İran Enerji Kaynaklarının Avrupa Pazarına Aktarımı İçin Projeler

Mineral enerji yakıtlarında dışa bağımlı bir ülke olan Türkiye, sahip olduğu jeopolitik avantajlarla “enerji koridoru” olma konusunda önemli bir konumdadır. Türkiye Orta Doğu, Orta Asya ve Hazar Havzası gibi dünya petrol rezervlerinin %73’üne, doğalgaz rezervlerinin %72’sine sahip olan bir coğrafya da stratejik bir geçiş ülkesi konumundadır. Bununla birlikte sahip olduğu stratejik konum dolayısıyla İstanbul ve Çanakkale Boğazlarından dünya günlük petrol tüketim miktarının %3,7’si gerçekleşmektedir. Bilhassa Orta Doğu, Orta Asya ve Hazar Havzası enerji kaynaklarının, Avrupa pazarlarına aktarımında köprü konumundadır. Köprü görevini üstlenerek bir enerji koridoru olmak isteyen Türkiye, komşusu olan ve aynı zamanda dünya doğalgaz rezervlerinde ilk sırada, petrol kaynakları

329 _{“Yıldız: İran’dan Petrol Alımı %20 Azalacak”, Mehr News Agency, 31 Mart 2012} 330 _{“Bitmeyen Kriz İran Petrolü ve Doğalgazı”, Dünya Gazetesi, 07 Nisan 2012}

331 _{“İran’dan Yapılan Petrol İthalatı Daha Fazla Azaltılmayacak”, Mehr News Agency, 02 Ağustos}

bakımından ise dördüncü sırada yer alan İran’ın zenginliklerini Avrupa ve Akdeniz pazarlarına ulaştırması konusunda kilit ülke konumundadır.332

İran enerji kaynaklarının Avrupa’ya ulaştırılması noktasında Türkiye’nin önemli girişimlerinden birisi İran’ı NABUCCO Projesine dahil etmek olmuştur. İlk defa 2002 yılında BOTAŞ tarafından gündeme getirilen NABUCCO; 2005 yılında BOTAŞ, Macaristan’dan MOL, Romanya’dan TRANSGAZ, Bulgaristan’dan BULGARGAZ, Avusturya’dan OMW ve 2008 yılında katılan Alman RWE şirketi yer almıştır. İlk aşamasının 2009’da bitirilip 2012’de gaz akışının sağlanması, ikinci aşamasının ise 2017’de bitirilmesi hedeflenmiştir. 11 milyar dolarlık, yıllık 31 milyar metreküp doğalgaz akışının sağlanacağı projeyle AB’nin doğalgaz arzındaki kaynak çeşitliliği sağlanmış olurken, Türkiye ise Doğu-Batı enerji koridorunun önemli bir ayağı olacaktı. Ancak projedeki en büyük sıkıntı, hattı dolduracak doğalgaz kaynağının bulunamamış olmasıdır. Azerbaycan’ın yıllık üretimi olan 14,7 milyar metreküp doğalgaz hattının yarısını bile dolduramazken, Türkiye toprakları üzerinden geçen BTC doğalgaz boru hattı ise yıllık 16 milyar metreküplük hacmi ile kapasitesinin artırılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Aynı şekilde alternatif olarak düşünülen Irak doğalgazı için ise Irak yönetimini iç tüketimin daha önemli olduğu vurgusunu yapmıştır. Bu minvalde NABUCCO projesi için en önemli kaynak Trans- Hazar Hattı ile Orta Asya’daki en büyük doğalgaz rezervine sahip olan Türkmenistan olmuştur. Ancak burada Rusya ve İran yapılacak boru hattının Hazar Denizi’nin ekolojik dengesini bozacağı düşüncesiyle kıyıdaş ülkelerin onayının alınması gerektiğini öne sürmüştür.333

Türkiye tarafı ise NABUCCO projesi için gerekli olan doğalgaz arzının İran’dan karşılanabileceğini taraflara iletmiştir. Başbakan Erdoğan 26-28 Ekim 2009 tarihlerinde İran’a gerçekleştirdiği ziyarette Ahmedinejad’la görüşmesinde NABUCCO projesini işaret ederek “İran er ya da geç NABUCCO Projesine dâhil olacaktır” ifadelerini kullanmıştır.334 Ancak İran’ın nükleer çalışmaları nedeniyle

