İncelemenin Sonlandırılması

İncelemenin üç ay veya haklı sebeplerle hakîm tarafından uzatılması duru- munda bu süre içinde bitirilmesi gerekmektedir. Bu süre içinde incelenen defter ve belgelerde kaçakçılık yapıldığına dair herhangi bir bulguya rastlanmaması durumda, defter ve belgeler sahibine iade edilecektir. Ancak inceleme sırasında kanuna aykırı görülen olaylar ve hesap durumları tutanakla tesbit olunacaktır. Tutanağın tutulması- nın ardından, defter ve belgelerin iadesi, yükümlünün tutulan tutanağı imzalaması şartına bağlanmıştır. Yükümlünün, tutanağı imzalamaktan imtina etmesi durumunda defter ve belgeler, vergi ve cezalar kesinleşinceye kadar kendisine verilmeyecektir (VUK m. 145/3). Ayrıca yükümlülerin, sürece ilişkin olarak beyanları bulunmaktay- sa, beyanlarının tutanağa geçirilmesi gerekmektedir (VUK m. 145/4). Belirtmek ge- rekir ki vergi yargılaması hukukunda delil olarak kabul edilenler, arama tutanakla- rından çok, arama sırasında ele geçen özel notlar, mektuplar ve yazışmalardır. Vergi Usul Kanunu’nun 8’inci maddesine göre, yükümlünün yaptığı özel sözleşmelerin yükümlü lehine delil değeri bulunmamaktadır. Arama sırasında ele geçen böyle bir metin, yükümlülerin karşılıklı denetimleri bakımından yararlı olabileceği gibi, yü- kümlü aleyhine delil de olabilir. Arama tutanakları, delil olabilecek şeylerin tesbitini içermesi bakımından, delil olma konusunda dolaylı bir etkiye sahiptirler106. Bu ba- kımdan aramada ele geçirilmiş ve tutanağa bağlanmış olan her şey, vergi kaçırıldığı- na delalet ettiği sürece birinci derecede delil niteliğindedir107.

Defter ve belgelerde suç unsuruna rastlanılması halinde Vergi Usul Kanu- nu’nun 367’nci maddesine göre, durumun Cumhuriyet Savcılığı’na bildirilmesi ge- rekmektedir. Nitekim suç unsuru ile ifade edilmek istenen kaçakçılık yapıldığına dair emarelerin bulunmasıdır. Zira, arama kurumu, diğer suç tipleri açısından değil, ka- çakçılık suç tipi açısından uygulanabilmektedir108. Böyle bir durumda yükümlü tuta- nağı imzalamak istese bile, defter ve belgelerin iadesi mümkün olmayacaktır (VUK m. 145/son). Tüm bunlarla beraber defter ve belgelerin incelenmesi sonucunda, ka- çakçılık yapıldığına dair delillerin bulunması halinde idarenin, sahte veya muhteviya-

106 _{Karakoç, Delil Sistemi, s. 202.} 107 _{Koçak, s. 64.}

41 tı itibariyle yanıltıcı belge düzenleyenleri veya kullandıkları vergi inceleme raporu ile tesbit olunanları, kanunla kurulmuş meslek kuruluşlarına ve 3568 sayılı kanunla kurulan birlik ve meslek odalarına bildirmesi gerekmektedir (VUK m. 5/3).

Ç. Bilgi Toplama

1. Genel Olarak

Vergi inceleme elemanları, vergi incelemesi sürecinde bir yandan ödenmesi gereken vergilerin araştırma, tesbit etme ve sağlama amaçlarını gerçekleştirmeye çalışırken diğer yandan da amacın gerçekleşmesi için yükümlülerin defter, kayıt ve belgelerini incelemektedirler. İnceleme sırasında yapılan çapraz kontrollerle, yüküm- lü ile ilişkide bulunan diğer yükümlülerden, kamu kurum ve kuruluşlarından ya da özel kuruluşlardan bilgi edinmeye çalışılmaktadır109. Zira, vergiyi doğuran olayın izlenmesi ve vergiyi doğuran olayla ilgili sağlıklı verilere ulaşılabilmesi için istenilen bilgilerin elde edilmesi gerekmektedir110. Başka bir deyişle, vergiyi doğuran olayın ortaya çıkarılmasında hiçbir önemi bulunmayan bilgiler Vergi Usul Kanunu’nun ara- dığı anlamda bilgiler değildir. Bu bakımdan istenilen bilgilerin, vergilendirme ile ilgili olması, vergi incelemesi yapmaya yetkili kişilerin açıkça fark edemeyeceği bir yapıda bulunması ve Vergi Usul Kanunu’nun 1’inci maddesinde sayılan vergilerle ilgili olması gerekmektedir111.

