Maddi hukuktan kaynaklanan hakkın elde edilmesini sağlayan ve bunu yaparken kanunla sınırları belirlenmiş bir şekilde zor kullanabilen devlet organlarının hepsi icra organları olarak kabul edilmektedir. İcra organları da; (1) asli icra organları ve (2) yardımcı icra organları olarak iki başlık altında ele alınmaktadır. Asıl icra organları, işleri sadece icra ve iflas olan organlar, yardımcı organlar ise asıl işleri icra ve iflas olmayıp, icra takip prosedürü sırasında icra organlarına yardım eden mahkeme, adalet müfettişlikleri, polis ve jandarma gibi organlardır (Üstündağ,
121
1995:29; Tercan, 2010:11; Muşul, 2008:40; Pekcanıtez, Atalay ve Özekes, 2014:46; Yıldırım ve Deren-Yıldırım, 2015:23).
3.7.1. Asıl İcra Organları
Asıl icra organları icra dairesi, icra mahkemesi ve Yargıtay’ın icra ve iflas işleri ile ilgili dairelerinden oluşmaktadır.
3.7.1.1. İcra Dairesi
İcra işlerinin yürütülmesinde birinci derecede görevli organdır. İcra işlerinin takibi icra dairesince yürütülmektedir. İİK m. 1, icra daireleri ile ilgilidir. Buna göre “her asliye hukuk mahkemesi nezdinde yeteri kadar icra dairesi bulunur. Her icra dairesinde Adalet Bakanlığı tarafından atanacak bir icra müdürü, yeteri kadar icra müdür yardımcısı, icra kâtibi ile mübaşir ve hizmetli bulunur.”
İİK m 13’e göre icra dairesi icra mahkemesi hâkiminin daimi gözetimi altındadır. Ancak icra daireleri icra mahkemesine bağlı değildir. İcra dairesi, kendi mevzuatında verilmiş olan görevleri icra mahkemesine danışmadan yapar. Ancak icra dairesi görevlileri kanuna aykırı hareket ederse yaptığı işlem, ilgilinin şikâyeti üzerine icra mahkemesi tarafından denetlenir, iptal edilip düzeltilebilir (Pekcanıtez, Atalay ve Özekes, 2014:47). Ayrıca icra daireleri (müdürleri), adalet müfettişleri ile Cumhuriyet Savcıları tarafından denetime tâbi tutulurlar (Ulukapı, 2008:12).
A-İcra Müdürünün (Memurunun) Görevleri
İcra dairesinin başında bir icra müdürü bulunur. İcra dairesinin başı ve birinci derece görevli olan kişi icra müdürüdür. İcra dairesinde bulunan diğer memurlar icra müdürünün maiyetinde olup, yetkili oldukları işlerde ona izafeten görev yaparlar (Ulukapı, 2008:11).
İcra müdürünün görevlerini şu şekilde sıralayabiliriz (Yıldırım ve Deren-Yıldırım, 2015:23);
1. Takibe giriş sürecini yürütmek
122
3. Takip alacaklısı adına ödemeleri kabul etmek 4. Dosya ve tutanak düzenlemek
5. Tevdi edilen para ve değerli eşyayı bankaya yatırmak
6. İcra (ve iflas) daireleri yaptıkları her türlü işlem ve karşılaştıkları her türlü talep hakkında tutanak düzenlerler.
İİK m 3’te icra teşkilatına paralel iflas daireleri de düzenlenmiştir. Yine m. 4’e göre icra ve iflas daireleri birleştirilebilir. İflas dairesinin (müdürünün-memurunun) görevi mahkeme kararı ile açılmış iflas sürecini uygulamaktır (Yıldırım ve Deren-Yıldırım, 2015:24).
B-İcra Müdürünün Yükümlülükleri
İcra müdürünün olumlu ve olumsuz yükümlülükleri vardır. İcra müdürlerinin olumlu yükümlülükleri şunlardır (Tercan, 2010:13, Ulukapı, 2008:13);
1. Dosya ve tutanak düzenlemek 2. Para ve değerli eşyayı tevdi etmek
3. İcra dairesine yapılan ödemeleri kabul etmek
İcra müdürünün olumsuz yükümlülükleri ise şunlardır (Üstündağ, 1995:46; Tercan, 2010:14; Ulukapı, 2008:14):
1. Kendilerinin ve yakınlarının işlerini görme yasağı (İİK m.10)
2. İcra organlarının (çalışanlarının) kendi kendileri ile akit yapma yasağı (İİK m.11): İcradaki satılması gereken bir aracı icra dairesindeki bir kişinin üzerine satma yasağıdır. Böyle bir akit geçersizdir. İcra mahkemesine şikayet edilme yolu ile iptal edilebilir.
C- İcra Müdürünün Sorumlulukları
İcra müdür ve çalışanlarının sorumlulukları şunlardır(Tercan, 2010:15: Ulukapı, 2008:15);
1. Hukuki sorumluluk: İcra ve iflas görevlilerinin hukuki sorumlulukları İİK m. 5-7 arasında düzenlenmiştir. İİK m.5’e göre icra dairesi görevlileri, icra takibi yaparken gerçekleşen kusurlu davranışları ile ilgililere zarar vermişlerse ilgililer uğradıkları zarara karşı tazminat davası açabilirler. Açılacak bu dava icra dairesi görevlisine karşı değil idareye, yani devlete karşı açılacaktır. Birinci derecede
123
sorumlu devlettir. İİK m.6’ya göre, icra dairesine yatırılan veya icra dairesi tarafından tahsil edilen ve muhafaza altına alınan paraların icra müdürü (veya daire görevlisi) tarafından zimmete geçirilmesi durumunda, zimmete geçirilen tutar devlet hazinesi tarafından karşılanır. Bunun karşılanması için zimmete geçirenin soruşturma sonucu beklenmez. Devlet bu miktar para için icra çalışanına rücu edebilir.
