Emel ile İlgili Bulgular

Emel, 5. Sınıf seviyesinde ‘Işık ve Ses’ ünitesinde yer alan ‘Ses’ konusu ile ilgili ders planı hazırlayarak, Öğretmenlik Uygulaması dersi kapsamında uygulama okulunda gözlem yaptığı sınıfta sunmuştur. Emel, 2012-2013 öğretim yılı bahar dönemi başında hazırladığı ders planını, çoklu temsillerin fen öğretimindeki yeri ile ilgili eğitimden sonra tekrar hazırlamıştır. Bu bölümde Emel’in eylem planından önce yer verdiği temsiller ile eylem planı süresince ders planında ve ders anlatım performansı sırasında yer verdiği temsiller karşılaştırılarak, öğretim uygulamalarında yer verdiği temsil türlerinde nasıl bir değişim olduğu anlaşılmaya çalışılacaktır.

Tablo 4.12.

Emel’in Eylem Planından Önce ve Eylem Planı Süresince Kazanımlarına Yönelik Yer Verdiği Temsillerin Karşılaştırması

4.2.3.1 Emel’in eylem planından önce yararlandığı temsiller

Emel, eylem planından önce hazırladığı ders planında ‘Ses Boşlukta Yayılmaz’ ve ‘Ses Farklı Ortamlarda Farklı Yayılır’ konularına değinerek, kazanımlar bölümünde Tablo 4.12’de görüldüğü gibi 2 kazanıma yer vermiştir. Öğrencilerin sesin boşlukta yayılmayacağını ifade etmeleri için sözlü soruya, yazılı sorulara ve deneye başvurmayı planlamıştır. Tablo 4.12’de görülebileceği gibi Emel, ağırlıklı olarak öğretmen tarafından sunulan sözel-metinsel temsillere yer vermeyi planlamaktadır. Bunun yanı sıra öğrencilerin oluşturduğu temsillere eylem planından önce hazırladığı ders planında yer vermemiştir. Aşağıda bu temsillerle ilgili Emel’in ders planından alıntılar verilmiştir.

Öğrencilere ‘izlediğiniz filmlerde uzayda göktaşları çarpınca ses çıkıyor bu mümkün müdür?’ diye sorulur. Cevaplar doğrultusunda ‘neden’ diye öğrencilere sorular yönlendirilir. [Sözlü Soru] Ardından bakalım gerçekten ses boşlukta yayılır mı hep

beraber görelim denir ve Öğrenci Ders Kitabında yer alan Etkinlik 9:Ses ve Boşluk Deneyi sınıfa yapılır. [Deney]

Eylem Planından Önce Eylem Planı Süresince Kazanımlar Temsiller Kazanımlar Temsiller 6.1. Sesin boşlukta yayılamayacağını ifade eder. Sözlü soru, yazılı soru (2), deney 6.1. Sesin boşlukta yayılamayacağını ifade eder. Sözlü anlatım (ÖOT), sözlü soru, yazılı soru,

video, poster (ÖOT) 6.2. Sesin katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılabileceğini deneylerle gösterir. Sözlü anlatım, sözlü soru, yazılı soru 6.2. Sesin katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılabileceğini deneylerle gösterir Sözlü anlatım (ÖOT), Sözlü soru, yazılı soru,

yazma aktivitesi (ÖOT), deney,

1) Ses aşağıdaki ortamlardan hangisinde yayılmaz? [Yazılı soru]

A)Katılarda B)Sıvılarda C) Boşlukta D)Gazlarda

3) Aşağıdakilerden hangisinin sesini duyamayız? [Yazılı soru]

A)Uzaydaki patlamalar B)Araba kornası C)Ağlayan bebek D)Çalan radyo

Emel, öğrencilerin sesin, katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılabileceğini öğrenmeleri için ağırlıklı olarak sözel-metinsel temsillere yer vermeyi planlamıştır. Sözlü anlatıma, okuma parçasına ve yazılı soruya başvuran Emel, bu temsillerin dışında eylemsel-işlemsel temsil modu türlerinden biri olan deneye yer vermeyi planlamıştır. Tablo 4.12’de görüldüğü gibi Emel öğrenci temsillerine yer vermeyi planlamamaktadır. Emel’in söz konusu kazanımla ilgili yer verdiği temsiller, ders planından yapılan alıntılarla aşağıda gösterilmiştir.

