Çalışmanın teorik bölümünde adayın seçmenler tarafından tercih edilmesi açısından etkili olabilecek çeşitli faktörler ele alınmıştır. Bu kapsamda konu, ideoloji ve kişilik özellikleri aday imajı açısından temel başlıklar olarak belirlenmiştir. Kişilik özellikleri başlığı altında güvenilirliği sağlayıcı unsurlar olarak; yeterlilik, içtenlik/samimiyet, güç ve tutarlılık; çekicilik unsuru olarak ise sosyal, psikolojik, görsel, mesleki ve hitabet çekiciliği adayın seçmenleri etkilemesi bakımından ifade edilebilecek özellikleri olarak değerlendirilmiştir
İdeolojik faktör, aynı siyasal çizgide fakat parti bakımından farklılaşan seçmen ve aday arasında doğal yakınlaşmayı sağlayabilecek bir etki olarak düşünülmüştür. Bununla birlikte, seçim konusunun belirlenmesi, işlenmesi ve bu kapsamda projelerin ortaya konması veya hizmetlerin anlatılması aday ve seçmen etkileşimi
açısından konu faktörü olarak ele alınmıştır. Adayın kişisel özelliklerine ve tutum ve davranışlarına bağlı olarak oluşabilecek çekicilik özelliği ise kişilik faktörü olarak değerlendirilmiştir.
TABLO 3.2: Faktör Analizi Sonuçları.
Seçmenle İlişkisinde Aday; A.O. S.S. 1 2 3 4 5 6
Görsellik
Bıyıklı olmalı 2,125 1,201 ,741
Genelde spor kıyafetli olmalı 2,166 1,158 ,725
Fazla kilolu olmamalı 2,465 1,273 ,721
Kel olmamalı 2,056 1,185 ,718
Sakallı olmalı 2,125 1,201 ,681
Uzun boylu olmalı 2,210 1,250 ,661
Gösterişli bir fiziğe sahip olmalı 2,572 1,333 ,597
Cinsiyeti erkek olmalı 2,787 1,504 ,539
Genelde resmi kıyafet tercih etmeli 2,166 1,158 ,411 Parti ve Siyasal Eğilim
Partisine bağımlı olmalı 3,658 1,151 ,703
Partimin adayı en ideal adaydır 3,300 1,380 ,668
Partisinin çıkarlarını gözetmeli 2,895 1,325 ,645
Parti il yönetimiyle iyi bir ilişkisi
olmalı 3,796 1,160 ,619
Partisi güçlü olmalı 3,522 1,365 ,564
Parti genel merkeziyle iyi ilişkiler
kurmalı 3,696 1,154 ,562
Parti genel başkanına yakın olmalı 3,286 1,205 ,530
Mutlaka bir ideolojisi olmalı 3,296 1,378 ,513
İkna olmam için seçimi kazanma
ihtimali yüksek olmalı 3,323 1,347 ,511
Bağımsız aday olmamalı 3,288 1,366 ,508
Siyasi görüsünü açıkça ortaya
koymalı 3,441 1,337 ,496
Kişisel beklentilerime cevap vermeli 3,433 1,358 ,430 Konu ve Güven Oluşturma
Belediyecilikte yeterli bilgi ve
becerisi olmalı 4,531 ,863 ,661
Yöneticilik bakımından yeterli
olmalı 4,473 ,951 ,636
İnsani ve insanlığı sevmesini bilmeli 4,553 ,870 ,599
Projelerinde belediye bütçesini
dikkate almalı 4,360 ,865 ,567
Her görüşteki insan ve gruplarla iyi
ilişkiler kurabilme yeteneği olmalı 4,451 ,819 ,538
Belediyecilik hizmetlerinde iş
tecrübesi olmalı 4,230 1,036 ,526
Şehir bölge ve ülkenin sorunları ile
ilgili açık bir durusu olmalı 4,422 ,873 ,509
Geçmişteki söylemi bugün ve
gelecekte de ayni olmalı 4,065 1,075 ,463
