Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Çoklu Temsillerin Avantaj ve

Fen kavramlarının ve bilimsel süreçlerin öğretiminde sözel metinsel, görsel- grafiksel, eylemsel-işlemsel ve matematiksel gibi farklı temsil modlarından yararlanmanın avantajları ve dezavantajlarıyla ilgili görüşlerinin çoklu temsillere neden başvurup, başvurmadıklarını etkileyebileceği düşünülerek, öğretmen adaylarının bununla ilgili görüşleri de ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Çalışmaya katılan 11 fen bilgisi öğretmen adayının çoklu temsillerin fen öğretiminde kullanımı ile ilgili görüşleri analiz edildiğinde, Tablo 4.5’te bulunan bulgular elde edilmiştir.

Tablo 4.5

Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Öğretiminde Çoklu Temsillere Yer Vermenin Avantajları ile İlgili Görüşleri

ÇTlerin Avantajlarına Yönelik Görüşler Öğretmen Adayları Derse karşı ilgiyi sağlama

Bilginin kalıcı olması Bilgiyi somutlaştırma Aktif katılımı sağlama Günlük hayatla bağdaştırma Bilgiyi kavrama

Farklı duyu organlarına hitap etme

Öğrencinin kendisine uygun temsili seçmesi Pekiştirme

Canan, Işıl, Dilek, Hakan Feride, Işıl, Hakan Nihal, Hakan, Leyla Emel, Hakan Nihal, Hakan Bahar, Anıl Işıl Canan Bahar

Tablo 4.5’te görülebileceği gibi fen bilgisi öğretmen adayları, fen öğretiminde çoklu temsillerden yararlanmanın avantajlarıyla ilgili olarak kodların sıklıklarına göre genellikle; derse karşı ilgiyi sağlayabileceği, akılda kalıcılığı arttırabileceği, bilgiyi somutlaştırabileceği, aktif katılımı, günlük hayatla bağdaştırmayı ve bilgiyi kavramayı sağlayabileceği gibi yorumlarda bulunmuşlardır. Örneğin, Canan “Fen öğretiminde çoklu temsillerden yararlanmanın avantajı ne olabilir?” sorusuna şu şekilde cevap vermiştir:

Canan: Herkesin anlayış şekli farklıdır, mesela ben tahtada veya bir görsel bir şey gördüğümde onu unutmuyorum, kendimden örnek vereyim (gülerek). Ama mesela hoca anlatıyorsa sadece sözel sözel, biryandan sonra sıkılıyor ve onu bazen gözünde

canlandıramayabiliyor. Bu yüzden öğrenciler, hani hangisi hitap ediyorsa onu kendisi olarak daha çabuk algılayabiliyor.(1. görüşme, satır 167-171)

Canan öğretim sürecinde sadece sözel temsillerden yararlanmanın öğrencileri sıkabileceğinden bahsetmiştir. Kendi durumundan örnek vererek görsel temsillerle öğretim yapıldığında bilgisinin daha kalıcı olduğundan bahsetmiştir. Kullanılan temsil modlarından, kendisine hitap eden modu seçmenin, öğrencinin konuyu daha çabuk algılamasını sağlayacağını söylemiştir.

Feride:… avantaj olarak da daha kalıcı bir öğretim olur, çünkü hani okuduklarımızın, yüzde bilmem kaçını, siz daha iyi bilirsiniz.. gördüklerinizin, işittiklerinizin işte, grafik haline getirdiklerinizin, gibi gibi artıyor, bunları tekrar tekrar her temsilde yaptıklarımızda, unutmuyoruz yani akılda kalma oranı artıyor. (1. görüşme, satır 341- 345)

Feride farklı temsillerden yararlanmanın akılda kalıcılığı arttırdığından ve bu açıdan faydalı olduğundan bahsetmektedir.

Anıl:…Konu eğer ki gerçekten öğrencinin kavraması zorsa yani kafada bir şeyler kurması gerekiyorsa, 3 boyutlu düşünmesi gerekiyorsa, o zaman görselliğe daha fazla önem vermek gerekir. Yani bu ışık konusuysa da, şimdi (ııı) genelde mesela herkesin hayatında olan bir şey yansıma olayı ama, bu gelme açısı ve yansıma açısı veya kırılmalar; düzgün yüzeyde kırılması veya düzgün olmayan yüzeyde kırılması, farklı ortama geçişi. yani bunların öğrenci tam anlamıyla kafasında kuramıyor, farklı bir boyut gerekiyor, bundan dolayı da gerekli olarak hem görsel yani resimlerle olsun, hem videolarla olsun veya işte drama tekniği dediğimiz, öğrencilerden birkaç kişi seçip o anda yansıma olayını anlatmak için bunlar kullanılır. (1. görüşme, satır 973-980)

Anıl kavranması zor olan konulara değinmiştir. Bunun için kendi anlatacağı konu olan ışık ve ses ünitesinden örnekler vererek o üniteye ilişkin kavramların ve süreçlerin açıklanırken resimler, videolar ve drama aktiviteleri gibi farklı temsil formlarından yararlanmanın öğrencilerin konuyu kavramasını sağlayabileceğinden bahsetmiştir.