…sesin katı, sıvı, gaz ortamlarda yayılabileceğini ispatlamak için Öğrenci Ders Kitabı 8.etkinlik (ek 2) sınıfa yaptırılır…(Öncelikle deneyin nasıl olacağı gösterilir daha sonra sınıfa yaptırılır böylece gösterip yaptırma tekniği uygulanır.) [deney]

Deney sonunda 'Sesin katı ve sıvılarda yayılması farklı mıdır?', 'Bu sonuca nasıl vardık?' diye sorulur. [sözlü soru]

Titreşen tanecik etrafındaki diğer tanecikleri titreştirir ve bu nedenle ses bir tanecikten diğerine yayılır. Ses tanecikten taneciğe yayıldığı için tanecikler arasındaki boşluk ne kadar az ise sesin yayılma hızı o kadar fazla olur. Sesin yayılma hızı en fazla katılara da sonra sıvılardadır, bunu yapılan deney ile gördük çay kaşığını sıraya vurduğumuzda sesi çok şiddetli duyduk sıvı ortamda ise sesin katı yani masaya vurduğumuzdaki sesinden daha az ses çıktığını gördük kaşıkları havada birbirine vurduğumuzda sesin sınıfa yayıldığını gördük böylece sesin havada yayılabildiğini öğrendik ses dalgaları gaz halindeki maddelerde en uzağa gider çünkü sıraya vurduğumuzda ses yakında bulunan arkadaşlar tarafından rahat duyulup uzaktaki arkadaşlar tarafından zor duyuldu aynı şekilde sıvı ortamında iken de sesi uzaktaki arkadaşlar duymakta zorlandı ancak havada kaşıkları vurduğumuzda ses sınıfta daha iyi iletildi bu yüzden ses dalgaları gaz halindeki maddelerde daha uzağa gider '' şeklinde olmalıdır. [sözlü anlatım]

2) Sesin iletiminin en hızlı olduğu ortamdan en yavaş olduğu ortama doğru sıralaması hangi seçenekte doğru verilmiştir?[yazılı soru]

1.katı ………. 2.sıvı ….. 3.gaz A)1-2-3 C)2-3-1 B)3-2-1 D)2-1-3

4.2.3.2 Emel’in eylem planı süresince yararlandığı temsiller

Emel de, eylem planı kapsamında, çoklu temsiller ilgili verilen eğitimden sonra ders planını tekrar hazırlayarak sınıf içerisinde sunmuştur. Bu süreçte ders planı tekrar analiz edilmiş ve gözlem verileriyle desteklenmiştir. Emel eylem planından önce ve sonra ele aldığı kazanımlarda herhangi bir değişiklik yapmamıştır. 5. Sınıf düzeyinde, ‘6.1. Sesin boşlukta yayılamayacağını ifade eder.’ ve ‘6.2. sesin katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılabileceğini deneylerle gösterir.’ kazanımlarına yer vererek ders planı hazırlayarak sunmuştur. Ders anlatımını 30 öğrencinin bulunduğu bir fen laboratuvarında gerçekleştiren Emel, yalnızca araştırmacı tarafından gözlenmiştir. Projeksiyon cihazı ve bilgisayarın mevcut olmasından dolayı, fen laboratuvarında ders anlatımı yapmayı tercih etmiştir.

