İŞLEVSEL ORGANLARI

a. Başkan

Başkan AGİT’in yürütme organıdır. AGİT’in temsilini sağladığı gibi, çatışmanın önlenmesi, kriz yönetimi ve çatışma sonrası rehabilitasyon konularında gerçekleştirilen aktivitelerin koordinasyonundan sorumludur.²⁶⁵ Başkanlık süresi bir yıldır üye devletlerin dışişleri bakanlarından oluşur. Troika adı verilen bir sistemle Başkan’a bir önceki ve sonraki Başkanlar eşlik eder.²⁶⁶

b. Genel Sekreter ve Sekretarya

Başkanın temsilcisi olan Genel Sekreter, Sekretarya dâhil yapılan ve operasyonlarının yönetimiyle görevlidir. AGİT toplantılarının hazırlanmasında Başkanla birlikte çalışmaktadır. AGİT kararlarının uygulanmasını garanti etmekte ve AGİT politika ve uygulamalarıyla ilgili açıklamalar yapmaktadır. Diğer uluslararası kuruluşlarla temaslarda bulunarak, AGİT’in baş yönetici memuru olarak önerilerin mali etkileri hakkında tavsiyelerde bulunmaktadır. AGİT’in politik organlarına sekretaryanın faaliyetleri ve görevleri hakkında düzenli olarak bilgi vermektedir. Genel Sekreter Bakanlar Konseyi tarafından üç yıllık bir süre için atanmaktadır.

AGİT Sekretaryası; Genel Sekreter Ofisi, Çatışma Önleme Merkezi, Destek Hizmetleri ve Bütçe Bölümü ve İnsan Kaynakları Bölümlerinden oluşmaktadır. Ayrıca AGİT Ekonomik ve Çevresel Faaliyetler Koordinatörü de AGİT sekretaryası bünyesinde çalışmaktadır.²⁶⁷

265 KASIM, s. 319.

266 KARLUK, s. 409.

267 KASIM, s. 320.

Paris Şartı, Konsey ve Komite toplantılarına yönetsel destek sağlamak, AGİT belgelerini arşivlemek, AGİT ile ilgili belgeleri katılan devletlere iletmek, AGİT toplantılarının yürütme sekreterlerine yardımcı olmak ve Konsey ya da Komite’nin verdiği diğer görevleri yerine getirmek üzere Prag’da bir Sekretarya kurulmasını öngörmektedir.²⁶⁸ Roma Belgesi ise, AGİT sekretaryasının Viyana’da kurulmasının kararlaştırıldığını, ancak Prag’daki ofisin korunacağını bildirmektedir.²⁶⁹

c. Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Bürosu

Paris Şartıyla Varşova’da Hür Seçimler Bürosu adıyla kurulan bu birim, 1992 yılında Bakanlar Konseyi kararıyla görevlerinin genişletilmesi ve adının değiştirilmesiyle oluşturulmuştur. Medyanın Özgürlüğü Temsilcisi’nin görevi bağımsız ve çoğulcu medyanın geliştirilmesinde hükümetlere yardımcı olmaktır. Büro, katılan devletlerdeki seçimlere ilişkin bağlantı ve bilgi alışverişini kolaylaştırmakla görevlidir.²⁷⁰ Bu amaçla büro, katılan devletlerde düzenlenen ulusal seçimlere ilişkin olarak tarihler, prosedürler ve resmi sonuçlar hakkında, katılan devletlerin yetkili otoritelerinden sağlanan bilgiler de dâhil olmak üzere bilgi toplayarak, seçimlerin gözlemlerine ilişkin raporlar hazırlamakta ve istenildiğinde bu bilgi ve raporları hükümetlere, parlamentolara ve ilgili özel örgütlere sağlamaktadır.²⁷¹

Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Ofisi özellikle seçim sürecinin izlenmesi yoluyla demokratik seçimlerin yapılmasını sağlamaktadır. Demokratik kurumların ve insan haklarının gelişmesi ve sivil toplum örgütleriyle, hukukun üstünlüğünün güçlenmesi için destek vermektedir.²⁷² Özellikle insani boyutla ilgili uygulamaların izlenmesi yoluyla erken uyarı ve çatışmaların önlenmesine katkıda bulunmaktadır.

Büro, daha sonra insan hakları ve demokrasi konularını da içerecek şekilde genişlemiştir. AGİT'in insani boyutunun başlıca organı haline gelmiştir.²⁷³

268 DECAUX, s. 56., ALPKAYA, AGİK sürecinden AGİT’e İnsan Hakları, s. 31-32.

269 ALPKAYA, s. 31–32.

270 DECAUX, s. 56.

271 DECAUX, s. 92.

272 ŞAHİN, s. 100.