Işıl:…öğrenciyi ne kadar derse karşı güdülersek, yani ne kadar çok duyu organıyla katarsak işin içine, o kadar çabuk öğrenir, çok hızlı öğrenmeler gerçekleşir bence. Ben kendimden yola çıkacak olursam ben de öyleyim. Mesela hoca düz anlatımla anlattığı zaman, hani belki bir saat falan aklında kalıyor, ama görselleştirirse, görsel olarak daha çok hafızamda yer ediyor.( 1. görüşme, satır 1668-1672)

Işıl farklı temsil modlarından yararlanmayı, farklı duyu organlarına hitap etmek olarak değerlendirmiştir. Farklı duyu organlarına yönelik temsillerin kullanımının daha çabuk öğrenmeyi sağlayacağından bahsetmiştir. Kendisinden örnek vererek, sözel anlatımlara göre görsel temsillerin daha kalıcı bilgi sağladığından bahsetmiştir.

Yukarıda belirtilen kodlar ve katılımcıların görüşmelerinden yapılan alıntılar, fen bilgisi öğretmen adaylarının, fen öğretiminde çoklu temsillerden faydalanmanın öğrencilerin öğrenmesi üzerinde olumlu etkisi olduğu görüşüne sahip olduklarını

göstermektedir. Ancak, hazırlamış oldukları ders planlarının analiziyle, öğretmen adaylarının bu olumlu görüşlerine rağmen, ışık ve ses ünitesine ilişkin ele aldıkları tüm kazanımlar için çoklu temsillerden faydalanmayı planlamadıkları görülmektedir. Bu durumun, fen öğretiminde farklı temsil modlarından yararlanmanın olumsuz tarafları olduğunu düşünmelerinden kaynaklanabileceği varsayılarak katılımcılara farklı temsil modlarından yararlanmanın dezavantajları neler olabilir diye sorulmuştur. Bu soruya ilişkin görüşmelerde özellikle zaman yönetiminin zor olması ve öğrencinin ilgisini kaybetmesi gibi dezavantajları olabileceğinden bahsetmişlerdir. Tablo 4.6’da öğretmen adaylarına göre çoklu temsillerden yararlanmanın dezavantajlarının neler olabileceği gösterilmektedir.

Tablo 4.6.

Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Öğretiminde ÇTlere Yer Vermenin Dezavantajları ile İlgili Görüşleri

ÇTlerin Dezavantajlarına Yönelik Görüşler

Öğretmen Adayları Zaman yönetimi

Öğrencinin ilgisini kaybetmesi Sınıf yönetimi

Mert, Bahar, Nihal, Leyla, Anıl, Feride Feride, Emel, Işıl

Mert

Bazı öğretmen adaylarının bilimsel kavramların ve süreçlerin öğretilmesinde çoklu temsillerden yararlanmanın dezavantajları neler olabilir sorusuna verdikleri cevaplar şu şekildedir:

Mert: dezavantajları, (eee) sınıfta; sınıf hakimiyetini kaybedebilirsiniz, çok fazla gürültü olabilir sınıfta; her kafadan hani bir ses çıkabilir, herkes görüşünü söyleyebileceği için. (eee) çok fazla materyal kullandığımızdan dolayı zaman kaybımız olabilir, konumuzu yetiştiremeyebiliriz yani, yarısında kalabilir. Programımıza uyamayabiliriz. Bunlar olabilir. (1. görüşme, satır 786-789)

Mert öğrencilerin katılımından dolayı gürültü olabileceğini yani sınıf yönetimi açısından sorun olabileceğini söylemiştir. Bunu yanı sıra temsil sayısının fazla olmasının zaman yönetimi açısından problem olabileceğini ve anlatılacak konuyu yetiştirememe ve programa uyamama gibi sorunlara yol açabileceğini söylemiştir.

Anıl: (eee) şimdi şunu söyleyeyim, bu mesela konudan konuya değişir, öğrencinin şu anda mesela altılarda işte bundan önceki ışık ve sesten önce madde ve ısı vardı, ondan önceyse vücudumuzdaki sistemler vardı, şimdi 6. Sınıfta anlatırken öğrenciye veya bu 7 ve 8 içinde geçerlidir yine aynı şekilde yani anlamasının hangi konuda zor olacağını, hangi konuda kolay olacağını bunu bilmek gerekiyor, yani kolay konuda kalkıp 3-4 tane

görsellik kullanmak veya temsil kullanmak haliyle zaman kaybı olacak….(1. görüşme, satır 966-971)

Anıl farklı temsil modlarından yararlanmanın avantajlı ya da dezavantajlı olma durumunun konunun zorluk derecesine göre değişebileceğinden bahsetmiştir. Anlaşılması kolay konularda birden fazla temsile yer vermenin zaman kaybına neden olacağını düşünmektedir.

