İdari Ceza

İdari ceza, kamu düzeninin bozulmasını engellemek ve kamu düzeninin unsurlarından birinin aksamasına sebep olabilecek tehlikelere karşı koymak için idarenin aldığı koruyucu bir önlemdir. Bu önlem ceza anlamına gelmemektedir. Tehlikenin gerçekleşmesini engelleme ve tehdit anlamını içermektedir ve buna ceza denilmiştir. Çünkü onda bireylerin özgürlüklerine dokunma yetkisi bulunmaktadır.335 İdari ceza idari kolluk güçlerine verilen önemli yetkilerdendir. O, bir yönden kişisel özgürlükleri tehdit etmektedir. Diğer bir yönden ise zanlıya savunma ya da suçlamanın olmadığını gösteren dayanakları sunma hakkının verilmesi gibi kanunun verdiği güvencelere bakılmadan cezanın verilmesidir. Öyle ki idari kolluk; adli güç sıfatıyla değil, kamu gücü sıfatıyla bu işi yapmakta ya da ceza vermede adli makamların yerine geçmektedir.336

334

MUAHMMED Senker Davud, age, s. 234.

335

İSA Riyâd Abd, age, s. 262.

336

İdari cezayı disiplin cezasından şu şekilde ayırmak mümkündür: Birey ya da toplum, görev bağıyla idareye bağlı olmasalar dahi idare bu cezayı onlara verebilmektedir. Öte yandan disiplin cezası ise idarenin görev bağıyla kendisine bağlı olan memura verdiği cezadır. Disiplin cezası ceza niteliği taşımaktadır. İdari ceza ise koruyucu ve engelleme niteliğini taşımaktadır. İdari cezayla idari olmayan kriminal cezalar arasında şu şekilde ayırım yapmak mümkündür: Kriminal cezaları mahkemeler vermektedir ve bu cezaların amacı suçluyu tedavi etmek ya da engellemektir. Öte yandan idari cezalar ise koruyucu bir işlemdir. İdare ya da idari kolluk gücü bu cezayı vermektedir. Kanun koyucu, kriminal cezayı yasal güvencelerle kuşatmıştır. Öte yandan bu tür güvenceler idari cezada bulunamamaktadır.337

İdari cezalar, kamu düzenini tüm unsurlarıyla beraber ya da onun bir unsurunu korumak için idarenin verdiği cezalardır. Bu ceza, kamu düzenine zarar veren normal ya da tüzel kişilere verilen bir cezadır. Bu cezalar bazen para cezası gibi mali niteliğe sahip olmaktadır. Bazen de idarenin çevreyi kirleten faaliyetin özgürlüğünü sınırlayan ya da o faaliyetin devam etmesini yasaklayan önlemleri alması gibi mali olmamaktadır.338 Bu tip idari cezalar çoktur ve bunlar da idari tutuklama, müsadere etme, izni geri çekme, para cazları ve bunlar dışındakilerdir.

a- İdari Tutuklama

İdari tutuklama, kamu düzeni ve devletin bütünlüğü için tehlike teşkil ettiği düşünülen belli bir kişinin tutuklanmasıyla ilgili idari kolluk gücünün yaptığı bir işlemdir. Bu durumda kişi suç teşkil eden belli bir iş yapmamıştır. İdare kamu düzenini koruyucu bir işlem olarak bu kararı almaktadır. Genelde daha önce ceza alanlara ya da siyasi muhaliflere karşı bu tür işlemler yapılmaktadır.339

Fransa’da idari tutuklamaya başvurabilmek için ülkede olağanüstü hal ya da istisnai şartların olması gerekmektedir. Öyle ki Mısır’da genel özgürlükler ve onların güvenceleriyle ilgili olan 37 sayılı 1972 tarihli kanun ilan edilmiş, olağanüstü hal

337

BESYÛNÎ Hâşim Abduraûf, age, s. 156-157.

338

MUHALLEF Ârif Salih, ez-Zâhiretü’l-Biîyye, el-Yazûrî el-İlmiyye lineşir, Amman Ürdün, 2007, s. 313-314.

339

durumu olmadığı sürece tutuklama yöntemine başvurulmaması gerektiği ifade edilmiştir.340 Ayrıca 1 sayılı 2004 tarihli Irak Milli Bütünlük Kanunu’nun istisnai şartlarda bir adli karara ihtiyaç olmadan idari tutuklamaya izin verdiği görülmektedir. Bu metinden Irak kanun koyucunun sadece olağanüstü hal koşullarında bu yöntemin kullanılmasına izin verdiği ortaya çıkmaktadır.341

b- Müsadere

Müsadere, idari kolluk işlemlerinden biridir. Müsadere, karşılıksız bir şekilde mülkiyeti zorla almaktır. Bazen bu, satışı haram ya da yasal olarak yasak olan şeylerde olmaktadır. İdari kolluk makamlarının gördüğü silahlar ya da uyuşturucu maddelerinin müsadere edilmesi buna örnek gösterilebilir. Burada ceza davası açmanın bir gerekçesi bulunmamaktadır. Aynı şekilde suç niteliği taşıyan ya da toplumda fitne oluşturan ya da terörü teşvik eden yayınlar müsadere edilebilir. Malları müsadere etmeye izin veren bir kanun metninin bulunması gerekmektedir. Yoksa müsadere işlemi geçersiz sayılmaktadır.342

c- İzin İptali

Bazen idari kolluk makamları belli bir faaliyeti yapmak için de verdikleri izni geri çekme yöntemini kullanmaktadırlar. Bunun amacı kamu düzenini korumaktır. Kanun bu güçlere, örneğin araba sürme iznini geri çekmek gibi, yetkiler vermektedir. Bu yetki şoförün trafik sistemine aykırı bir eylem yaptığı ve onun bu eylemi vatandaşların hayatını tehlikeye attığı zaman uygulanmaktadır.343