332 _{Serhan Ünal, a. g. m., s. 20-24.}

333 _{“Nabucco Projesi Nedir? Ne Değildir?”, NTV, , 13 Temmuz 2009}

ABD tarafı bu ülkenin katılımına karşı çıkmış ve AB’ye de bu konuda baskıda bulunmuştur. ABD Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Matt Byrza: biz ABD olarak AB’nin Hazar Havzası enerji kaynaklarıyla desteklenmesini istiyoruz, İran gazıyla değil diyerek bu konuda ABD’nin net tavrını ortaya koymuştur.335

İran gazının Avrupa pazarına aktarımı için gerçekleşen bir diğer proje ise İran- Türkiye Avrupa Doğalgaz Boru Hattı Projesi (ITE) olmuştur. Bu projeyle İran ve Türkmenistan kaynaklı doğalgazın Türkiye toprakları üzerinden Avrupa’ya taşınması söz konusu olmuştur. İran doğalgazının transit geçişi için 17 Kasım 2008’de mutabakat zaptı imzalanmış ve proje ile yıllık 35 milyar metreküp doğalgazın Avrupa’ya taşınması hedeflenmiştir. Projenin yaklaşık uzunluğu 5.000 kilometre olup İran gazının Türkiye toprakları üzerinden geçerek Almanya’ya ulaşması amaçlanmıştır. Türkiye’nin de NABUCCO projesine can suyu olarak düşündüğü bu proje ABD baskısı ve anlaşmazlıklar neticesinde gerçekleşmemiştir.336

İran gazının Avrupa’ya aktarımı konusunda bir diğer proje ise İran, İsviçre ve Türkiye’nin girişimleriyle olmuştur. 17 Mart 2008’de İsviçre Enerji Şirketi EGL ile İran Milli Gaz Şirketi NIGC arasında 25 yıl süreli bir doğalgaz anlaşması imzalanmıştır. Yıllık 5. 5 milyar metreküp doğalgazın İsviçre’ye aktarımı konusunda mutabık kalınmıştır. Avrupa’ya doğalgaz arzında çeşitlilik sağlayacak bu projenin 2009 yılında inşasına başlanacağı belirtilmiştir. İran’ın Avrupa bağlantısı konumunda yer alan Türkiye de anlaşmaya daha sonra dâhil olmuştur.337 _{5 Kasım 2009 da}

Türkiye ile İsviçre arasında İran gazının Türkiye toprakları üzerinden transit olarak İsviçre’ye taşınması konusunda mutabakat zaptı imzalanmıştır. Bu anlaşma çerçevesinde İran`ın Türkiye üzerinden Yunanistan ve Arnavutluk`a doğalgaz aktarabileceği doğalgazın buradan da İtalya`ya ve oradan Adriyatik denizinin altından geçerek Trans-Adriyatik doğalgaz boru hattı yoluyla İsviçre`ye ulaşması hedeflenmiştir. Mutabakat zaptı sonrası gazetecilerin açıklamalarını yanıtlayan

335 _{“ABD: Nabucco’da İran Doğalgazını İstemiyor”, Radikal, 13 Mart 2009}

336 _{“İran-Türkiye-Avrupa Doğal Gaz Boru Hattı Projesi (ITE)”, http://turangtransit.com.tr/proje,}

(05.03.2019)

Enerji Bakanı Taner Yıldız, Türkiye üzerinden geçen gaza Türkiye’nin izin vermesi ile alakalı olduğunu belirtmiştir. NABUCCO projesinde olduğu gibi bu projede de Avrupa’nın enerji arz güvenliğinin çözümünün bir parçası olduklarını belirtmiştir.338

Ancak bu anlaşma da ABD yaptırımları neticesinde iptal olmuştur.

3.3.2. İran ve Türkiye Arasındaki Karşılıklı Ziyaretler, Ticaret