Bu çalışmada, nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Denzin ve Lincoln (2005) nitel araştırmayı şu şekilde tanımlamışlardır:
Nitel araştırma, gözlemciyi dünyanın ortasına koyan yerleşik bir aktivitedir. Dünyayı görülebilir kılan; birtakım yorumlayıcı materyal uygulamalarını içerir. Bu uygulamalar dünyayı dönüştürürler. Dünyayı; alan notları, görüşmeler, söyleşiler, fotoğraflar, ses kayıtları ve kısa notlar gibi bir dizi temsile dönüştürürler. Bu seviyede, nitel araştırma, yorumlayıcı ve natüralist bir yaklaşımı içerir. Yani nitel araştırmacılar, araştırdıkları şeyleri doğal durumlarında ele alırlar, insanların olgulara yükledikleri anlamları yorumlamaya ve anlamlandırmaya çalışırlar (s. 3).
Merriam (2009/2013) ise nitel araştırmanın en çok bahsedilen dört özelliğini şöyle sıralamıştır:
1. Anlam ve anlama üzerine odaklanma
2. Araştırmacının veri toplama ve analizinde başlıca araç olması 3. Tümevarımsal bir süreç içerme
4. Zengin betimlemeler içerme
Bu araştırmada, nitel araştırmanın yukarıda bahsedilen özelliklerini içeren eylem araştırması desenine başvurulmuştur.
Eylem araştırması “Uygulayıcıların çalışmalarını her yerde yürütmelerine ve değerlendirmelerine olanak sağlayan bir araştırma biçimidir” (McNiff ve Whitehead, 2006, s.7). Uygulayıcılar bu araştırma kapsamında ‘Ne yapıyorum?’, ‘Nasıl
geliştiririm?’ ‘Geliştirmek için neye ihtiyaç duyuyorum?’, şeklinde sorular sorarlar. Eylem araştırması,
1. Eğitimsel gelişimi sağlamaya yönelik bağlılığı, 2. Özel bir araştırma problemini,
3. ‘Ben ’dilini araştırmanın merkezine yerleştirmeyi, 4. Özel ve hedefleri belirli bir eylemi,
5. Geçerli veriyi sağlamak amacıyla sistematik gözlemi, 6. Eylemin doğru bir şekilde betimlenmesini,
7. Eylemin açıklamalarını,
8. Araştırmayı sunmanın yeni yollarını bulmayı,
9. Araştırma sonucunda ortaya çıkan düşünceleri doğrulamayı,
10. Araştırmanın paylaşılmasını içerir (Mcniff, Lomax ve Whitehead, 2002).
Eylem araştırması 1940’lı yıllarda Amerikalı Psikolog Kurt Lewin tarafından ortaya koyulmuştur. Ancak o günden bu yana gelişerek, araştırmacıların amaçlarına göre farklılaşmıştır. Eylem araştırması ile ilgili genel olarak uygulamayı geliştirmeyi hedef alan, eğitim odaklı olan İngiliz geleneği ve araştırmayı, toplumsal değişimle ilişkilendiren Amerikan geleneği olmak üzere iki eğilim olduğu söylenebilir (Norton, 2009). Eylem araştırmasına bakış açısı uygulamayı geliştirmeyi hedef alan ve eğitim odaklı olan İngiliz geleneğini yansıtan Norton (2009), pedagojik eylem araştırması olarak isimlendirdiği eylem araştırmasının amacını şu şekilde özetlemiştir:
Pedagojik eylem araştırmasının ana amacı, uygulamayı geliştirme ve öğrencilerin öğrenmesine yarar sağlamak için teorik bilgiye katkıda bulunmanın yanı sıra; bireyin kendi öğretme/öğrenmesini kolaylaştırma faaliyetlerini sistematik olarak analiz etmesidir (s. 59).
Pedagojik eylem araştırması, genellikle üniversite ortamında öğretim yapanların ya da araştırmacıların çalıştıkları ortamda bir problem ya da sınırlılık tespit ederek, bu problemin çözümüne yönelik bir plan geliştirerek uygulamasını, sonuçları gözlemlemesini ve paylaşmasını içerir (Norton, 2009, s.51-60).
Norton (2009, s. 59-60), literatürü inceleyerek, pedagojik eylem araştırmasının öne çıkan özelliklerini şu şekilde sıralamıştır:
a. Öğretim üyelerinin kendi uygulamalarını sistematik olarak analiz etmeleri için bir eğitimdir.
b. Öğretim üyelerinin araştırma metotlarını ve uzmanlıklarını sistematik olarak analiz etmeleri için bir eğitimdir.
c. Profesyonel yeterlik için destektir.
d. Öğretme ve öğrenme faaliyetleri ile ilgili inançları, kavramları ve teorileri gözden geçirmelerini sağlayan bir yöntemdir.
e. Öğrencilerin öğrenmeyle ilgili tecrübelerini ve akademik performansını arttırma yöntemidir.
f. Öğretim üyelerinin, öğrenme ve öğretme ile ilgili bilgilerini ifade etmesini sağlayan bir süreçtir.
g. Öğretim üyelerinin, öğretme ve öğrenme sürecini daha iyi anlamalarını sağlayan bir yaklaşımıdır.