İzni geri çekmek, faaliyeti yapma izninin sonlandırılmasıdır ve bu maddi bir ceza değil, idari bir cezadır. İdarenin izni geri alma alanındaki takdir yetkisinin zayıf olduğunu söylemek mümkündür. Genelde kanun, izin verme durumlarını belirttiği gibi iznin iptal edilmesi ya da geri çekilmesi durumlarını da belirtmektedir.344 Bu, idari yargı denetimine tabi olan idari kararlardandır. Yargı kararın dayandığı olayları

340

BESYÛNÎ Hâşim Abduraûf, age, s. 158.

341

RÂDÎ Mâzin Leylû, age, s. 98.

342

İSA Riyâd Abd, age, s. 263; HÂŞİM Abdurraûf, age, s. 160.

343

BESYÛNÎ Hâşim Abdurraûf, age, s. 160; ŞÂHÎN Hasan Ali, et-Taharriyyâtü’l-Emniyye fî Mecâli’z-Zabti’l-İdârî, Daru’l-Nehdatü’l-Arabiyye, Mısır, 2015, s. 122.

344

ve onun amacını tartışarak izni geri çekme kararının meşrutiyetini denetleyebilmektedir.345 Bunun örneklerinden biri 1997 tarihli IÇKİK’de geçenlerdir. Bu kanun Çevreyi Koruma ve İyileştirme Dairesi’ne faaliyetin çevre üzerindeki etkisi konusunda belli bir faaliyet için idari izin çıkarma hakkını vermiştir. Lakin izni geri çekmek, faaliyeti tümden sona erdirme kararı alma hakkı olan Çevreyi Koruma Meclisi’nin yetkilerindendir.346 2008’de Irak Kürdistan Bölgesi’nde çıkan Çevreyi Koruma ve İyileştirme Kanunu’nun 41. maddesi, çevre bakanına çevre iznini geri çekme ve projeyi kapatma iznini vermiştir.347

d- Para Cezaları

İdari para cezaları, idarenin kamu düzenini korumak için başvurabildiği araçlardan biridir. Bu, idari kolluk araçlarındandır, para cezası şeklinde olmaktadır. Bu cezalar, bazen kanun ve tüzüklerin kurallarına aykırı davranan kişiye verilen para cezası ya da trafik kurallarına aykırı davranma durumunda olduğu gibi yanlış olan her davranışa verilen sabit bir ceza şeklinde olmaktadır. Vergi ve harçları arttırma şeklinde de olmaktadır. Kamu düzenine verilen zarar tekrar ettiği zaman para cezası artmaktadır.348

Bu konuyla ilgili Irak kanunlarını incelediğimizde 1997 tarihli IÇKİK’in Çevreyi Koruma ve İyileştirme Dairesi Müdürü’ne idari cezalar verme yetkisini verdiği görülmektedir. Bu kanunun 20. maddesi, kanuna aykırı davranma ve çevreye zarar verme durumunda hapis ya da en az elli bin (50000) ve en fazla iki yüz elli bin (250000) Irak dinarıyla ceza verilmesini kararlaştırmıştır.349

Aynı şekilde IKBÇKİK; kanun, tüzük ve yönetmeliklerin hükümlerine aykırı davranan herkese para cezası verme hakkını çevre bakanına ya da onun yetki verdiği kimseye vermiştir. Bu para cezasının yüz bin (100.000) Irak dinarından az ve on

345

İSA Riyâd Abd, age, s. 263.

346

3 Sayılı 1997 Tarihli IÇKİK, m. 6.

347

ALİ Heyvâ Reşîd, age, s. 239.

348

MUHAMMED Senker Davud, age, s. 225.

349

milyon (10.000.000) Irak dinarından fazla olmaması gerekmektedir.350 Aykırı davranıştan vazgeçilmediği takdirde bu para cezaları tekrar verilmektedir.351

Bu anlatılanlardan Irak Kanunu’nun, bireyleri ve kurumları idari kolluk kararlarını tatbik etmeye bağlı kılmak için özellikle çevre konusunda idari kolluk araçlarından biri olarak idari cezaları kullandığı ortaya çıkmaktadır. Onlar bu kararlara bağlı kalmadıklarında aykırı davranan kişi, yargıya başvurmadan idarenin verdiği para cezasına maruz kalabilmektedir. Dolayısıyla idari ceza koruyucu bir işlemdir ve amacı, kamu düzenini tüm unsurlarıyla beraber ya da onun bir unsurunu korumak ve bozulmasını engellemektir.