Projeleri ülkenin ekonomik ve siyasi
yapısıyla uyumlu olmalı 4,161 1,018 ,407
Sosyallik
Toplumsal alanlara sık-sık çıkmalı 3,486 1,202 ,574
Düğün cenaze gibi toplumsal
merasimlere katılmalı 3,928 1,146 ,526
Yasam tarzı olarak toplumun
Milli ve manevi günlerde
vatandaşlarla birlikte olmalı 4,387 ,809 ,456
Eleştiriye uğradığında bile vatandaşa
karşı kırıcı olmamalı 4,318 ,934 ,450
Orta sınıfa hitap eden bir konutta
oturmalı 3,137 1,189 ,405
Duygusal olmalı 3,281 1,166 ,401
Hitabet
Miting konuşmasında dinleyenleri
coşturmalı 3,852 1,097 ,653
İrticalen konuşma yapmalı 3,955 1,002 ,642
Acık ve sade bir dili olmalı 4,473 ,731 ,598
Rakiplere karşı saldırgan bir üsluba
sahip olmamalı 3,828 1,251 ,574
Durusu, el-kol hareketleri ve yüz
hatlarıyla seçmeni etkilemeli 3,796 1,161 ,501
Etkileyici bir konuşma üslubuna
sahip olmalı 3,968 1,229 ,405
Baskın yerel siyasi kabullerde uygunluk
Dindar olmalı 3,623 1,347 ,714 Muhafazakar olmalı 3,445 1,271 ,690 Konyalı olmalı 3,308 1,530 ,404 Özdeğer (Eigenvalue) 4,601 4,396 3,153 2,647 2,448 1,802 Açıklanan Varyans 10,002 9,556 6,854 5,754 5,321 3,917 Cronbach’s Alpha ,846 ,829 ,725 ,656 ,669 ,523
KMO Measure of sampling edequancy ,875
B a r t l e t t ’ s t e s t o f s p h e r i c i t y X2= 9894,263 S.D.= 1035 p= , 000
Bu ana başlıklar kapsamında anket formunun birinci bölümünde yer alan 80 önermeye bağlı olarak elde edilen verilerin faktör analizine tabi tutulması sonucunda toplam 46 önermenin oluşturduğu altı grup aday imajı faktörleri olarak tanımlanmıştır. Buna göre aday imajı faktörleri görsellik, parti ve siyasi eğilim, konu ve güven oluşturma, sosyallik, hitabet ve hakim siyasal kabullerde uyum olmak üzere altı ana başlık olarak belirlenmiştir. Yapılan faktör analizine göre maksimum yüklenme düzeyi ,741 olarak gerçekleşirken minimum yüklenme düzeyi ise ,400’ün üzerinde gerçekleşmiştir. Bartlett testine göre faktör analizine tabi tutulan maddeler ile ana grup arasında (p=,000) anlamlı bir farklılık ortaya çıkmıştır. KMO (Örneklendirme yeterliliği istatistiği) değeri 0,875 (% 87,5) olarak gerçekleşmiştir. Bu değerin çok iyi olarak değerlendirilebilecek bir düzeyi ifade ettiği söylenebilir. Sharma (1996) KMO değeri 0,70’i “iyi”, 0,80’i “çok iyi” ve 0,90’ı “mükemmel” olarak yorumlamıştır (Aktaran: Kalaycı, 2006: 322). Ayrıca toplam varyansın % 41.405’i açıklanmıştır.
Bu verilere göre adayın görsel özelliklerinin yer aldığı 9 itemi bir grupta toplayan ve toplam varyansın % 10,002’sini açıklayan birinci faktör görsellik olarak
belirlenmiştir. Bu faktör belirlenen faktörler arasında en güçlü olanıdır. Görsellik faktörünün özdeğeri (eigenvale) 4,601 ve güvenilirliği (Cronbach’s Alpha) yüksek bir derece olarak ifade edilebilecek oranda (a=,846) gerçekleşmiştir.