Nitekim vergi yönetimlerinin vergi alabilmeleri, ülkedeki ekonomik birimleri ve bu birimlerin gerçekleştirdikleri işlemleri bilebilmelerine bağlı olmaktadır. Gere- ken bilgilerin edinilmesi devlet tarafından, ekonomik birimlere ve vergiye tâbi tutul- muş işlemleri gerçekleştiren kişi ve kurumlara “bilgi verme” külfeti yüklenerek sağ-

109_{Başlangıçta dolaysız vergiler için öngörülen bilgi toplama kurumu zamanla geliştirilerek dolaylı} vergiler için de kullanılmaya başlanmıştır. Bkz. A. N. Arıkan, s. 107.

110 _{Uluatam/Methibay, s. 199; Bilen, Bilgi Toplama-I, s. 114.} 111 _{Bilen, Bilgi Toplama-II, s. 175.}

42 lanmaktadır112. Böylece devlet, özel istihbarat ve bilgi toplama usullerini ve kontrolü öngörerek kayıt dışı ekonomi ile mücadelenin yollarını aramaktadır113.

Vergilerin doğru beyan edilip edilmediğinin denetlenmesi, vergilendirme sürecinde vergilendirilmesi gereken işlemlerin oluşmasına taraf olanların ya da bu sürece bir şekilde müdahil olanların vergi yönetimine tam ve doğru bilgi akışını sağ- lamaları ile gerçekleşecektir. Bu bakımdan vergi kanunları, ihtiyaç duyulan bilgilerin elde edilmesi amacını temin edebilmek için bilgi verme kurumuna yer vermektedir- ler114.

Bilgi toplamanın vergilemede iki önemli işlevi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, idarenin kendileri hakkında bilgi topladığını bilen yükümlü ya da sorumlu- lar, beyanda bulunurken daha titiz davranmaktadırlar. Diğeri ise toplanan bilgiler, vergi denetiminin gerçekleştirilmesine yardımcı olmaktadır115. Kaldı ki zamanaşımı süresinin son beş yılı kapsadığı ve birçok inceleme de cari yılı içermediği için fiili envanter de yapılamamaktadır. Böyle bir durumda kaydî envanter yapılmakta; fakat bir kısım yükümlüde kaydî envanter farkı bulmakta güçlük çekilmektedir. Sonuçta bilgi toplama kurumunun vergi incelemeleri bakımından önemi ortaya çıkmakta- dır116.

Vergi Usul Kanunu’ndaki düzenlemeye bakıldığı zaman, bilgi edinmeye iliş- kin düzenlemenin 148 ve 152’nci maddeler arasında yapıldığı görülmektedir. Bu düzenleme biçimiyle kanun içinde, talep üzerine bilgi verme, devamlı bilgi verme ve istihbarat arşivine ilişkin hükümlere yer verildiği anlaşılmaktadır. Ayrıca bu hüküm- lere ilaveten ölüm vakalarının bildirilmesi ve bilgi vermekten imtina edeceklere iliş- kin düzenlemeler de yapılmıştır. Bu sistematik gereği bilgi edinme kurumunun, vergi incelemesine yardımcı bir unsur olduğu anlaşılmaktadır. Özellikle bilgi edinmenin Vergi Usul Kanunu’nda yoklama ve inceleme ile aynı kısımda düzenlenmesi ve yok-

112_{K. Yılmaz, Bilgi Verme, s. 88.} 113_{A. N. Arıkan, s. 101.}

114_{K. Yılmaz, Bilgi Verme, s. 88-89.}

115 _{Özbalcı, s. 449; Karakoç, Genel Vergi, s. 305.} 116 _{Irmak, s. 216.}

43 lama, inceleme ve aramadan sonra dördüncü bölümde yer alması bu kanaati kuvvet- lendirmektedir117.