2. Ceza Sorumluluğu: İcra ve iflas dairesi görevlisinin kusurlu davranışı, aynı zamanda bir suç oluşturuyorsa, bu durumda görevli için ceza kovuşturması da açılır.
3. Disiplin Sorumluluğu: İcra ve iflas dairesi çalışanları disiplin cezası gerektiren davranışlarından dolayı haklarından Devlet Memurları Kanunu’nun disiplin cezalarına ilişkin hükümleri uygulanır.
3.7.1.2. İcra Mahkemesi
İcra ve İflas Kanunu’nun 4. Maddesi “icra ve iflas dairelerinin muamelelerine karşı yapılan şikâyetlerle itirazların incelenmesi icra mahkemesi hâkimi yahut kanun gereğince bu görev kendisine verilmiş olan hâkim tarafından yapılır” demektedir (Budak ve Özer, 2014:5). Her asliye mahkemesinin yargı çevresinde (yani her ilçede) bir icra mahkemesi bulunur, icra mahkemesi bulunmayan yerlerde, o yerin asliye hukuk mahkemesi icra mahkemesinin görevini yerine getirir. İcra mahkemesinde, bir icra mahkemesi hâkimi, yazı işleri müdürü, yeteri kadar kâtip ve mübaşir bulunur. İcra mahkemesi, icra-iflas işleri için kurulmuş özel bir yargı organıdır (Tercan, 2010:17).
İcra mahkemelerinin görevleri kanunun çeşitli maddelerinde belirtilmiştir. Buna göre icra mahkemelerinin görevleri şöyle sıralanabilir (Ulukapı, 2008:21):
1. İcra dairelerini denetlemek: Bu denetim süreklilik arz etmektedir. Denetimin olması için herhangi bir kurum veya kişinin başvurusu gerekmez. İcra hâkimi res’en denetlemekle görevlidir. Yapılan denetimde kanuna aykırılık görülürse bunun düzeltilmesi sağlanabilir.
2. İcra dairelerinin yaptığı takip hukukuna ilişkin işlemlere karşı yapılan şikâyetleri inceleyip karara bağlamak.
124
3. İcra dairelerinin yaptığı işlemlere karşı yapılan itirazları başvuru üzerine, itirazın kaldırılması yoluyla inceleyip karara bağlamak
4. Hacizli mala istihkak iddialarını başvuru üzerine “istihkak davası” adı altında inceleyip karara bağlamak
5. İhalenin feshi taleplerini inceleyip karara bağlamak
6. İcra ve İflas Kanunu’nda öngörülmüş bulunan icra suçları konusunda yargılama yapmak.
İcra mahkemesinin vermiş olduğu kararlar temyiz edilebilmektedir. Ancak icra mahkemesinin hangi karalarının temyiz edilemeyeceği İİK m.363’te 17 madde halinde sayılmıştır. Ayrıca temyizin yapılabilmesi için dava konusunun 4110 TL’den fazla olması gerekir (Tercan, 2010:18).
3.7.1.3. Diğer (Genel) Mahkemeler
İcra ve iflas takiplerinde yetkili ve görevli merci, sadece icra mahkemeleri değildir. İcra mahkemeleri dışında genel mahkemeler de bazı hallerde görevlidir. İcra ve iflas kanununda genel mahkemelere bırakılan işler tek tek sayılmıştır (İİK m.29; m.33; m.67; m.72; m.89; m.101; m.142; m.258; m.264; m.265; m.266; m.271; m.275; m.276) (Pekcanıtez vd., 2006:72). Bazı görevler şunlardır (Yıldırım ve Deren- Yıldırım, 2015:27);
- İtirazın iptali, borçtan kurtulma, menfi tespit davaları
- Menkul rehininde veya teminat ipoteklerinde ödeme emrine itiraz - Tahliye taahhüdü bulunan hallerde kiralanan gayrimenkullerin tahliyesi
3.7.1.4. Yargıtay’ın İcra ve İflas İşlerine Bakan Daireleri
İcra takibi sırasında icra mahkemelerine veya diğer mahkemelere başvurulabilmektedir. İcra mahkemeleri veya diğer mahkemelerin vermiş oldukları kararlara karşı temyiz veya karar düzeltme başvurusu yapılabilmektedir. Bununla ilgili Yargıtay dairelerine başvuru yapılmaktadır. İcra ve iflas ile ilgili daireler; 4, 6, 7, 12, 15, 16, 17, 19, ve 21.hukuk daireleridir (Tercan, 2010:19).
125
3.7.2. Yardımcı İcra Organları
Yardımcı icra organları olarak savcılar adalet müfettişleri ve polis teşkilatı sayılmaktadır. Bunlar cebri icra sürecine yardımcı olan veya denetleyen unsurlardır.