Anıl ile İlgili Bulgular

Anıl, 6. Sınıf seviyesinde ‘Işık ve Ses’ ünitesinde yer alan ‘Işık’ konusu ile ilgili ders planı hazırlayarak, Öğretmenlik Uygulaması dersi kapsamında uygulama okulunda gözlem yaptığı sınıfta sunmuştur. Anıl, 2012-2013 öğretim yılı bahar dönemi başında hazırladığı ders planını, çoklu temsillerin fen öğretimindeki yeri ile ilgili eğitimden sonra tekrar hazırlamıştır. Bu bölümde Anıl’ın uygulamadan önce yer verdiği temsiller ile uygulama süresince ders planında ve ders anlatım performansı sırasında yer verdiği temsiller karşılaştırılarak, öğretim uygulamalarında yer verdiği temsil türlerinde nasıl bir değişim olduğu ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır.

Tablo 4.11.

Anıl’ın Eylem Planından Önce ve Eylem Planı Süresince Kazanımlarına Yönelik Yer Verdiği Temsillerin Karşılaştırması

Eylem Planından Önce Eylem Planı Süresince Kazanımlar Temsiller Kazanımlar Temsiller 1.1. Işığın madde ile

karşılaştığında yansıyabileceğini keşfeder. Yazılı sorular (3), yazma aktiviteleri (ÖOT), deney 1.1. Işığın madde ile karşılaştığında yansıyabileceğini keşfeder. Sözlü anlatım, okuma parçası, Sözlü soru, yazılı soru, yazma aktivitesi (ÖOT), gösteri deneyi, drama aktivitesi (ÖOT) 1.2. Düz yüzeylerden yansıyan ışığın izleyeceği yolu tahmin eder. Bu kazanım ile ilgili herhangi bir temsile yer verilmemiştir. 1.2. numaralı kazanım ders planından çıkartılmıştır ___ 1.3. Işık kaynağı olmayan cisimlerin görülebilme nedenini ışığın yansımasıyla açıklar. Sözlü anlatım, resim 1.3. numaralı kazanım ders planından çıkartılmıştır ___

4.2.2.1 Anıl’ın eylem planından önce yararlandığı temsiller

Anıl, eylem planından önce hazırladığı ders planında ‘Işık Madde ile Karşılaşınca Ne olur’ ve ‘ Çeşitli Yüzeylerde Yansıma’ konularına değinerek, kazanımlar bölümünde Tablo 4.11’de görüldüğü gibi 3 kazanıma yer vermiştir. İçerik araştırmacı tarafından incelendiğinde 1.2. numaralı kazanıma yönelik yani öğrencilerin düz yüzeylerden yansıyan ışığın izleyeceği yolu tahmin etmelerine yönelik herhangi bir etkinliğe yer vermemiştir. Anıl, öğrencilerin ışığın farklı maddelerle karşılaştığında yansıyabileceğini keşfetmesi için genellikle sözel-metinsel temsil modlarından yararlanmayı planlamıştır. Sözlü anlatım, okuma metni, yazılı sorulara ve öğrencilerin yazma aktivitelerine yer veren Anıl, bunların dışında bir deney temsilinden faydalanmıştır. Aşağıda Anıl’ın eylem planından önce ders planında yer vermiş olduğu temsil örnekleri bulunmaktadır.

Öğrencilerin ışığın yayılma şekli ve nereye kadar yayılacağı konusunda günlük hayattan getirdiği yanılgıları olabileceği göz önüne alarak konu girişindeki metin okuturum. Bu metinde bir taraftan Güneş ışığının doğrusal yayılma ile Dünya atmosferine ulaştığı açıklanırken bir taraftan da ışığın madde ile etkileşim şekillerinden biri fark ettirilmiş olur. Yani kaynağından yayılan ışığın seyrek maddesel ortam olan atmosferi geçip saydam olmayan maddelere çarpıncaya kadar yoluna devam ettiği vurgulanmış olur.

