Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü

Ülkemizde 2003 yılında 10,3 milyar dolar seviyesinde olan BİT pazarı, yıllık ortalama yüzde 22 büyüyerek 2007 yılında 21,7 milyar dolara ulaşmıştır. Sektör büyüklüğünün 2008 yılında 26 milyar dolara ulaştığı tahmin edilmektedir. Sektörün yüzde 79'luk kısmını telekomünikasyon sektörü, yüzde 21'lik kısmını da bilgi teknolojileri sektörünün oluşturduğu değerlendirilmektedir.

3.9.5.1 Bilgi ve İletişim Teknolojilerine İlişkin Temel Göstergeler

Sabit telefon sayısı doyuma ulaşmış olmasına karşın mobil telefon abone sayısında artış sürmektedir.Geniş bant abone sayısında oldukça hızlı bir büyüme yaşanmaktadır. Ancak, ulaşılan abone yoğunluk oranı henüz AB ve OECD ortalamalarının oldukça altında kalmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojileri alanında önemli ve temel göstergeler olarak kabul edilen sabit telefon, mobil telefon,Internet kullanıcı yoğunluğu ve genişbant abone yoğunluğuna ait Türkiye ve Avrupa Birliği üye ülkelerine ait değerler aşağıda verilmektedir.

175

Sabit Telefon Abone Yoğunluğu: Ülkemizde, Avrupa genelinde de yaşanan sabit telefon aboneleri sayısında doygunluk seviyesine ulaşılması ve mobil haberleşmenin daha yaygın olarak kullanılması eğilimi etkili olmakta ve büyük bölümünde Türk Telekom'un hakim işletici olarak hizmet sunduğu ses iletimi piyasasında abone sayısı durağanlık göstermektedir. 2006 yılı sonunda sabit telefon abone yoğunluğu ülkemizde yüzde 25,8 iken, AB üyesi 25 ülkede bu oran yüzde 63,6'dir. 2007 yılında Türkiye'de yüzde 24,9 olarak gerçekleşen sabit telefon abone yoğunluğunun 2008 yılında yüzde 23,9 seviyesine gerilediği tahmin edilmektedir.

175

Kaynak: Eurostat, BTK (2007 yılı verileri ITU verileridir.)

Mobil Telefon Abone Yoğunluğu: 1994 yılından bu yana faaliyette olan GSM şebekesi 2000'li yılların başından itibaren hızlı bir büyüme göstermiştir. Abone sayısı 2008 yılı sonu itibarıyla 65,8 milyon seviyesinde gerçekleşmiştir. Avrupa Birliğinde bu oran 2007 yılında yüzde 115 seviyesinde gerçekleşmiştir.

Kaynak: Eurostat, BTK (2007 yılı verileri ITU verileridir.)

İnternet Kullanıcı Yoğunluğu: Genişbant altyapısındaki gelişmeler ile eğitim, e- Devlet ve e-Ticaret gibi alanlarda yaygınlaşan uygulamalar, internet kullanımına olan talebi artırmaktadır. İşyeri, internet cafe ve okul gibi internetin yaygın kullanıldığı mekânların yanı sıra düşen kişisel bilgisayar fiyatları ve düzenlenen ADSL kampanyaları ile özellikle evlerde internet kullanımımın yaygınlaştığı ve AB gösterge ortalamaları ile farkın giderek daraldığı görülmektedir.

Kaynak: Eurostat, DPT, TÜİK

Genişbant Kullanıcı Yoğunluğu: 2004 yılından bu yana hızla gelişen ADSL altyapısının yanı sıra internete erişim talebindeki artış genişbant kullanıcı sayısını hızla artırmıştır. 2008 yılı sonu itibarıyla yaklaşık 5,7 milyon'a erişen genişbant abone sayısı ile yüzde 7,8 genişbant abone yoğunluğuna ulaşılmıştır. Genişbant abone yoğunluğu AB-27 üyesi ülkelerde 2008 yılında yüzde 21,7 düzeyine ulaşmıştır. Ülkemizde yerel ağın paylaşıma açılması ile alternatif işletmecilerin de faaliyet göstereceği genişbant pazarının önümüzdeki dönemde de hızlı büyümesini devam ettirmesi beklenmektedir.