Adayın görsellik özelliklerini ifade eden “bıyıklı olmak” yargısı ,741 ile en fazla yüke sahip olurken, “Genelde resmi kıyafetlerin tercih edilmesi” yargısı ,411 ile en az yüke sahip olmuştur. Diğer itemlerin ise bu iki yük arasında yakın sayılabilecek farklılıklarda sıralandığı görülmektedir. (Tablo 3.2)
Görsellik faktörü altında gerçekleşen itemlerin genelde düşük sayılabilecek bir ortalama aldıkları ve cevapların birliktelik gösterdiği söylenebilir. Buna göre 2,78’lik ortalama ile “adayın cinsiyeti erkek olmalı” itemi en yüksek değere sahip olurken; 2,05 ile kel olmamalı itemi en düşük ortalamayı almıştır. Diğer itemlerin ortalamaları ise “bıyklı olmalı” 2,12, “genelde spor kıyafetli olmalı” 2,16, “fazla kilolu olmamalı” 2,46, “sakallı olmalı” 2,12, “ uzun boylu olmalı” 2,21, “gösterişli bir fiziğe sahip olmalı” 2,57, “genelde resmi kıyafet tercih etmeli” 2,16 şeklinde gerçekleşmiştir. Bu bakımdan araştırma sonucunun aday imajı açısından görsellik özelliklerinin çok etkili bir faktör olmadığını gösterdiği söylenebilir.
Analiz sonucunda parti ve ideolojiye dayalı yargıların bir grupta toplandığı 12 item parti ve siyasal eğilim faktörü olarak isimlendirilmiştir. % 9,556 varyansın açıklandığı bu faktörün özdeğeri 4,396 olarak gerçekleşmiştir. Bununla birlikte yüksek olarak ifade edilebilecek bir güvenilirlik (a= ,829) oranı gerçekleşmiştir. İtemlerin faktör yüklerinde bakıldığında ise; ,703’lük faktör yüküyle “partisine bağımlı olmalı” yargısı en yüksek değerde gerçekleşirken; ,430 faktör yükü ile “kişisel beklentilere cevap verebilmeli” yargısı en düşük oranda gerçekleşmiştir.
Parti ve siyasal eğilim faktörü itemleri genel olarak yüksek sayılabilecek bir ortalama ile tercih edilmiştir. Buna göre en yüksek ortalamayı (3,79) “parti il yönetimiyle iyi ilişkiler kurmalı” önermesi alırken; en düşük ortalamayı (2,89) “partisinin çıkarlarını gözetmeli” önermesi almıştır. Diğer itemler ise: “partisine bağımlı olmalı” 3,65, “partimin adayı en ideal adaydır” 3,30, “ partisi güçlü olmalı” 3,52, “parti genel merkezi ile iyi ilişkiler kurmalı” 3,69, “parti genel başkanına yakın olmalı” 3,28, “mutlaka bir ideolojisi olmalı” 3,29, “ikna olmam için seçimi kazanma ihtimali yüksek olmalı” 3,32, “ bağımsız aday olmamalı” 3,28, “siyasi görüşünü açıkça ortaya koymalı” 3,44 ve “kişisel beklentilerime cevap vermeli” 3,43 ortalama
almıştır. Bu veriler, itemlerle ilgili cevapların genel itibariyle birliktelik gösterdiğini ortaya koymaktadır.
Bu sonuçlara bağlı olarak parti ve siyasal eğilim faktörünün seçmen tercihi açısından önemli sayılabilecek bir etkiye sahip olduğu söylenebilir. Özellikle parti il ve ulusal düzeydeki yöneticileriyle iyi ilişkilerin geliştirilmesi yönündeki önermeler denekler tarafından önemli ortalama değerlerini almıştır. Bu bağlamda seçimi kazanma ihtimalinin partiye dayalı olduğu, dolayısıyla seçimi kazanma ihtimali yüksek adayın daha ağırlıkla tercih edilebileceği söylenebilir. Ayrıca genel iktidar nimetlerinin kişisel beklentileri karşılama imkanı açısından önemli olduğu düşünüldüğünde adayın bu isteği karşılama konusundaki imkanları da, seçmenler için önemli bir tercih sebebi olabilir.