Şekil 4.5. Emel’in Ders Anlatımı Yaptığı Laboratuvar Ortamı Şeması

Emel’in 13.05.2013 tarihinde saat 13:30’da başlayan ders anlatım performansı bir ders saati yani 40 dakika sürmüştür. Emel ders saatinden önce, dersi yapacağı laboratuvara giderek, hazırlıklarını yapmıştır. Deneylerde kullanacağı, öğrencilere göstereceği materyalleri hazırlayarak, bilgisayar ve projeksiyon cihazını hazır hale getirmiştir. Ders saati geldiğinde, öğrenciler kendi sınıflarından laboratuvar sınıfına gelerek, Şekil 4.5’de görüldüğü gibi U düzeninde oturmuşlardır. Emel öğrencilerin nasıl olduklarını sorduktan sonra, dersin konusunun Ses olduğunu söylemiştir. Öğrencilere geçen yıl bu konuyla ilgili ders işlediklerini, ses deyince akıllarına ne geldiğini sormuştur. Birkaç öğrenciden cevap aldıktan sonra, ses kaynakları nelerdir sorusunu

Masa Ma sa Ma sa Kap ı T ah ta Öğ re tme n M asa

sı Masa Masa Masa

yöneltmiştir. Bu soruyu, öğrencilere doğal ve yapay ses kaynakları olduğunu hatırlatmak için sormuştur.

Öğrencilerin ses konusuyla ilgili ön bilgilerini yokladıktan sonra o ders için kazandırmayı hedeflediği kazanımlarla ilgili aktivitelere geçmiştir. Sesin katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılabileceğini göstermek için öğrenci ders kitabından bir etkinliği sınıfta gerçekleştirmiştir. Bu etkinlik için öğrencileri gruplara ayırarak, her bir gruptan grup başkanı belirlemelerini istemiştir. Her gruba iki adet kaşık ve su dolu bir leğen verdikten sonra, kaşıkları önce masaya vurarak çıkan sesi dinlemelerini söylemiştir. Öğrenciler sesin katılarda yayılıp, yayılamayacağı ile ilgili gözlemlerini not etmişlerdir. Etkinliğin ikinci aşamasında, iki kaşık su içerisinde birbirlerine çarpılarak, üçüncü aşamasında ise iki kaşık havada birbirine vurularak sesin yayılıp yayılmadığı gözlemlenerek, öğrenciler tarafından not edilmiştir. Bu deney sürecinde Emel öğrencilere rehberlik ederek, her bir aşamada ne yapmaları gerektiğini onlara söylemiştir. Deneyin ardından öğrencilere sesin hangi ortamda daha hızlı yayıldığını ve nedenini sormuştur. Öğrencilerin açıklamalarını dinledikten sonra tanecikler arası mesafe arttıkça sesin yayılma hızının azaldığını, bu nedenle sesin katılarda hızlı, sıvılarda yavaş, gazlarda ise daha yavaş yayıldığını deney ile ilişkilendirerek açıklamıştır. Ardından her grup sözcüsüne söz vererek, deneyden anladıklarını tekrar ettirmiştir.

Emel, sesin katı, sıvı ve gaz ortamlarda nasıl yayıldığından bahsettikten sonra, sesin boşlukta yayılamayacağını vurgulayan kazanıma değinmiştir. Bunun için öğrencilere ‘izlediğiniz filmlerde uzayda göktaşları çarpınca ses çıkıyor bu mümkün müdür?’ sorusunu yönlendirmiştir. Öğrencilerin cevaplarından sonra sizce ses boşlukta yayılır mı diye sormuştur. Daha sonra bunu görmek için bir video izleyelim diyerek zamanla havası boşaltılan bir fanus içerisinde cep telefonun çalma sesinin azaldığını gösteren bir video izletmiştir. Videonun ardından sesin boşlukta niye yayılmadığını öğrencilere sormuştur. Öğrencilerden cevaplarını aldıktan sonra boşlukta maddesel ortam olmadığı için sesin yayılamayacağını öğrencilere söylemiştir.