Kaynak: Eurostat, BTK (AB-25 2003, AB-27 2003,2004 ve 2005 istatistikleri ITU verilerinden derlenmiştir.)176

176

2006 yılında, OECD ülkelerindeki genişbant abone sayısı yüzde 26 oranında artarak 157 milyondan 197 milyona ulaştı. Bu rakamla OECD genelinde genişbant abone penetrasyonu ise yüzde 16.9'a çıkmış oldu. Türkiye'de ise 2006 sonunda yaklaşık 2.8 milyon genişbant abonesi bulunuyor.177

Alt gelir grubunda cep telefonu kullanma oranı yalnızca %27.4 olarak gerçekleşirken, bu oran üst gelir grubunda %98.1’e ulaşmaktadır. Bölgelere göre farklılaşma ise sabit telefon hizmeti kullanımına oranla hayli yüksektir. En fazla cep telefonu kullanımı %61 ile Marmara bölgesinde, en düşük kullanım ise %29 ile Güneydoğu Anadolu Bölgesinde gerçekleşmektedir.

Türkiye İstatistik Kurumu tarafından gerçekleştirilen 2007 yılı Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanımı Araştırma sonuçlarına göre hanelerin % 18,94’ü internet erişim imkânına sahiptir. İnternete erişim imkânı olan hanelerin %79,39’u evden internete bağlanabilen kişisel bilgisayara sahiptir. İnternet erişim imkânı olan hanelerde en yaygın internet bağlantı türü %78,03 ile geniş bant (ADSL vb.) bağlantıdır.178

Alt gelir gruplarında bilgisayar sahipliği oranı sadece %2 olarak kaydedilmiş, alt orta gelir grubunda %8.2 ve nihayet üst gelir grubu içinde ise %64.7 ye ulaştığı görülmüştür. Evde bilgisayar sahipliği oranı %16.8’lik oran ile Marmara bölgesinde en yüksek, buna karşılık %1.2 ile Güneydoğuda en az kullanıcı biçiminde saptanmıştır.

Evinde bilgisayarı olan hanelerin %84.5’i internet konusunda bilgi sahibi olduklarını, %15’i interneti duyduklarını ancak bilgi sahibi olmadıklarını, %0.4’ü ise internetin adını bile duymadıklarını bildirmişlerdir.

ABD'deki Brown Üniversitesi'nin 198 ülkenin kamu kurumları internet hizmetlerini araştırdığı raporda(2007) geçen yıl 27. sırada yer alan Türkiye bu yıl 19 basamak atlayıp 8.'liği Avustralya'yla paylaştı.179

Evinde internet bağlantısı olan bilgisayar sahiplerinin oranı sadece %7’dir. Bununla beraber, 1997 yılı verileriyle karşılaştırıldığında bu oranın hiç de küçümsenmeyecek bir artışa denk düştüğü görülmektedir. 153 http://www.bilgitoplumu.gov.tr/Portal.aspx?value=UE9SVEFMSUQ9MSZQQUdFSUQ9MTMxJlBBR0VWR VJTSU9OPS0xJk1PREU9UFVCTElTSEVEX1ZFUlNJT04=30.03.2010 178 Gökçe,Orhan,Marquart,Kurt;a.g.e. 179 http://www.bilgitoplumu.gov.tr/Portal.aspx?value=UE9SVEFMSUQ9MSZQQUdFSUQ9MTMxJlBBR0VWR VJTSU9OPS0xJk1PREU9UFVCTElTSEVEX1ZFUlNJT04=30.03.2010

1997 yılında yapılan araştırmada bilgisayar sahipliği &6.5, internet kullanımı ise %1.2 oranındayken 3 yıl içinde bilgisayar sahipliği 2 kat, internet kullanıcılarının ise 6 kat artış gösterdiği anlaşılmaktadır. Eğitim ve gelir düzeyindeki artış, doğal olarak internet kullanım oranını da doğrudan etkilemekte ve birbiriyle bağlantılı bir tablo sergilemektedir. İnternet kullanıcılarının %51’i internet bağlantılarından “kısmen memnun” olduklarını, %31’i “çok memnun” olduklarını, %18’i ise “memnun olmadıklarını” belirtmişlerdir.

