: From the Oslo Accord

nedenle Lozan müzakelerinde nihai statü anlaşmasının yapılması da Musul meselesinin ayrıştırılmasıyla mümkün olabilmiştir.

Filistin tarafında da FKÖ; ikinci aşama pazarlıklarda işleri bozma potansiyeli olan Hamas’tan gelen iç muhalefetle savaşmak zorunda kalmış ve bu aşamadaki pazarlıkta, İsrail’in somut tavizler vermesine ihitiyaç duymuştur. Tarafların pazarlık marjları arasında örtüşme olmadığı göz önüne alındığında üzerinde anlaşmaya varılan çözüm; müzakerelerin ikinci aşamasında (1999 yılına kadar tamamlanması beklenen nihai statü müzakereleri) pazarlık marjlarını birbirine yakınlaştırmaya çalışmak olmuştur. Bu nedenle Oslo Anlaşması, iki aşamalı bir sürecin neticesi olarak analiz edilebilir. Bu iki aşamalı oyunda kalıcı bir anlaşma imkânı esas olarak İsrail’in ara dönemde ikinci aşamadaki pazarlık marjını genişletmesine bağlı olmuştur. Ancak her iki tarafta da liderlerin kendi tarafında ve diğer taraftaki ikinci aşama pazarlıklarını göz erdı etmesi pazarlık marjlarının daha da genişlemesine neden olmuştur. Sonuçta; kamuoyu, seçkin bir antlaşmanın yukarıdan aşağıya işleyen bir sürecin sonucu olması gerektiği gibi hazırlanmamıştır. Gizli görüşmelerin tecridi, gizlilik ve devamlılık açısından işlevsel olmakla birlikte katılımcıların gerekli olduğunu bildiklerini halka pazarlama görevlerini görmezden gelmeyi kolaylaştırabilmiştir. Pazarlamanın olmaması, anlaşmanın kusursuz bir barış anlaşması gibi görülmesinden ziyade, kısmen haksız da olsa, daha çok temel sorunların müzakere edilmesi için gündem yaratan müzakereler öncesi bir uzlaşma gibi görülmesi halkın hayal kırıklığına uğramasına yol açmıştır. (Lieberfeld, 2008)

Putnam ilk aşama görüşmelerinde, müzakerecilerin kendi pazarlık marjlarını olduğundan az göstermek için teşvik edildiklerini belirtmektedir (1988: 452). Zira bu karşı tarafın taviz alanını daha fazla genişletmesini ve olası anlaşmada ikinci aşamadaki onaylama sürecine ilişkin endişelerin azalmasını sağlamakta ve ilk aşamada daha fazla kazanım elde etmek için gerekli görülmektedir. Bu taktik aynı zamanda kendi pazarlık marjlarının dağılımsal kazançlarını arttırmak için de kullanılmaktadır. Lieberfeld’e (2008:138-140) göre Oslo sürecinde bunun yansımaları görülmektedir. Filistinlilerin her zaman İsrail toplumundaki içten bölünmeyle ilgili duydukları kaygıyı, kendi kararlılıklarını zayıflatmak için yapılan bir rol olarak görmeleri bunu göstermektedir.

Lieberfeld’e (2008: 140) göre iki aşamalı oyunlar, gizli görüşmelerde açık görüşmelerden daha belirgin şekilde karakterize edilmektedir. Zira gizli görüşmelerde; tarafların, bir sözleşmenin ön onayını (örneğin, bir referandum aracılığıyla) almak veya diğer tarafın pazarlık marjıyla ilgili isteklerini değerlendirmelerini sağlayan bilgileri toplamak için daha az imkanları vardır. Gizli yürütülen müzakerelerde, taraflar müzakerelere başlamadan önce diğer tarafın ikinci aşamadaki onayını talep edemezler. Müzakereciler, kendi pazarlık marjlarını etkileme gücüne sahip olsun ya da olmasın diğer tarafın gerçek pazarlık marjıyla ilgili belirsizlik olduğundan müzakereler sırasında baskı unsurunu kötüye kullanabilirler (Putnam 1988: 440).