Öğrencilerin her iki kazanımla ilgili öğrendiklerini değerlendirmek amacıyla dersin başında oluşturdukları gruplarıyla birlikte ders süresince öğrendiklerini içeren bir poster hazırlamalarını istemiştir. Öğrencilere renkli kartonlar, el işi kâğıtları, makas ve

yapıştırıcı vererek posterlerini tamamlamalarını istemiştir. Dersin bitiş zilinin çalmasıyla birlikte öğrencilerin hazırladığı posterleri toplayarak, dersi sonlandırmıştır.

Emel ders planında planladığı tüm aktivitelere ders anlatım performansında yer vermiştir. Öğrencilerin aktif olduğu bir ders süreci planlayan Emel, bu yüzden zaman zaman sınıf yönetiminde sorunlar yaşamış olabilir. Kendi anlatımları sırasında, öğrencileri, sessiz olmaları ve dersi dinlemeleri konusunda sık sık uyarmak zorunda kalmıştır. Yapılan aktiviteler sırasında ve sonrasında öğrenciler materyalleri kendi istekleri doğrultusunda kullanmışlardır. Örneğin, sesin katılarda nasıl yayılacağını gözlemlemek amacıyla kaşıkların masaya vurulmasını söylediğinde öğrenciler sürekli bir şekilde kaşıkları vurarak, Emel’in duralım uyarısını dinlemeyerek sınıfta gürültü olmasına neden olmuşlardır. Öğrencilerin 5. Sınıf düzeyinde olması ve aktiviteleri bir oyun gibi görmeleri, ayrıca Emel’in tecrübesiz bir öğretmen adayı olması bu duruma neden olmuş olabilir.

Emel’in ders anlatım sürecinde de bahsedilen ve ders süresince yer verdiği temsiller gözlem formuna kaydedilmiş ve gözlem notları alınmıştır. Aynı zamanda ders planında yer verdiği temsiller incelenerek kullandığı temsillerin analizi çeşitlendirilmiştir. Emel’in ele almayı planladığı her bir kazanım için yer verdiği temsiller ders planından ve gözlem notlarından alıntılar yaparak aşağıda sunulmuştur.

Emel, eylem planı süresince 6.1. numaralı kazanım ile ilgili sözel-metinsel temsil modu türlerinden öğrencilerin sözlü anlatımına, sözlü soruya ve yazılı sorulara; kompleks temsil modu türlerinden videoya ve postere yer vermiştir.

Ardından öğrencilere ‘izlediğiniz filmlerde uzayda göktaşları çarpınca ses çıkıyor bu mümkün müdür?’ diye sorulur. Cevaplar doğrultusunda ‘neden?’diye öğrencilere sorular yönlendirilir. [sözel soru] [ders planından yapılan alıntı]

Ses boşlukta yayılır mı? Sorusu öğrencilere soruldu. [sözel soru] [13.05.2013, 11:45 tarihli gözlem notu]

Sesin boşlukta yayılamayacağı öğrencilere aktarılır. Aslında burada eylemsel- operasyonel temsil modu kullanmak daha anlamlıdır ancak deney için gerekli malzemeler temin edilememiştir. Bu nedenle dersi laboratuvarda anlatmayı uygun gördüm. Burada ekte(ek3) bulunan video öğrencilere izlettirilecektir. [video] [ders planından yapılan alıntı]

Sesin boşlukta yayılmadığını göstermek amacıyla, havası boşaltılmış bir ortamda telefon sesinin duyulmadığını gösteren bir video izletildi. [video] [13.05.2013, 11:50 tarihli gözlem notu]