[okuma metni]

“Işık bir maddeye çarpınca ne olur?” sorusuna cevap aramak amacıyla ders kitabındaki “Işık Maddelerle Farklı Yollarla Etkileşir” adlı 1. etkinlik yaptırırım. Bu aşamada ‘’ 1. etkinlik olan ışık farklı yollarla etkileşir ‘’ adlı etkinliği deneyi öğrencilerle beraber yaparım. Bu etkinlik aşağıda gibi yapılır.[deney]

Bu etkinlik yapılırken öğrencilerin gözlem yapmaları, gözlemlerini kaydetmeleri [yazma aktiviteleri], sonuca varalım basamağındaki soruları da ödev olarak akşam evde

yapmalarını isterim [yazılı soru]. Bu etkinlikle öğrenciler; ışığın madde ile etkileşim

şekillerini öğrenmenin yanında konuya ilişkin saydam, yarı saydam ve opak cisimlere dair ön bilgilerini yeniden hatırlamış olurlar.(Örneğin siyah karton opak, pencere camı saydam, beyaz kağıt yarı saydam) Başka bir ifadeyle ışığı geçiren, yansıtan, kısmen yansıtan ve geçirmeyen cisimleri belirlemiş olurlar.

Anıl, öğrencilerin, ışık kaynağı olmayan cisimlerin görülebilme nedenini ışığın yansımasıyla açıklamalarını sağlamak için yalnızca sözlü anlatım ve resim temsillerine başvurmuştur. Aşağıda Anıl’ın bu kazanıma ilişkin yer verdiği temsiller ders planından alıntı yapılarak gösterilmiştir:

Öğrencilerin dikkatleri aynı sayfadaki görsele [resim] çekilerek, Dünya atmosferinin Güneş ışığının etkisi ile aydınlanmış olduğu belirtilir.[sözlü anlatım] Böylelikle cisimlerin görünmesinin ışık - madde etkileşimine bağlı olduğu fark ettirilir.

Tablo 4.11’de ve ders planından yapılan alıntılarda görüldüğü gibi Anıl, ders planında genellikle öğretmen tarafından sunulan sözel-metinsel temsillere ağırlık

vermektedir. Ayrıca 1.1. numaralı kazanımı öğretme sürecinde, 1.3. numaralı kazanımı öğretme sürecine göre daha fazla temsile yer verdiği görülmektedir. 1.3. numaralı kazanıma yönelik yapacağı öğretimin oldukça yetersiz olduğu söylenebilir. Bunun yanı sıra, Anıl ÖOTlere, yapılan deneyin ardından gözlemlerini kaydetmeleri şeklinde yazma aktivitesi şeklinde yer vermiştir. Bu yüzden öğrencilerin oluşturduğu temsillerin de yetersiz olduğu söylenebilir.

4.2.2.2 Anıl’ın eylem planı süresince yararlandığı temsiller

Anıl, eylem planı kapsamında, çoklu temsiller ile ilgili verilen eğitimden sonra ders planını tekrar hazırlayarak sınıf içerisinde sunmuştur. Bu süreçte ders planı tekrar analiz edilmiş ve gözlem verileriyle desteklenmiştir. Anıl ve araştırmacı eylem planından önce hazırlanan ders planı üzerinde tartışarak, 1.2. ve 1.3. numaralı kazanımı ders planından çıkarma kararı almışlardır. Çünkü 1.1. numaralı kazanım oldukça kapsamlı bir kazanımdır ve çoklu temsillerine yer verilerek anlatımı bir ders süresini kapsayabilir.

Anıl, eylem planı süresince araştırmacının da görüşlerini alarak gözden geçirdiği ders planında ‘1.1. Işığın madde ile karşılaştığında yansıyabileceğini keşfeder.’ kazanımına yönelik temsillere yer vermiştir. 6. Sınıf düzeyinde Işık ve Ses ünitesinde ‘Işık Madde ile Karşılaştığında Ne Olur?’ konusuna yönelik bir ders planı hazırlayarak, 29 öğrencinin katıldığı bir derste sunmuştur. Ders anlatımını fen laboratuvarında gerçekleştiren Anıl, yalnızca araştırmacı tarafından gözlenmiştir. Anıl’ın ders anlatımı yaptığı laboratuvarda projeksiyon cihazı ve bilgisayar bulunmaktadır.