Aday imajı açısından seçim konusu, projeler ve bu bağlamda adayın yeterlilik, güç, tutarlılık ve içtenlik gibi özelliklerine bağlı bir faktör olarak güvenilirlik unsurlarını açıklayan 9 itemin bir grupta toplandığı üçüncü faktör konu ve güven oluşturma olarak tanımlanmıştır. Toplam % 6,854 varyansın açıklandığı bu faktörün özdeğeri 3,153 olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca yüksek sayılabilecek bir güvenilirliğe (a=,725) sahiptir. Bu faktör grubunda bulunan “belediyecilikte yeterli bilgi ve becerisi olmalı” itemi en yüksek (,661) faktör yüküne sahip olmasına karşın; “adayın projeleri ülkenin ekonomik ve siyasi yapısıyla uyumlu olmalı” etemi en düşük (,407) faktör yüküne sahip olmuştur.
Konu ve güven oluşturma faktörünün itemleri tercih düzeyleri açısından yüksek bir ortalamaya sahiptir. Bütün itemlerin 4.00’lık bir ortalamanın üzerinde olması cevaplarda güçlü bir birlikteliğin olduğunu göstermektedir. “insanı ve insanlığı sevmesini bilmeli” yargısı en yüksek (4,55) ortalamayı alırken, “ geçmişteki söylemi bugün ve gelecekte de aynı olmalı” yargısı en düşük ( 4,06) ortalamayı almıştır. Bu faktör grubunda bulunan diğer itemlere bakıldığında ise: “belediyecilikte yeterli bilgi ve becerisi olmalı” 4,53, “yöneticilik bakımından yeterli olmalı” 4,47, “projelerinde belediye bütçesini dikkate almalı” 4.36, “her görüşteki insan ve gruplarla iyi ilişkiler kurabilmeli” 4,45, “belediyecilik hizmetlerinde iş tecrübesi olmalı” 4,23, “şehir, bölge ve ülkenin sorunlarıyla ilgili açık bir duruşu olmalı” 4,42, “projeleri ülkenin ekonomik ve siyasi yapısıyla uyumlu olmalı” 4,16 ortalama değerinde gerçekleşmiştir.
Konu ve güven faktöründe yer alan itemlerin aldığı ortalamalar seçmen davranışlarında adayın seçim konusu ve bu alandaki bilgi ve becerisinin etkili olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla seçmenlerin daha rasyonel bir tercihte bulunma eğiliminde olduğu söylenebilir. Adayın tutarlı bir yaklaşımla şehir ve bölgenin sorunlarına çözüm araması ve bu noktada önerilere sahip olması kendisiyle ilgili olumlu bir algıyı doğurabilir.
Araştırmada dördüncü faktör olarak adayın sosyal alandaki davranışları ve becerilerini gruplayan yargıların bulunduğu 7 item sosyallik faktörü olarak ifade edilmiştir. 2,647 özdeğere sahip sosyallik faktöründe toplam % 5,754 varyans açıklanmıştır. Bu faktörün güvenilirlik derecesi ise orta düzeyde (a=,656) gerçekleşmiştir. İtemlerin faktör yükleri incelendiğinde ise; . “toplumsal alanlara sık- sık çıkmalı” yargısı en yüksek (,574) yükle yüklenirken, “duygusal olmalı” yargısı en düşük (,401) faktör yüküne sahip olmuştur.
Sosyallik faktöründe toplanan itemlere ait ortalamaların yüksek denebilecek bir derecede gerçekleştiği söylenebilir. Ayrıca ortalama dereceleri bakımından bir birlikteliğin söz konusu olduğu söylenebilir. Buna göre en yüksek ( 4,38) ortalama değeri “milli ve manevi günlerde vatandaşlarla birlikte olmalı” yargısına ait iken, en düşük (3,13) ortalama değeri “orta sınıfa hitap eden bir konutta oturmalı” yargısına ait olmuştur. Diğer ortalamalar ise “düğün ve cenze gibi toplumsal merasimlere katılmalı” 3,92, “Alışveriş merkezi vb. toplumsal alanlara sık-sık çıkmalı” 3,48, “Yaşam tarzı olarak tolumun geneline hitap etmeli” 4,19, “Eleştiriye uğradığında bile vatandaşa karşı kırıcı olmamalı” 4,31 ve “duygusal olmalı” 3,28 olarak gerçekleşmiştir. Buna göre, adayın toplumsal ortamlarda seçmenleriyle sık sık birlikte olması, duygusal ağırlıklı ilişkiler geliştirmesi ve toplum geneline hitap eden bir yaşam tarzına sahip olması seçmen tercihleri açısından önemli bir unsur olarak görülebilir. Bu nedenle özellikle yerel yöneticiler açısından daha önemli olduğu düşünülebilecek yüz-yüze görüşme tekniği seçim kampanyalarında etkili bir iletişim yöntemi olarak ele alınabilir.
