İmmunolojik Yöntemler

DNA’da görülen iyonlaştırıcı radyasyon ürünlerinden birisi de, ışınlama sonucu timidinden oluşan dihidrotimidin’dir. Dihidrotimidin anoksik koşullarda sudan kaynaklanan serbest radikaller ve timidin interaksiyonu ile üretilir. Dihidrotimidin başka herhangi bir etki sonucu üretilmeyip, ışınlamaya spesifiktir. Dihidrotimidin teşhisinde; dihidrotimidine spesifik bir antikorun kullanıldığı ELISA (enzyme linked immunosorbent assay) metodundan yararlanılır [1].

9.2.6.2. Protein denatürasyonunun tespiti

Işınlama sonucunda protein denatürasyonu ortaya çıkar ve buna bağlı olarak molekül ağırlıklarında, elektroforetik modellerinde ve inaktivasyonda değişiklikler olur. Bununla birlikte ışınlama sonucunda proteinlerin molekül ağırlıklarında, elektroforetik modellerinde ortaya çıkan değişiklikleri ısıtma sonucu oluşan denatürasyondan ayırt etmek oldukça güçtür. Ancak yine de ışınlamaya spesifik olan parçalanmış bir protein fragmentasyonu oluşmaktadır. Bu oluşum protein ve peptit yapıdaki antijenler ile spesifik antikorlar kullanılarak immuno-kimyasal yöntemlerle belirlenebilmektedir [1].

Yapılan araştırmalar da elde edilen başarılı sonuçlar göz önüne alınarak, Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) tarafından 10 ve Kodeks tarafından 9 referans tespit metodu (Codex General Standart for Irradiated Foods 231-2001, Rev. 2003) kabul edilmiş bulunmaktadır.

AB, Avrupa Standardizasyon Komitesi’nce ışınlanmış gıda dedeksiyonuna yönelik standardlar:

• EN 1784 - Yağ İçeren Işınlanmış Gıdaların Saptanması, Hidrokarbonların Gaz Kromatografik Analizi (Aralık 1996)

• EN 1785 - Yağ İçeren Işınlanmış Gıdaların Saptanması, 2-Alkilsiklobütanonların Gaz Kromatografik/ Mass Spektroskopik Analizi (Aralık 1996)

• EN 1786 - Kemik İçeren Işınlanmış Gıdaların ESR Spektroskopisi ile Saptanması (Aralık 1996)

• EN 1787 - Selüloz İçeren Işınlanmış Gıdaların ESR Spektroskopisi ile Saptanması (Mart 2000)

• EN 1788 - Silikat Mineralleri İzole Edilebilecek Bu Mineralleri İçeren Işınlanmış Gıdaların Termoluminesans Yöntemiyle Saptanması (Ekim 2001)

• EN 13708 - Kristal Şeker İçeren Işınlanmış Gıdaların ESR Spektroskopisi ile Saptanması (Ekim 2001)

• EN 13783 - Direct Epiflöresans Filter Technique/Aerobic Plate Count Yöntemini (DEFT/APC) Kullanarak Işınlanmış Gıdaların Saptanması - Tarama Metodu (Kasım 2001)

• EN 13784 - Işınlanmış Gıda Maddelerinin Belirlenmesi için DNA Komet Deneyi- Eleme Yöntemi (Kasım 2001)

• EN 13751 - Foto Stimulated Luminesans Kullanarak Işınlanmış Gıdaların Saptanması (Eylül 2002)

• EN 14569 - LAL/GNB Mikrobiyolojik Tarama Yöntemi Kullanılarak Işınlanmış Gıdaların Saptanması (2004)

KAYNAKLAR

1 İç, E., 2004. TAEK, Ankara, Işınlanmış Gıdaların Dedeksiyonu Gıda Işınlama Kurs Notları, 04-06 Ekim, 84, 89, 149s.

2 Delince, H., 1998. Detection of Food Treated with Ionizing Radiation, Trends in Food Science γTechnonology, 9, 73-82.

3 Hair, D.L., Chen, G., Janzen, G.E. Fraser, L., Lynch, A. J., 1997. Identification of Irradiated Foodstuffs: A Review of The Recent Literature, Food International, 30, 249-264. 4 1787 Gıda Maddeleri- Selüloz İçeren Işınlanmış Gıdaların ESR Spektroskopisi ile Saptanması, Mart 2000.