273 ALPKAYA, s. 32.

d. Ulusal Azınlıklar Yüksek Komiseri

1992 Helsinki Zirvesinde, azınlıklara ilişkin sorunların çözümüyle görevli olmak üzere bir Ulusal Azınlıklar Yüksek Komiseri’nin atanması kararlaştırılmıştır.²⁷⁴ Soğuk savaşın sona ermesinden sonra, erken uyarı aşamasını henüz geçmemiş, ancak Yüksek Komiserin görüşüne göre AGİT bölgesinde barışı, istikrarı ve katılan devletler arasındaki ilişkileri etkileyebilecek bir silahlı çatışmaya dönüşme potansiyeli taşıyan milli azınlık sorunlarının erken bir aşamada önlenmesi ve barışçı yoldan çözümlenmesine katkıda bulunmak, Yüksek Komiserin başlıca görevidir.²⁷⁵

Yüksek Komiser, ulusal azınlıklara mensup bireylerin zarar gördüğü AGİT üstlenimlerinin ihlallerine ilişkin bireysel olayları değerlendirmeyecektir. Öte yandan Yüksek Komiser, örgütlü terörizm eylemleri içeren durumlarda da ulusal azınlıklar sorununu incelemeyecektir.²⁷⁶ Yüksek Komiser, üç yıl süreyle ve oybirliğiyle atanmaktadır.²⁷⁷

e. Çatışmaları Önleme Merkezi

1990 yılında AGİT Paris Zirvesinde Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı kurumlaştırılarak AGİT bölgesinde çatışma riskini a z a l t m a k amacıyla Çatışmaları Önleme Merkezi oluşturulmuştur. Görevi, güven ve güvenlik artırıcı önlemlerin uygulanmasına destek vermektir. Merkezi Viyana'dadır.²⁷⁸

Çatışmaları Önleme Merkezi çerçevesinde çok çeşitli güvenlik konularının tartışılarak, güvenliğin sağlanmasında en uygun aracın Çatışmaları Önleme Merkezi olacağı ve nedenle rolünün siyasî-askerî güvenlik alanında genişletilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bu karar üzerine 1992 yılında Prag'da yapılan Konsey toplantısında, Çatışmaları Önleme Merkezi güçlendirilmiş,²⁷⁹ Roma'da yapılan Konsey toplantısında ise, Çatışmaları Önleme Merkezi yeniden şekillendirilmiştir. Hazırlanan Rapor'da, Merkezin görevinin, ayrılıklar çatışmalara dönüşmeden bunlara müdahale ederek ihtilaf

274 ŞAHİN, s. 100; GÜNDÜZ, s. 675.

275 GÜNDÜZ, s. 675; KASIM, s. 320.

276 ALPKAYA, s. 129.

277 KARLUK, s. 409.

278 KARLUK, s. 409.

279 GÜNDÜZ, s. 675.

sebeplerini ortadan kaldırmak; çatışmalar çıktıktan sonra da kriz yönetimi ve barışı koruma görevi ifa etmek yoluyla çatışmaların büyümesini önlemek olduğu belirtilmiştir.²⁸⁰

Çatışmaları Önleme Merkezi 1999–2000 yıllarında, AGİT'in görev alanına giren; erken uyarı, uyuşmazlık ve çatışmaların önlenmesi, kriz yönetimi ve rehabilitasyon konularında Başkanlık Ofisi Daimi Konsey ve Güvenlik İşbirliği Forumu dahil olmak üzere, AGİT içinde yer alan danışma ve karar organlarına çalışmalarında destek sağlamıştır. 2000 yılında Daimi Konsey'in almış olduğu 364 Sayılı Karar ile yapısal reform ile yeniden yapılandırılmıştır.