Yapılan faktör analizi sonucunda adayın konuşma yeteneğiyle ilgili önermelerin gruplandığı 6 item hitabet faktörü olarak tanımlanmıştır. Toplam % 5,321 varyansın açıklandığı hitabet faktörünün özdeğeri 2,448 olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca bu faktöre bağlı analiz sonucunda orta düzeyde (a=,669) bir güvenilirlik
değeri bulunmuştur. Faktör yükleri açısından itemlere bakıldığında ise, en yüksek faktör yükü (,653) “miting konuşmalarında dinleyenleri coşturmalı” yargısında gerçekleşirken; en düşük faktör yükü (,405) “etkileyici bir konuşma üslubuna sahip olmalı” yargısında gerçekleşmiştir.
Hitabet faktöründe yer alan itemlerin yüksek olarak ifade edilebilecek bir ortalamaya sahip olduğu ve cevaplarda birliktelik gözlendiği söylenebilir. Bu bakımdan en yüksek ortalama (4,47) “Açık ve sade bir dili olmalı” yargısına ait iken; en düşük ortalama ( 3,79) “Duruşu, el-kol hareketleri ve yüz hatlarıyla seçmeni etkilemeli” yargısına ait olmuştur. Hitabet faktöründe bulunan diğer itemler ise: “Mitig konuşmasında dinleyenleri çoşturmalı” 3,85, “ irticalen konuşma yapmalı” 3,95, “ Rakiplerine karşı saldırgan bir üsluba sahip olmamalı” 3,82 ve “Etkileyici bir konuşma üslubuna sahip olmalı” 3,96 şeklinde gerçekleşmiştir. Bu verilere bakıldığında açık ve sade bir dil, adayın etkililiği açısından en önemli bir hitabet özelliği olarak sayılabilir. Ayrıca herhangi bir yazılı metne bakmadan konuşma yapmanın adaya önemli bir farklılık kazandırdığı da ifade edilebilir. Özellikle bu güne kadar kitleler tarafından taktir toplayan parti liderleri incelendiğinde metne bağlı kalmadan konuşma yapmanın daha ön planda olduğu söylenebilir. Çünkü araştırmaya katılan deneklerin “irticalen konuşma yapma” önermesine “ açık ve sade bir dil kullanımı” ve “etkileyici bir konuşma üslübu” önermelerinden sonra en yüksek ortalamayı verdikleri görülmektedir. Buna ilave olarak adayın söylem özelliği bakımından saldırgan bir üsluba sahip olmamasının da seçmen tercihi açısından önemli olduğu gözlenmektedir.
Analiz sonucunda “ dindar olmak”, “muhafazakar olmak” ve “Konyalı olmak” gibi yargıların bir grupta toplandığı altıncı bir faktör ortaya çıkmıştır. Bu faktörlerden ikisinin siyasal eğilim gibi bir tanımlamaya sahip olabileceği düşünülebilir. Ancak Konya’daki son 20 yılın genel ve yerel seçim sonuçları incelendiğinde dini motifleri ve muhafazakarlığı daha ön plana çıkaran partiler seçimi kazanmıştır. Geçmişe bakıldığında da çok partili hayata geçiş döneminden beri genellikle bu siyasi çizgideki partilerin seçimleri kazandığı söylenebilir. Bununla birlikte Hülür ve Kalender’in Konya il merkezinde seçmenlerin din ve sosyo-politik tutumları üzerine yaptıkları bir çalışmada: araştırmaya katılanların yaklaşık % 77’sinin kendisini dindar olarak nitelendirdiği sonucuna varılmıştır
(Hülür ve Kalender: 2003: 257). Bu nedenle yukarıda ifade edilen 3 itemin oluşturduğu grup baskın yerel siyasi kabullerde uyum faktörü olarak belirlenmiştir. Ancak çalışmanın ilerleyen bölümlerinde değişkenler ile yapılan inceleme sırasında bu faktör “yerellik faktörü” olarak isimlendirilmiştir.