Evinde internet bağlantısının öncelikli olarak hangi amaçla kullanıldığı sorusuna verilen ilk öncelik yanıtlarında kullanıcıların %23’ü e-posta kullanmak amacıyla, ’22.3’ü merak ettiği konularda bilgi edinmek için, %16.5’i ise arkadaşlarıyla chat yapmak amacıyla kullandıkları belirlenmiştir. Taylor Nelson Sofres(TNS) araştırma şirketi 27 ülkeyi kapsayan 2001 tarihli bir araştırmasının bulguları da Türkiye’nin e-devlet uygulamaları bakımından mevcut durumunu karşılaştırmalı bir biçimde konumlanmaktadır.

2001 yılında Türkiye’de devlet kurumlarına ulaşmak için e-devleti kullananların oranı %3’tür. Oysa Norveç’te bu oran %53’e ulaşmaktadır ve 27 ülke içinde e-devleti kullanım oranının en düşük seyrettiği ülke Türkiye’dir.

Türkiye’de e-devlet kullanımının %2’sini bilgi arama, %1’ini ise yükleme (download) oluşturmaktadır. Araştırma kapsamına alınan 27 ülke ortalamasında ise bilgi arama oranı %20’ye ulaşmaktadır. Örneğin Norveç’te %41, Danimarka’da %39, Finlandiya’da %37, Kanada’da %36 oranında “bilgi arama” işlemi yapılmaktadır.

TNS araştırması, Türkiyeli kullanıcıların devlete internet aracılığıyla bilgi aktarmayı “güvenilir” bulmadıklarını ortaya koymaktadır. Örneğin TÜBİTAK araştırması, internet kullanıcılarının son 3 yılda 6 kat artış gösterdiğini ileri sürerken, TNS araştırmasında 2001 yılında bir önceki yıla oranla 2 puanlık bir gerileme kaydedilmiştir. Araştırmaya göre Türkiye’de internet kullanım oranı 2000 yılında %18 olarak gerçekleşirken, 2001 yılında %16’ya gerilemiştir.

TNS’nin 2002 yılının sonunda yenilediği araştırma sonuçlarında, ülkemizde e-devlet konusunda 2001 verilerine göre gözle görülür bir ilerleme sağladığı görülmektedir. 2001 yılındaki araştırmanın kapsamını oluşturan kişilerin %3’ü e-devlet hizmetlerinden yararlanırken bu rakam 2002’de %13’e yükselmiştir. E-devlet hizmetlerinden yararlanan %13’lük oranın e-devletin olgunluk aşamaları olarak belirlediğimiz bilgi arama-sorgulama, etkileşim ve işlem aşamalarındaki oransal durumuna bakıldığında 2001 yılına göre büyük bir değişikliğin yaşanmadığı görülmektedir. Çünkü e-devlet hizmetlerinden yararlanan %13’lük

kullanıcı kesiminin %12’yi temsil eden bölümü bilgi arama %1’lik kesimi ise etkileşim ve işlem yapma aşamalarında bir kullanım göstermektedir.180

Her yıl yayımlanan EIU e-Readiness Rankings raporu, ülkelerin iletişim, ticaret ve yönetim alanlarında dijital kanalları kullanabilme yeteneklerini ölçmektedir. 70 ülkenin değerlendirildiği ve Amerika Birleşik Devletleri'nin ilk sırada olduğu bu yılki sıralamada ülkemiz 2007 yılına göre bir sıra gerileyerek 43. sırada yer almıştır.

Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan 2008 yılı e-Devlet Araştırması Raporu yayımlanmıştır. Türkiye; ağ hizmetleri endeksi, telekomünikasyon altyapısı endeksi ve insan kaynakları endeksleri ile oluşturulan e-devlet hazırlık endeksi bazında 182 ülke arasında 76. sırada yer almıştır.

Ağ hizmetleri endeksi; başta sağlık, eğitim, sosyal güvenlik ve maliye olmak üzere ulusal kamu internet sitelerinden sunulan hizmetlerin gelişmişlik seviyesini gösterir bir endekstir. Telekomünikasyon altyapısı endeksi, bileşik bir endeks olup, ülkedeki internet kullanıcıları, bilgisayar sayısı, telefon hatları, mobil telefon sayısı ve geniş bant abone sayısı olarak 5 ölçütten hesaplanan bir endekstir. İnsan kaynakları endeksi ise, yetişkin okur- yazarlığı ve ilk, orta ve yüksek eğitimde kayıtlı öğrenci oranı olarak 2 temel ölçütten hesaplanan bileşik bir endekstir.

