Aşağıda, pedagojik eylem araştırması basamaklarına göre gerçekleştirilen çalışmanın içeriğine yer verilmiştir.
Adım 1. Bir problem/paradoks/zorluk belirlemek: Fen öğretiminde kullanılan temsiller ile ilgili literatür incelendiğinde bir kavramdan veya bilimsel süreçten bahsederken hem öğrenciler hem de öğretmen tarafından oluşturulan çoklu temsillerden yararlanmanın öğrencilerin konuyu derinlemesine anlamasını ve öğrenmesini sağladığını gösteren çalışmalar bulunmaktadır (Adadan, 2013; Tsui ve Treagust, 2003; Wu ve diğerleri, 2001). Bu yüzden fen bilgisi öğretmen adaylarının öğretim uygulamalarında çoklu temsillere yer verip vermediklerinin ortaya çıkarılmasının önemli olduğu düşünülmüştür. Araştırma 2012-2013 öğretim yılı bahar döneminde açılan ‘Öğretmenlik Uygulaması’ dersine kayıtlı olan fen bilgisi öğretmen adayları ile yürütülmüştür. Çalışmaya katılan 18 öğretmen adayından 11’i ikinci öğretim programında, 7’si normal öğretim programında öğrenim görmektedir. Normal öğretim programında öğrenim gören 7 öğretmen adayı pilot çalışma grubu olarak belirlenmiş ve araştırma kapsamında yapılan çalışmalar, asıl çalışma grubundan önce pilot çalışma grubuyla yürütülmüştür. Katılımcılar ‘Öğretmenlik Uygulaması’ dersi kapsamında gözlem yapmak üzere bulundukları uygulama okullarında sorumlu öğretmen ile birlikte öğretimini yapacakları konuyu ve zamanı belirleyerek, bu konuya yönelik ders planlarını hazırlamışlardır. Fen bilgisi öğretmen adaylarının; 5. ve 6. sınıf seviyesinde Işık ve Ses ünitesine, 7. Sınıf seviyesinde ise Işık ünitesine ilişkin hazırladıkları ders planları yer verdikleri temsiller açısından araştırmacı tarafından analiz edilmiştir. Analiz sonucunda, öğretmen adaylarının genellikle sözel-metinsel temsil modu formlarından sözlü anlatımlar ve sözlü sorular ile eylemsel işlemsel temsil modu türlerinden deneylere ağırlık verip, ele aldıkları tüm kavramların ve bilimsel süreçlerin çoklu temsillerinden yararlanmadıkları gözlenmiştir. Bunun yanı sıra, fen bilgisi öğretmen adaylarının öğrencilerin oluşturduğu temsillere, ders planlarında yeterince yer vermedikleri analiz sonucunda ortaya çıkmıştır. Bu durum araştırmada çözülmesi gereken problem olarak ele alınmıştır.
Adım 2. Problemi çözmenin yollarını arama: Araştırma probleminin çözüm yollarını bulma amacıyla öncelikle problemin kaynağının neler olabileceği keşfedilmeye çalışılmıştır. Bunun için fen bilgisi öğretmen adayları ile görüşmeler yapılarak genel olarak temsil tercihlerinin nedenleri, fen öğretiminde çoklu temsillerden ve öğrenci temsillerinden yararlanmanın avantajlarının ve dezavantajlarının neler olabileceği sorulmuştur. Bu görüşmeler yoluyla öğretmen adaylarının fen öğretiminde çoklu temsillerin ve öğrencilerin oluşturduğu temsillerin kullanımına yönelik düşünceleri ve kaygılarının neler olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmacı görüşmeler sırasında katılımcıların düşüncelerini etkilememek amacıyla tercih ettiği temsil modlarından bahsetmemiştir. Fen bilgisi öğretmen adaylarının ders planı hazırlama ve sunma faaliyetleri sırasında ‘Işık ve Ses’ ve ‘Işık’ ünitesi kavramlarının öğretilmesinde çoklu temsillerden yararlanmalarını sağlamak amacıyla; bu tür temsiller ile ilgili farkındalıklarını arttırmaya ve fen öğretimindeki önemini anlamalarını sağlamaya yönelik bir eğitim gerçekleştirmeye karar verilmiştir. Verilen eğitimin ardından, 11 fen bilgisi öğretmen adayı arasından maksimum çeşitleme yoluyla seçilen 4 katılımcının, ders planlarını çoklu temsillerle destekledikleri öğretim uygulamalarının detaylı bir şekilde incelenmesi amaçlanmıştır.
Adım 3. Eylemi gerçekleştirme: Problemi çözmek amacıyla 2. Adımda bahsedilen uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Fen bilgisi öğretmen adaylarına aşağıdaki konu başlıklarını içeren bir eğitim verilmiştir:
Temsil nedir?
Çoklu temsil ne demektir?
Çoklu temsil modları nelerdir?
Fen öğretiminde çoklu temsil modlarına yer vermek niçin önemlidir?
Fen öğretiminde çoklu temsil modları nasıl kullanılabilir?
Öğrencilerin oluşturduğu temsil örnekleri nelerdir?
Fen öğretiminde öğrencilerin oluşturduğu temsillere yer vermek niçin önemlidir?