Toplam % 3,917 varyansın açıklandığı yerellik faktörünün özdeğeri 1.802 olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca ortay düzeyde (a=,523) bir güvenilirliğe sahiptir. Faktör yükleri bakımından en yüksek değeri (,714) “Dindar olmak” yargısı alırken; en düşük (,404) değeri “Konyalı olmak yargısı almıştır. Bu faktörde yer alan itemlerin ortalaması yüksek denebilecek bir değere ulaşmıştır. Ortalamalar yüksekten düşüğe doğru sıralandığında: “dindar olmak” (3,62), “Muhafazakar olmak” (3,44) ve “Konyalı Olmak” (3,30) şeklindeki sonuç ortaya çıkmıştır.
3.3.1. Faktörlerin Seçmenler Tarafından Tercih Edilmesindeki Ortalama Ağırlıkları
Araştırmada yapılan faktör analizi sonunda ortaya çıkan her bir faktörün bütün itemleri ve bu itemlere her bir deneğin verdiği değer bakımından toplamları ve genel ortalamaları alınarak her bir faktörün bütününü ifade eden yeni veriler elde edilmiştir. Bu yeni verilerin ortalamalarına bakılarak hangi faktörün beşli likert ölçeğine göre hangi ağırlıkta ortalama değere sahip olduğu hesaplanmıştır.
Tablo 3.3. Faktör Ortalamaları
FAKTÖRLER Denek Sayısı Ortalama Sıtandart Sapma
Görsellik Faktörü 800 2,4053 ,85615
Parti ve Siyasi Eğilim Faktörü 800 3,4116 ,76437
Konu ve Güven Oluşturma Faktörü 800 4,3218 ,52211
Sosyallik Faktörü 800 3,8196 ,60960
Hitabet Faktörü 800 3,9792 ,67071
Yerellik Faktörü 800 3,4592 ,99239
Toplam 800 21,3967 4,41533
Araştırmaya katılanların Tablo 3.3.’te görüldüğü gibi en yüksek ortalama değeri ile (4,321) aday imajı açısından konu ve güven oluşturma faktörüne daha fazla önem verdikleri görülürken; en düşük ortalama ile (2,405) görsellik faktörüne önem verdikleri görülmüştür. Diğer ortalamalara bakıldığında ise: faktörlerin en yüksek ortalama değerinden en düşük ortalama değerine doğru hitabet faktörü (3,979), sosyallik faktörü (3,819), yerellik faktörü (3,459) ve parti ve siyasi eğilim faktörü
(3,411) şeklinde sıralandığı görülmüştür. Bu bakımdan adayın seçim konusunun ve bu bağlamda yeterlilik ve tutarlılık gibi özelliklerinin seçmen tercihi açısından önemli bir aday imajı faktörü olarak ortaya çıktığı söylenebilir. Araştırmaya katılanların adayın görsellik faktörünü diğer faktörlere göre en düşük tercih sebebi olarak belirtmeleri seçmenlerin oy davranışlarında daha çok toplumsal sorunlara duyarlılık gösterdikleri ifade edilebilir. Ayrıca parti ve siyasi eğilim faktörünün görsellik faktöründen sonra en az dikkate alınan ikinci faktör olması nedeniyle seçmenlerin ideolojik ve siyasi beklentilerin ötesinde daha rasyonel davranma eğiliminde olduklarını göstermektedir. Kısaca belirtmek gerekirse aday imajı açısından görsel özelliklere verilen değerin “kıtılmıyorum” (2) ve “ne katılıyorum ne de katılmıyorum” (3) düzleminde gerçekleştiği görülürken; diğer faktörlerin genel olarak “ ne katılıyorum ne de katılmıyorum” (3) ile “katılıyorum” (4) şeklinde gerçekleştiği görülmüştür.