Şekil 4.4. Anıl’ın Ders Anlatımı Yaptığı Fen Laboratuvarı Ortamı Şeması

Anıl’ın 09.05.2013 tarihinde, saat 07:20’de başlayan ders anlatımı bir ders saati (40 dakika) sürmüştür. Anıl ders anlatımı yapacağı sınıfta bilgisayarda sorun olması sebebiyle, ders anlatımını okulda bulunan fen laboratuvarında gerçekleştirmeye karar vermiştir. Dersten önce laboratuvarı hazırlayarak, öğrencilerin sınıfa girmesini beklemiştir. Öğrenciler Şekil 4.4’de temsil edilen laboratuvarda U düzeninde oturmuşlardır. Öğrenciler masalarına yerleştikten sonra Anıl, günaydın diyerek nasıl olduklarını sormuştur. Daha sonra yeni bir üniteye başlayacaklarını söyleyerek, öğrencilerden konuyu dikkatle dinlemelerini istemiştir.

Anıl, öğrencilerden ünitenin giriş sayfasındaki konulara göz atmalarını istemiştir. Ardından ‘Işık olmasaydı ne olurdu?’ sorusunu sormuştur. Birkaç öğrenciye söz verdikten sonra öğrencilere çalışma kitabını açtırarak bir takım ifadelerin verildiği ve öğrencilerden bu ifadelerin ışığın mı sesin mi özelliği olduğunu göstermelerini istediği bir boşluk doldurma aktivitesi yaptırmıştır. Ardından, ışığın madde ile etkileşimini vurgulamak amacıyla, ders kitabında bulunan ve Güneş ışınlarının Dünya’ya nasıl ulaştığını anlatan okuma metnini sınıftan bir öğrenci seçerek okutmuştur. Okuma metni bitince öğrencilere ‘Işık madde ile çarpınca ne olur?’ sorusunu yöneltmiştir. Öğrencilerin birkaçından yanıt aldıktan sonra, saydam, yarı saydam ve opak madde kavramlarını sözlü olarak açıklanmıştır. Ardından sınıftan gönüllü 4 öğrenci seçilerek, 2 öğrenci sırasıyla saydam, yarı saydam ve opak maddeyi; iki öğrenci de ışık ışınını canlandırmıştır. Daha sonra “Işık Maddelerle Farklı Yollarla Etkileşir” adlı 1. Etkinliğe geçmiştir. Bu etkinliği yapmadan önce öğrencilere, üzerinde

Masa Ma sa Ma sa Kap ı T ah ta Öğ re tme n M asa

sı Masa Masa Masa

deneyin adı, amacı, yapılışı, sonuçlar ve yorum bölümlerini içeren bir çalışma kâğıdı dağıtmıştır. Bu etkinlikte yer alan el feneri yerine lazer kullanan Anıl, sırası ile beyaz ekran, siyah karton, pencere camı, mukavva ve buzlu cam maddelerine lazer ışığını tutarak ışığın maddeden geçip geçmediğini öğrencilerden gözlemlemelerini istemiştir. Ardından, öğrencilere deney öncesinde dağıttığı çalışma kâğıtlarını doldurmalarını söylemiştir. Son olarak derste öğrenilen kavramları özetleyen Anıl, bir önceki hafta yaptıkları sınavın sonuçlarını bildirerek dersi bitirmiştir.

Anıl ders planında yer verdiği tüm aktivitelere ders anlatımı süresince yer verebilmiştir. Öğrenciler derse katılım konusunda oldukça istekli davranmışlar, Anıl’ın anlatımlarını dikkatli bir şekilde dinlemişlerdir. Anıl, ders süresince sınıf kontrolünü sağlayarak, farklı öğrencilere söz hakkı vermeye özen göstermiştir. Anıl’ın dershanede öğretmenlik yapıyor olması ve diğer öğretmen adaylarına göre daha tecrübeli olması bu durumu sağlamış olabilir.