5 EN 13708 Gıda Maddeleri- Kristal Şeker İçeren Işınlanmış Gıdaların ESR Spektroskopisi ile Saptanması, Ekim 2001.

6 EN 1786 Gıda Maddeleri- Kemik İçeren Işınlanmış Gıdaların ESR Spektroskopisi ile Saptanması, Aralık 1996.

7 EN 13751 Gıda Maddeleri- Foto Stimulated Lüminesans Kullanarak Işınlanmış Gıdaların Saptanması, Eylül 2002.

8 EN 1788 Gıda Maddeleri- Silikat Mineralleri İzole Edilebilecek Bu Mineralleri İçeren Işınlanmış Gıdaların Termoluminesans Yöntemiyle Saptanması, Ekim 2001

9 EN 785 Gıda Maddeleri- Yağ İçeren Işınlanmış Gıdaların Saptanması, 2- Alkilsiklobütanonların Gaz Kromatografik/ Mass Spektroskopik Analizi, Aralık 1996.

10 Hamilton, L., Srevenson, M.H., Boyd, D.R., Brannigan, I. N., Treacy, A. B., Hamilton, J.T.G., McRoberts, W.C. and Elliott, C.T., 1996. Detection of 2-Substituted Cyclobutanones as Irradiation Products of Lipid-Containing Foods: Synthesis and Applications of Cis-and Trans-2- (tetradec-5’-enyl) Cylobutanones and 11-( 2’-oxocyclobutyl)-Undecanoic Acid, Journal of Chemistry Society Perkin Transactions, 1, 139-146.

11 Elliot, C.T., Hamilton, L., Stevenson , M.H., McCaughey , W. J. and Boyd, D., 1995. Detection of Irradiated Chicken Meat by Analysis of Lipid Extracts For 2-Substituted Cyclobutanones Using an Enzyme Linked Immunosorbent Assay, Analyst ,120, 2337-2341. 12 Hitchcock, C.H.S., 1993. Determination of Hydrogen Using a Novel Hydrojen-Specific Electronic Sensor: A Potential Method For Determining Irradiated Food, Journal of Science Food and Agriculture, 62, 301-305.

13 Hitchcock, C. H. S., 1994. Detection of Irradiated Foods Via The Determination of Hydrogen, Food Science and Technology Today, 8, 102-103.

14 Rosenthal, I., 1993. Analytical Methods For Post Irradiation Dosimetry of Foods Pure and Applied Chemistry, 65, 166-172.

15 Glidewell, S.M., Deighton, N., Goodman, B.A., Hillman, J. R., 1993. Detection of Irradiated Food, A Rreview, Journal of Science Food and Agriculture, 61, 281-300.

16 Stevenson, M.H., Srewart, E. M., 1995. Identification of Irradiated Food The Current Status, Radiation Physics and Chemistry, 46, 653-658.

17 Furuta, M., Dohmaru, T., Toratani, H., Takeda, A., 1992. Detection of Irradiated Frozen meat and Poultry Using Carbon Monoxide Gas as A Probe, Journal of Agriculture Food and Chemistry, 40, 1099-1100.

18 Delince, H. 1994. Detection of Irradiated Food Using Simple Screening Methods, Food Science and Technology Today, 8, 109-110.

19 Ghojaie, M., Sayhoon, M., 1995. Compararative Assessment of Irradiated Proteins in Potato Tuber With Untreated Control by High Performance Liquid Chromatography (HPLC) and Gel- Electrophoresis, Radiation Physics and Chemistry, 46, 699-703.

20 Karam, L. R., Simic, M.G., 1988. Detecting Irradiated Foods; Use of Hydroxyl Radical Biomarkers, Analytical Chemistry, 60, 1117A-1119A.

21 Grootveld, M., Jain, R., 1989. Methods For The Detection of Irradiated Foodstuffs: Aromatik Hdroxylation and Degradation of Polyunsaturated Fatty acids, Radiation Physics and Chemistry, 34, 925-934.

22 Chuaqui-Offermanns, N., McDougall, T., 1991, An HPLC Method to Determine O-Tyrosine in Chicken Meat, Journal of Agriculture and Food Chemistry, 39, 300-302.

23 Szekely, J. G., Chuaqui, N., Goodwin, M., Delaney, S., 1992. An Evaluation of The Genotoxicity of O-Tyrosine a Proposed Marker for Irradiated Food,Journal of Food Protection, 55, 1006-1008.