Dünya Ekonomik Forumu'nun INSEAD ile birlikte hazırladığı Küresel Bilgi Teknolojileri Raporu 2007-2008, 127 ülkenin bilgi teknolojileri alanındaki rekabet edebilirliğini ortaya koyan bir rapor niteliğindedir. Ağ hazırlık indeksine göre Danimarka'nın ilk sırada olduğu sıralamada ülkemiz bir önceki sıralamaya göre üç sıra gerileyerek 55. sırada yer almıştır.181

Uluslararası Telekomünikasyon Birliği tarafından Bilgi Toplumunun Ölçümü 2009 Raporu yayımlanmıştır. Raporda yer verilen Bilgi ve İletişim Teknolojileri Gelişim Endeksi’ne göre Türkiye 3.49 puanla 150 ülke arasında 59. sırada yer almaktadır.182

180

Uçkan,Özgür,E-Devlet E- Demokrasi ve Türkiye,Literatür yayıncılık,2003 181 http://www.bilgitoplumu.gov.tr/Portal.aspx?value=UE9SVEFMSUQ9MSZQQUdFSUQ9MTgmUEFHRVZF UlNJT049LTEmTU9ERT1QVUJMSVNIRURfVkVSU0lPTg==30.03.2010 182 http://www.bilgitoplumu.gov.tr/Portal.aspx?value=UE9SVEFMSUQ9MSZQQUdFSUQ9MTgmUEFHRVZF UlNJT049LTEmTU9ERT1QVUJMSVNIRURfVkVSU0lPTg==30.03.2010

HANEHALKI TEKNOLOJİ SAHİPLİĞİ

8.66 98.35

Yukarıdakilerden Herhangi Biri

0.02 2.90

Oyun Konsolları

0.05 97.74

Televizyonlar (Kablolu ve uydu dahil) 3.21 72.62 Cep Telefonları 0.08 0.14 El Bilgisayarları 0.74 1.13 Dizüstü Bilgisayarlar 5.86 11.62 PC’ler İNTERNET’E ERİŞİMLİ BİT ARAÇLARINA SAHİP OLAN

HANEHALKI ORANI BİT ARAÇLARINA SAHİP

OLAN HANEHALKI ORANI

KAYNAK: TÜİK, 2007.

Türkiye İstatistik Kurumu tarafından gerçekleştirilen 2009 yılı Girişimlerde Bilişim Teknolojileri Kullanımı Araştırması (Bu araştırmada, girişimlerden alınan cevaplar çerçevesinde bilişim teknolojileri ile ilgili üretilen göstergelerden bazıları 2009 yılı Ocak ayına, diğerleri ise 2008 yılına aittir.) sonuçlarına göre bilgisayar kullanım ve İnternet erişimine sahiplik oranları 2009 yılı Ocak ayında % 90,7 ve % 88,8 iken, bu oranlar büyüklük gruplarıyla doğru orantılı olarak artmaktadır. İnternet erişimine sahip girişimlerin internet sayfasına sahiplik oranları ise 2008 yılı Ocak ayındaki % 62,3’den 2009 yılı Ocak ayında % 58,7’e inmiştir.

2009 yılı Ocak ayında İnternet erişimi olan girişimlerde en çok kullanılan İnternet bağlantı tipi % 94,6 ile DSL (ADSL, vb.)’dir. 2009 yılı Ocak ayında, İnternet erişimine sahip girişimlerin % 76,3’ü İnterneti “bankacılık ve finansal hizmetler” için, % 31,6’sı“ ise “eğitim ve öğretim” için kullanmaktadır.183

Seçilen sektörlerde 10 ve daha fazla çalışanı olan girişimlerde TÜİK tarafından yapılan ankete göre 2008 yılında girişimlerin % 90,6'sı bilgisayar kullanmaktadır. Girişimlerde internet sahipliği oranı % 89,2 olup, en çok kullanılan internet bağlantı tipi % 95,3 ile DSL'dir.184 183 http://www.bilgitoplumu.gov.tr/Portal.aspx?value=UE9SVEFMSUQ9MSZQQUdFSUQ9MTcmUEFHRVZF UlNJT049LTEmTU9ERT1QVUJMSVNIRURfVkVSU0lPTg==30.03.2010 184 http://www.bilgitoplumu.gov.tr/Portal.aspx?value=UE9SVEFMSUQ9MSZQQUdFSUQ9MTgmUEFHRVZF UlNJT049LTEmTU9ERT1QVUJMSVNIRURfVkVSU0lPTg==30.03.2010