Anıl’ın ders süresince yer verdiği temsiller gözlem formuna kaydedilmiş ve gözlem notları alınmıştır. Aynı zamanda ders planında yer verdiği temsiller incelenerek kullandığı temsillerin analizi çeşitlendirilmiştir. Anıl’ın ele aldığı ‘1.1. Işığın madde ile karşılaştığında yansıyabileceğini keşfeder.’ kazanımı için yer verdiği temsiller ders planından ve gözlem notlarından alıntılar yaparak aşağıda sunulmuştur.

Ders kitabından Güneş ışığının Dünya’ya ulaşması hakkında bilgi veren metin okutuldu.

[okuma metni] [09.05.2013, 07:30 tarihli gözlem notu]

Öğrencilerin ışığın yayılma şekli ve nereye kadar yayılacağı konusunda günlük hayattan getirdiği yanılgıları olabileceği göz önüne alarak konu girişindeki metin okuturum. Bu metinde bir taraftan Güneş ışığının doğrusal yayılma ile Dünya atmosferine ulaştığı açıklanırken bir taraftan da ışığın madde ile etkileşim şekillerinden biri fark ettirilmiş olur.[okuma metni] [ders planından yapılan alıntı]

Saydam, yarı saydam ve opak madde kavramları sözlü olarak açıklandı [sözel anlatım] [09.05.2013, 07:33 tarihli gözlem notu]

Sınıfta gönüllü olan 4 öğrenci seçilerek kendilerini 2 öğrencinin kendisini ışık ışını gibi, iki öğrencinin de kendilerini sırasıyla yarı saydam, saydam ve opak madde olarak canlandırmaları istendi. Bu öğrenciler her bir madde için ışık ışınlarının nasıl bir yol izleyeceğini canlandırdılar. [drama][ 09.05.2013, 07.48 tarihli gözlem notu]

Beyaz ekran, cam, , siyah karton, mukavva ve buzlu cam üzerine lazer ışığı gönderilerek, ışığın hareketi gözlemlendi. [gösteri deneyi] [09.05.2013, 07:51 tarihli gözlem notu] …Daha sonra “Işık bir maddeye çarpınca ne olur?” sorusuna cevap aramak amacıyla ders kitabındaki “Işık Maddelerle Farklı Yollarla Etkileşir” adlı 1. etkinlik yaptırırım. Bu aşamada ‘’ 1. etkinlik olan ışık farklı yollarla etkileşir ‘’ adlı etkinliği deneyi öğrencilerle beraber yaparım. [gösteri deneyi] [ders planından yapılan alıntı]

Öğrencilere deneye ilişkin gözlemlerini, çalışma kağıtlarına yazmalarını söyledi. [yazma

aktivitesi (ÖOT)] [09.05.2013, 07:55 tarihli gözlem notu]

Bu etkinlik yapılırken öğrencilerin gözlem yapmaları, gözlemlerini kaydetmeleri, sonuca varalım basamağındaki soruları da ödev olarak akşam evde yapmalarını isterim. [yazma aktivitesi (ÖOT)]

Anıl, uygulamadan önce hedeflediği 1.1. numaralı kazanım için, yazılı sorulara, öğrencilerin oluşturduğu yazma aktivitelerine ve deneye; 1.3. numaralı kazanım için sözlü anlatıma ve resme yer verirken; 1.2. numaralı kazanım için herhangi bir temsile yer vermemiştir. Uygulamadan süresince ise yalnızca 1.1. numaralı kazanımı hedefleyerek bu kazanımı hem öğretmen hem de öğrenciler tarafından oluşturulan çoklu temsillerle zenginleştirdiği söylenebilir. Bu kazanım için, sözlü anlatıma, okuma parçasına, sözlü ve yazılı sorulara, gösteri deneyine, öğrencilerin oluşturduğu yazma aktivitelerine ve drama aktivitelerine yer vermiştir.