Lieberfeld’in (2008) çalışması ayrıca tarafların üçüncü bir devletin, ABD’nin, onayına nasıl yönlendirildiklerini de göstermektedir. Savir (1999: 4) anılarında; “bölgedeki hemen hemen her ülkenin Birleşik Devletlerin gözüne girmeye çalıştığını,” belirtmektedir. Görüşmeler sırasında Qurie’nin ona; “ABD’nin anahtarını bize vereceksin, biz de Arap dünyasının kapısını sizin için açacağız,” dediğini de eklemektedir. Diğer taraftan kendi hükümetinin, ABD’den beklentilerini ifade ederken ise; “İsrail ile Birleşik Devletler arasındaki temel güvenin … kritik bir testi” (Savir 1999: 66) şeklinde bir cümle kullanmaktadır. Hatta bu dönemde ABD’yi yabancılaştırmak istemeyen Peres, Oslo Anlaşması’nın; “uzun vadeli, ABD’nin diplomatik çabasının taçlandıran başarısı,” gibi sunarak Washington’da imzalanmasını savunmuştur (Peres 1995: 297). Müzakerecilerin ABD tepkisine ilişkin endişelerinden, pazarlık marjları da dahil olmak üzere, ne ölçüde etkilendiklerine bakıldığında, müzakerenin taraflarına ve yerel çıkar gruplarına ek olarak, fiili veya potansiyel bir üçüncü devletin onayının aranması “üç aşamalı bir oyuna” işaret etmektedir (Lieberfeld, 2008:141). Bu bakımdan Oslo görüşmlerindeki ABD etkisi; Lozan müzakerelerinde başat aktörlerden biri olan İngiltere’nin müttefikleriyle kurduğu ilişkinin anlaşılmasında faydalı olacağı düşünülmüştür. Lozan’da sadece gözlemci sıfatıyla bulunan ABD’nin, İngiltere tarafından diğer müttefikleri kadar önemsenmesi de bu açıdan değerlendirilebilir. Zira uluslararası bir anlaşma üzerinde, müzakereci devletler dışında başka bir devletin etkisinin olması hatta bu devletin onayına ihtiyaç duyulması nihai statü antlaşmasının akıbetini

şekillendirmektedir. Bu nedenle Putnam’ın ikinci aşama kapsamında değerlendirdiği, Knopf’un üçüncü aşama olarak tanımladığı bu duruma ilişkin Lieberfield’in çalışmasının, Lozan müzakerelerinin karmaşık yapısının çözümlenmesinde faydalı olacağı düşünülmüştür.

Birinci bölümün ikinci kısmında uluslararası müzakerelerde iç politikanın belirleyici etkisi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda Putnam’ın modeli geniş bir şekilde ele alınmış ve modelin temel kavramları ile varsayımlarına dayalı teorik çerçeveyi yansıtan şekiller oluşturulmuştur. Bu şekiller çalışmanın bundan sonraki bölümlerinde, Mütareke Dönemi’nde yaşanan gelişmelerde ve Lozan müzakerelerinde iç politikanın belirleyici rolünün ortaya koyulmasında ve Lozan Barış Antlaşması’nın sonuçlarının nedenlerinin açıklanmasında işlevsel bir nitelik kazanmaktadır. Dolayısıyla bu kısımda geliştirilen şekiller; çalışmada oluşturulan teorik çerçeveyle ele alınan örnek olayın ilişkisinin organize görüntüsünü sunmaktadır. Ayrıca yine bu kısımda, çalışmanın iddiasını desteklemek ve Putnam’ın modelinin işlerliğini göstermek için literatürde yer alan çeşitli örnekler ele alınmıştır. Bu örneklerin incelenmesiyle elde edilen sonuçlara göre İki Aşamalı Oyunlar Modeli’nin geliştirilmeye açık yönlerinin olduğu görülmekle birlikte, genel anlamda uluslararası müzakerelerde, iç politikanın etkisini açıklamada kullanışlı bir yaklaşım ortaya koyduğu söylenebilir. Bu nedenle bu kısımda, Lozan Barış Konferansı’nın sonuçlarının anlaşılmasında; tarafların iç politikalarının rolünün açıklanmasını destekleyecek, literatürde Putnam’ın modeline katkı yapan çalışmalara yer verilmiştir. Bu bağlamda; Trumbore’nin (1998) iç politika yoğunlunun ikinci aşamadaki onayla(t)ma süreçleri üzerindeki etkisine dair ortaya koyduğu varsayımlardan, LeoGrande’nin (1998) iç politikada mobilize olmuş tek bir grubun dış politikayı nasıl şekillendirdiğine ilişkin ortaya koyduğu kanıtlardan ve Lieberfeld’in (2008) gizli görüşmelerde dahi iç politikanın nihai antlaşma üzerindeki kısıtlayıcı etkisine dair elde ettiği sonuçlardan, çalışmanın bundan sonraki bölümlerinde faydalanılacaktır. Bununla birlikte Knopf’un (1993) Putnam’ın modeline getirdiği eleştiriler ve müttefikler arasındaki ilişkileri inceleyerek iki aşamalı oyuna eklediği üçüncü aşamayla geliştirdiği model de bundan sonraki bölümlerde faydalanılacak önemli çalışmalardan biridir.

2. BÖLÜM