h. Öğretim üyelerinin, mesleki gelişimini sağlamaya yönelik bir yöntemdir. Norton (2009)’a göre pedagojik eylem araştırması yapılırken takip edilmesi gereken basamaklar şu şekildedir:
Adım 1: Bir problem/paradoks/zorluk belirleme Adım 2: Problemi çözmenin yollarını arama Adım 3: Eylemi gerçekleştirme
Adım 4: Eylem planın sonuçlarını değerlendirme Adım 5: Gelecek araştırmalar için değişiklik yapma
Bu araştırmanın amacı fen bilgisi öğretmen adaylarının öğretim uygulamalarında yer verdikleri temsilleri tespit etmek, hem öğretmen hem de öğrencilerin oluşturduğu çoklu temsillerin kullanımına ilişkin sorunları belirlemek, bu sorunların giderilmesini sağlamak ve fen bilgisi öğretmen adaylarının bu konudaki uygulamalarını geliştirmektir. Bu araştırmanın amacına göre literatür incelendiğinde, pedagojik eylem araştırmasının en uygun araştırma modeli olduğuna karar verilmiştir. Norton (2009)’un kitabında bahsettiği pedagojik eylem araştırması örnekleri incelendiğinde, örneklerde gözetilen amaçların, bu çalışmanın amaçlarına benzerliği göz önüne alınarak, pedagojik eylem araştırmasının en uygun yöntem olacağı düşünülmüştür. Örneğin, Norton (2009), kendisinin yürütmüş olduğu pedagojik eylem araştırmasında 3. Sınıf psikoloji öğrencilerinin denemelerinde çok az sayıda güncel dergi makalelerinden yararlandığını gözlemlemiştir. Bu durumu çözülmesi gereken problem durumu olarak alarak, ikinci adım olan problemi çözmenin yollarını aramaya başlamıştır. Danışmanlık Psikolojisi
dersi kapsamında bir uygulama yapmaya karar vermiştir. Uygulama yapılan grubu, diğer gruplarla ve bir önceki yıl dersi alan öğrencilerle kıyaslayarak, uygulamanın etkililiğini ölçmeyi planlamıştır. Eylemi gerçekleştirme aşamasında, problemin olası kaynaklarını gidermeye yönelik planladığı uygulamayı gerçekleştirmiştir. Bu uygulama kapsamında, öğrencilere kütüphane kaynaklarından yararlanarak ve elektronik olarak, uygun yayınların nasıl bulunabileceğini göstermiştir. Ayrıca, araştırma kritiğinin nasıl yazılması gerektiğiyle ilgili bir ders yaparak, örnekler sunmuştur. Daha sonra öğrencilerden üç makale kritiği yapmalarını ve referanslarını listelemelerini istemiştir. Eylem planının sonuçlarını değerlendirmek için, dersi alan öğrencilerin kullandıkları güncel dergi makalesi sayısını, dersi almayan öğrenci grubu ve bir önceki yıl dersi alan ancak böyle bir uygulama yapılmayan öğrencilerin makale kritiklerinde yer verdikleri güncel makale sayısı ile karşılaştırarak, aralarında anlamlı bir fark olduğu sonucuna ulaşmıştır. Gelecek araştırmalar için değişiklik yapma basamağında, araştırmasını nasıl geliştirebileceği ile ilgili önerilerde bulunmuştur. Öğrencilerin daha fazla sayıda güncel makaleden yararlanmasına rağmen, makaleleri etkili bir biçimde değerlendiremediklerini fark ettiğini, bir sonraki yıl yaptığı uygulamada bu problemin de giderilmesine yönelik aktiviteler yapabileceğini söylemiştir.
Benzer araştırma modeline doktora tez çalışmasında yer veren Caner (2009), İngilizce öğretmenliği programında öğrenim gören öğretmen adaylarının, öğretim uygulamaları dersinde karşılaştıkları sorunlara etkili çözümler bulmak, öğretmen adaylarının uygulamalarını ve performanslarını geliştirmek amacıyla harmanlanmış öğrenme modelinin uygulandığı bir ders geliştirmiştir. Araştırmacı, tespit ettiği problemleri gidermek amacıyla Norton (2009) tarafından önerilen pedagojik eylem araştırması adımlarını takip etmiştir.
Bu araştırmada, maksimum çeşitleme yöntemiyle seçilen 4 öğretmen adayının fen öğretiminde çoklu temsillerin kullanımı ile ilgili tecrübelerinin ve görüşlerinin derinlemesine ele alınması bakımından durum çalışması desenine de başvurulduğu söylenebilir. Yin (2003, s.13), durum çalışmasını, “Özellikle olgu ile bağlam arasındaki sınırlar açıkça belli olmadığında, güncel bir olguyu gerçek hayattaki bağlamı ile inceleyen ampirik bir araştırmadır.” şeklinde tanımlamıştır. Merriam (1998), durum çalışmalarında araştırmacıların, bir olgu ya da olayı anlamaya, keşfetmeye ve yorumlamaya çalıştığını; sürece odaklandığını ve farklı veri kaynaklarına başvurduğunu ifade etmiştir. Yapılan bu çalışmada da fen bilgisi öğretmen adaylarının temsil seçimlerinin, nedenlerinin, çoklu temsilleri içeren fen öğretim süreçlerinin ve bu sürece
ilişkin görüşlerinin nasıl olduğu farklı veri kaynakları ile keşfedilemeye çalışıldığı için durum çalışmasının özelliklerini de içerdiği söylenebilir.