24 EN 13784 Gıda Maddeleri- Işınlanmış Gıdaların Saptanması İçin DNA Comet Assay- Tarama Metodu, Kasım 2001.

25 EN 13783 Gıda Maddeleri- Direct Epiflöresans Filter Technique/Aerobic Plate Count Yöntemini (DEFT/APC) kullanarak Işınlanmış Gıdaların Saptanması- Tarama Metodu, Kasım 2001.

26 EN 14569 Gıda Maddeleri-LAL/GNB Mikrobiyolojik Tarama Yöntemi Kullanılarak Işınlanmış Gıdaların Saptanması, 2004.

BÖLÜM 10

IŞINLANMIŞ GIDALARIN TÜKETİCİ TARAFINDAN KABULÜ Dr. Emine DENLİ

10.1. GİRİŞ

1950 yılından beri yoğun bir şekilde çalışılmasına rağmen gıda güvenliği özellikle ışınlama, çoğu insan için yeni bir kavramdır. Çünkü tüketiciler radyoizotoplarla kontamine olmuş gıdalar ile ışınlanmış gıdaları birbirine karıştırmaktadır. Dondurarak kurutma, dondurma, mikrodalga gibi yıllardır kullanılan teknolojiler için bile, bazen bir endişe söz konusu olabilmektedir.

Gıda ışınlama ile ilgili tartışmalar, 1980’li yılların başında başlamıştır. Bir çok ülke özellikle Avustralya, Kanada, İngiltere ve ABD, 1983 yılında kabul edilen ‘Işınlanmış Gıdalar için Kodeks Genel Standardı’ rehberliğinde kendi yönetmeliklerini düzenlemişlerdir. Bu yönetmelikler bir çok eleştiriye maruz kalmıştır. Bir çok tüketici grubu, anti-nükleer akımcılar ve bu konuda kendini bilir kişi sayanlar, bu teknolojinin kullanımına engel olmak için ortaya çıkmışlardır. Bu gruplar, bu teknolojiyi kullanmak isteyen gıda şirketleri ve firmalarını tehdit ederek, bilimsel olmayan bir yol izlemişlerdir. Bu faaliyetler, bu teknolojiye karşı olan medyanın yardımıyla daha da hız kazanmıştır [1].

Gıda ışınlama üzerine yapılan bu tartışmalar, bir çok tüketici grubunu, gıda endüstrisini, üniversiteleri ve tüketici tepkisini belirlemeye yönelik olarak hizmet veren özel şirketleri faaliyete geçirmiştir. Bu faaliyetlerin çoğu marketlerde ışınlanmış gıdaların satılmadığı dönemde gerçekleştirilen telefon, yüz yüze veya posta ile yapılan anketler şeklindedir. Elde edilen sonuçlar tüketicilerin gıda ışınlama hakkında bilgi sahibi olmadığını göstermiştir [1]. Tüketicinin ışınlanmış gıdaları kabul edip etmemek konusunda bilinçli bir şekilde karar verebilmesi için gıda ışınlamanın sınırlamaları, yararları ve güvenilirliği hakkında doğru bilgilere ihtiyacı vardır [2,3]. Bu aşamada gıda bilimcileri, diyetisyenler ve ekonomistler yanında gıda ve sağlık otoriteleri de tüketici ile endüstri arasındaki bağlantının kurulmasında hayati önem taşımaktadır [4].

Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde tüketici tutumuna yönelik olarak gerçekleştirilen araştırma sonuçlarına göre;

• Tüketiciler yeni teknolojiler hakkında tutucudur.

• Tüketicilerin tutumu ve satın alma istekleri, konu hakkındaki bilgi düzeyinden etkilenmektedir.

• Tüketiciler büyük oranda ışınlanmış gıdaların yararlarının ve güvenilirliğinin farkında değildir.

• Işınlanmış gıdaların etiketlenmesi, eğer doğru olarak yapılırsa tüketici üzerinde olumlu etkiye sahip olmaktadır [1,5].

Kendisine seçenek sunulduğunda tüketiciler yüksek kaliteli ve güvenli olan ışınlanmış gıdaları tercih edecektir [3,6]. Bu nedenle ışınlanmış gıdaların kabul edilebilirliğini artırmak amacıyla göz önünde bulundurulması gereken faktörler şunlardır:

• Eğitim programlarının düzenlenmesi,

• Açıklayıcı ve öğretici etiket veya posterler,

• Televizyon programları ve broşürler,