Emel: …dezavantaj olarak da öğretmenin mesela derste tahtaya bir şekil çizmesi gibi hazırlıksız olması bence öğrencinin dikkatini dağıtıyor. Çünkü öğretmen tahtaya döner dönmez, öğrenciler kendi arasında konuşmaya başlıyorlar. Onun yerine, öğretmen eğer, sözel bir şekil kullanacaksa bir slayt yapıp ya da daha önceden tahtaya şekilleri çizip, yeri geldiğinde anlatmasını uygun görüyorum ben. Gözlemlediğim kadarıyla öğrenciler arkasını döner dönmez öğretmen, konuşmaya başlıyorlar. İyi bir hazırlık yapılırsa çok avantajı olacağını düşünüyorum, ama iyi bir hazırlık yapmadan gelişi güzel şekilde dersin akışında yapılırsa hiç bir faydası olacağını düşünmüyorum. Aksine fayda yapayım derken zarar getirebilir. (1. görüşme, satır 1528-1536)

Emel öğretmenin hazırlıksız olması durumunda kullanılacak bazı temsillerin örneğin tahtaya çizilerek gösterilen temsillerin öğrencinin dikkatini dağıtabileceğini söylemektedir. Derse başlamadan öğretmenin temsilleri hazırlaması durumunda faydalı olabileceğini ancak hazırlıksız olunması durumunda sınıfta konuşmalara dolayısı ile sınıf yönetiminde bazı sorunlara yol açabileceğini düşünmektedir.

Nihal: …hani biraz süreden kaybedebiliriz, süre sıkıntımız olabilir. Biraz konular yoğun, (eee) hani dediğim gibi, kendi sınıfım olsa daha fazla mesela; benim anlatacağım kısma 3 saat ayırmış, 3 ders saati, ben tek ders saatinde anlatmaya çalışıyorum. (1. görüşme, satır 1304-1307)

Nihal de zaman yönetimi açısından çoklu temsillere yer vermenin sıkıntılı olabileceğinden bahsetmiştir. Kendi ders planından örnek vererek anlatılacağı kazanımlara programda 3 ders saati ayrıldığını ancak kendisinin bir saatte anlatmayı planladığı için farklı temsil modlarına yer vermesinin zaman açısından sorun yaratabileceğini anlatmaya çalışmıştır.

Feride: Dezavantajı bir kere zaman kaybı olur, benim öyle bir problemim olduğu için ya da normal öğretmenlerin müfredat yetiştirme problemleri olduğu için. Ama avantaj olarak da daha kalıcı bir öğretim olur, çünkü hani okuduklarımızın, yüzde bilmem kaçını, siz daha iyi bilirsiniz. Gördüklerinizin, işittiklerinizin işte, grafik haline getirdiklerinizin, gibi gibi artıyor, bunları tekrar tekrar her temsilde yaptıklarımızda, unutmuyoruz yani akılda kalma oranı artıyor. Çok çok faydalı olur ama imkân olsa keşke.

Araştırmacı: yani bu konuda imkan olmadığını düşünüyorsun, zaman açısından..

Feride: zaman açısından ve ya öğrenci de bir yerde sıkılıyor yani, aynı şeyi bir öyle yap, bir öyle yap. Belki daha eğlenceli hale getirerek, işte zaman o da daha çok. (1. görüşme, satır 340-348)

Feride de ÇTlere yer vermenin zaman yönetimi açısından problem yaratabileceğini ve müfredatın yetiştirilmesi bakımından sıkıntı doğurabileceğini söylemiştir. Bunun yanı sıra kendisinden de örnek vererek, zaman problemi olduğu için farklı temsil modlarına yer vermesinin zaman kaybına yol açabileceğini düşünmektedir. Daha sonra farklı temsil modlarına yer vermenin birtakım avantajlarını olduğunu söylemiş ancak zaman açısından imkân olmadığı için ders planında yer vermediğinden bahsetmiştir. Bunun yanı sıra öğrencilerin aynı konuyu farklı temsiller yardımıyla tecrübe etmesinin onların dikkatinin dağılmasına yol açabileceğini düşünmektedir.

Yukarıda katılımcıların cevaplarından yapılan alıntılar ve analiz sonuçları fen bilgisi öğretmen adaylarının zaman yönetimi, öğrencilerin ilgisini kaybetmesi ve sınıf yönetimi gibi nedenlerden dolayı fen öğretiminde bilimsel kavramların ve süreçlerin anlatılmasında dezavantajlı olabileceğini söylemişlerdir. Katılımcıların ÇTlerin dezavantajlarına yönelik nu görüşlerinden dolayı ele aldıkları her kazanım için çoklu temsilere başvurmadıkları söylenebilir. Birçok öğretmen adayı uygulama okullarında sorumlu öğretmenleri ile birlikte anlatacağı konuyu belirlememiş ancak ders anlatımlarında verecekleri kazanım sayılarını bir ders süresi için fazla tutmuşlardır. Yapılan görüşmeler sonucunda, bu durumun onları zaman yönetimi açısından kaygılandırdığı ve konunun çoklu temsillerini kullanmaktan alıkoyduğu söylenebilir.

4.1.3. Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Öğrencilerin Oluşturduğu Temsillerin