Bu kazanımın iyi kavratılması için yalnızca sözel-metinsel temsil modu kullanılmayıp öğrencilerin daha iyi kavraması için poster yaptırılacaktır.(görsel-grafiksel, eylemsel- işlemsel),(BSB-1),(BSB-15),(BSB-23). Böylece öğrenci katılımı sağlanacak çoklu zeka kavramına göre de ders işlenmiş olacaktır. Özellikle 5.sınıf gibi henüz çok küçük olan bir grup için poster yapmak eğlenceli hale gelecektir ve derse aktif katılımı arttıracaktır. Ayrıca soyut olan ve öğretmen tarafından sözel-metinsel temsil modunda aktarılan kazanım 6.2 yi çoklu temsil modu kullanarak aktarmış olup kalıcı öğrenme sağlanacaktır.

[poster] [ders planından yapılan alıntı]

Öğrencilerden hem sesin boşlukta yayılıp yayılmayacağına hem de katı, sıvı ve gazlarda nasıl yayılacağına ilişkin öğrendiklerini yansıtan bir poster hazırlamaları istendi.

[poster][13.05.2013, 11:55 tarihli gözlem notu]

Emel, eylem planı süresince, öğrencilerin katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılabileceğini anlamaları için sözlü anlatımlara, sözlü soruya, yazılı soruya; kompleks temsil modu türlerinden öğrencilerin geliştirdiği posterlere ve eylemsel-işlemsel temsil modu türlerinden deneye yer vermiştir.

Ardından sesin katı, sıvı, gaz ortamlarda yayılabileceğini ispatlamak için Öğrenci Ders Kitabı 8.etkinlik (ek 2) sınıfa yaptırılır (BSB-1,BSB 14,BSB 15), (Öncelikle deneyin nasıl olacağı gösterilir daha sonra sınıfa yaptırılır böylece gösterip yaptırma tekniği uygulanır.)(eylemsel -işlemsel temsil modu) Bu arada oluşabilecek sınıf kontrolü kaybetmemek için de, sınıf dikkatli olarak izlenir ve göz teması kurulur. [deney] Deney sonunda 'Sesin katı ve sıvılarda yayılması farklı mıdır?', 'Bu sonuca nasıl vardık?' diye sorulur. [sözel soru] Böylece öğrencilerin elde ettikleri sonuçları yorumlamaları istenir ve deney amacına ulaştırılır(BSB-23).[sözel anlatım] [ders planından yapılan alıntı]

Öğrenciler gruplara ayrıldı ve grup başkanı seçildi. Öğretmen adayı öğrencilere her gruptaki öğrencilere 2 kaşık vererek önce sıraya vurmaları, sonra su içerisinde birbirlerine vurmaları, en son olarak ise havada birbirlerine vurmalarını istedi. [deney]

Her bir adımdan sonra öğrencilerden gözlemlerini kâğıda yazmalarını söyledi. [yazma

aktiviteleri] Deneyin ardından öğrencilerden gözlemlerini paylaşmalarını istendi.[sözel

anlatım] [13.05.2013, 11:42 tarihli gözlem notu]

Özetle; Emel, uygulamadan önce 6.1 numaralı kazanım için sözlü soru, yazılı soru ve deneye; 6.2. numaralı kazanım için sözlü anlatım, sözlü soru ve yazılı soruya yer vermiştir. Bu yüzden Emel’in sözel-metinsel temsillerden ağırlıklı olarak faydalandığı, öğrencilerin oluşturduğu temsillere yer vermediği söylenebilir. Uygulama süresince ise, 6.1 numaralı kazanım için yazılı soru, video, sözlü sorulara, öğrencilerin oluşturduğu poster ve sözlü anlatım temsillerine yer verdiği görülmüştür. 6.2 numaralı kazanım için, sözlü soru, yazılı soru, öğrencilerin oluşturduğu temsillerden sözlü anlatım, yazma aktivitesi ve poster temsillerine yer verdiği görülmüştür. Emel’in uygulama süresince farklı temsil modlarına ve öğrencilerin oluşturduğu temsillere yer verdiği söylenebilir.