Fen öğretiminde öğrencilerin oluşturduğu temsiller nasıl kullanılabilir? Bu eğitimin ardından maksimum çeşitleme yoluyla seçilen 4 öğretmen adayı ders planlarını hem öğretmen hem de öğrenciler tarafından oluşturulan çoklu temsiller ile zenginleştirerek tekrar hazırlamışlardır. Bu süreçte araştırmacı ve seçilen 4 katılımcı
sürekli olarak fikir alışverişinde bulunmuşlardır. Araştırmacı, katılımcıların temsil seçimlerine müdahale etmemiştir ancak kazanımların her birinin yeterince kavranmasını sağlayacak şekilde temsillerin seçilmesi ve sıralanması konusunda katılımcılara dönüt vermiştir. Ders planları çoklu temsillerle desteklenerek tekrar hazırlandıktan sonra hem ders planlarından elde edilen veriyi çeşitlemek hem de gerçek sınıf ortamında öğretmen adaylarının uygulamalarını geliştirmek amacıyla, ‘Öğretmenlik Uygulaması’ dersi kapsamında gözlem yaptıkları sınıfta gerçekleştirdikleri ders anlatım performansları gözlenmiştir.
Adım 4. Eylem planın sonuçlarını değerlendirme: Öğretmen adaylarının ders anlatım performanslarının ardından onlarla tekrar görüşme yapılarak eylem planının sonuçları değerlendirilmiştir. Bu amaçla öğretmen adaylarına fen öğretiminde çoklu temsiller ile destekleyerek gerçekleştirdikleri ders anlatımlarına yönelik sorular sorularak, tecrübelerine yönelik görüşleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.
Adım 5. Gelecek araştırmalar için değişiklik yapma: Çalışma süresince verilerin elde edildiği ders planı, gözlem ve görüşmeler değerlendirilip, gelecek araştırmalar için önerilerde bulunulmuştur.
Şekil 3.1. Çalışmada Yürütülen Pedagojik Eylem Araştırması Basamakları
Yukarıdaki Şekil 3.1’de gösterilen eylem araştırması kapsamında yapılan etkinlikler, Tablo 3.1’de gerçekleştirilen tarihler ile birlikte sunulmuştur.
Adım 1. Bir problem/para doks/zorluk belirlemek Adım 2. Problemi çözmenin yollarını arama Adım 3. Eylemi gerçekleştirme Adım 4. Eylem planın sonuçlarını değerlendirme Adım 5. Gelecek araştırmalar için değişiklik yapma Öğretmen adaylarının ders planlarının incelenmesi ve görüşmeler yapılması Öğretmen adaylarının fen öğretiminde çoklu temsillerin kullanımı ile ilgili yaşadığı problemlerin tespit edilmesi Öğretmen adaylarının fen öğretiminde çoklu temsillerin kullanımına yönelik farkındalıklarının ve uygulamalarının geliştirilmesinin planlanması Çoklu temsillerin fen öğretimindeki önemine ilişkin ders anlatımı yapılması Ders planlarının çoklu temsillerle desteklenerek hazırlanması ve sınıf ortamında sunulması Uygulamaya yönelik görüşmelerin yapılıp, değerlendirilmesi Gelecek araştırmalarda neler yapılabileceğinin öneriler bölümünde bahsedilmesi
Tablo 3.1.
Araştırma Süresince Haftalara Göre Yapılan Etkinlikler
Tarih Yapılan Etkinlik
04.03-08.03.2013 ‘Öğretmenlik Uygulaması’ dersi kapsamında uygulama okullarına gidilerek katılımcıların gözlem sınıflarının ve zamanlarının ayarlanması
11.03-15.03.2013 Ders planı şablonunun tanıtımı ve hazırlanırken dikkat edilmesi gereken hususların belirlenmesi
Katılımcıların araştırma ile ilgili bilgilendirilmesi 18.03-25.03.2013 Katılımcıların ‘Işık ve Ses’ ve ‘Işık’ ünitelerine
ilişkin ders anlatımı yapacakları konuları, uygulama okullarındaki rehber öğretmenleri ile belirleyerek, ders planlarını hazırlamaları
25.03-05.04.2013 Katılımcıların ders planlarındaki eksiklerin belirlenerek dönüt verilmesi
Katılımcıların belirtilen dönütlere göre ders planlarını düzenlemesi
08.04-19.04.2013 Katılımcıların ders planlarının betimsel analizinin yapılarak, çoklu temsilleri kullanımları ile ilgili problem durumunun belirlenmesi
22.04-26.04.2013 Problemin nedenlerinin ve katılımcıların çoklu temsiller ile ilgili görüşlerinin belirlenmesi için yarı yapılandırılmış görüşmelerin yapılması
29.04-03.05.2013 Katılımcılara çoklu temsiller ile ilgili eğitim verilmesi
04.05-17.05.2013 Seçilen 4 katılımcının ders planlarının çoklu temsillerle zenginleştirerek düzenlenmesi ve üzerinde tartışılması
09.05.2013 13.05.2013 14.05.2013 17.05.2013
Seçilen 4 katılımcının uygulama okullarında ders planlarının sunumunu gerçekleştirmesi ve araştırmacı tarafından gözlenmesi
29.05.2013 30.05.2013 31.05.2013
Seçilen 4 katılımcı ile çoklu temsillere yer verdikleri ders planlarının ve ders anlatım performanslarının değerlendirilmesine yönelik görüşmelerin yapılması