AGİT çatışmaların önlenmesi, kriz yönetimi ve çatışma sonrası rehabilitasyon faaliyetlerinde etkinliğin sağlanması açısından hazırlık ve plânlama çalışmalarında hızlı bir etkinlik sağlanması gereği üzerinde durularak, Çatışmaları Önleme Merkezinde bir Operasyon Merkezi oluşturulmuştur. Merkez'de, AGİT operasyonlarının her türü ile ilgili konularda uzmanların yer alacağı, Merkez'in çekirdek kadrolardan oluşacağı, gerekli durumlarda ise, sayılarının artırılabileceği Merkez'in çekirdek kadrosunun AGİT devletleri ve mevcut Sekreterlik tarafından sağlanacağı belirtilmiştir.²⁸¹ Operasyon Merkezi'nin görevleri ise kriz yönetimi ve çatışma ve uyuşmazlıkların önlenmesi faaliyetlerine katılan uluslararası kuruluşlarla yakın irtibat sağlayarak muhtemel kriz bölgeleri saptamak, gelecekte icra edilecek görevler ile bölge operasyonları ile ilgili olarak plânlama hücresi olarak hizmet vermek, geleceğe yönelik muhtemel bölge operasyonları için ilk intikaller ve sonraki konuşlanmalar sırasında koordinasyon noktası olarak hizmet yapmak ve ilk intikallerle ilgili olarak operasyonların yapılacağı bölgeleri ziyaret etmektir.²⁸²

Ayrıca, Çatışmaları Önleme Merkezi içinde, Acil Uzman Yardım ve İşbirliği Timleri Görev Gücü oluşturulmuştur. Görev Gücü, Merkez Direktörü tarafından yönetilmekte olup, istihdam, eğitim, operasyonlar ve bilgi teknolojisi gibi belge faaliyetleri ile ilgili konularda görev yapan Sekreterlik personelinden, ayrıca AGİT

280 GÜNDÜZ, s. 697.

281 ODMAN, s. 54.

282 ODMAN, s. 59.

devletlerinden sağlanan polis gücü, personel, eğitim ve bilgi sistemleri konularında uzman olan görevlilerden oluşmaktadır.²⁸³

f. AGİT Parlamenterler Asamblesi

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Parlamenter Asamblesi (AGİT-PA) Kuruluş çalışmalarına ilişkin Madrid Konferansı'nın (2–3 Nisan 1991) Nihai Kararları çerçevesinde 3–5 Temmuz 1992 tarihlerinde Budapeşte'de düzenlenen 1.Genel Kurul toplantısıyla faaliyetlerine başlamıştır. İkinci yıllık toplantısını 6-9 Temmuz 1993’te Helsinki’de, üçüncü yıllık toplantısını 4-8 Temmuz 1994’te Viyana’da yapmıştır.²⁸⁴ Parlamentoların AGİT aktivitelerine katılımını arttırmak ve parlamentolar arası diyalog ve işbirliği sağlamak için kurulan²⁸⁵ AGİT Parlamenter Asamblesi 56 ülkeden 320 üyeden oluşmaktadır. Türkiye Asamble’de 8 üye ile temsil edilmektedir.²⁸⁶ Budapeşte toplantısında, Asamblenin Kopenhag'da küçük bir sekretaryasının oluşturulması kararlaştırılmıştır.²⁸⁷

AGİTPA’nın amaçları, AGİT hedeflerinin gerçekleştirilmesine yardımcı olmak, AGİT Bakanlar Konseyi ve AGİT Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesindeki konuları tartışarak, çatışmaların önlenmesi konusunda yeni mekanizmalar oluşturmak ve üye ülkelerdeki demokratik kurumların güçlendirilmesine destek olmaktır. AGİT dönem başkanı Asamble toplantılarında AGİT’in faaliyetleri hakkında bilgi vermekte, parlamenterlerin sorularını yanıtlamakta ve olabilecek görüşleri Bakanlar Konseyi’ne iletmek üzere not etmektedir. AGİT Parlamenter Asamblesi Başkanı ve Genel Sekreteri AGİT organları toplantılarına katılarak Asamble faaliyetleri hakkında bilgi vermekte ve muhtelif konulara ilişkin görüşlerini dile getirmektedirler.

AGİT Parlamenter Asamblesi’nin organları; tüm üyelerin katılımı ile toplanan genel kurul; Asamble Başkanı, Asamble başkan yardımcıları, Heyet başkanları, komite başkanlarından oluşan Daimi Komite ve Asamble başkanı ve başkan yardımcılarından

283 ODMAN, s. 56.

284ALPKAYA, AGİK sürecinden AGİT’e İnsan Hakları, s. 32.

285 KASIM, s. 320.

286 http://www.tbmm.gov.tr/ul_kom/agit/htm/yapi_kurumlar.htm, (Erişim Tarihi, 02.06.2008)

287 KARLUK, s. 409.

oluşan Büro’dur.²⁸⁸ Bunların dışında AGİT’in 3 boyutuna ilişkin meseleleri izleyen üç komitesi bulunmaktadır.

- Politik İşler ve Güvenlik Komitesi,

- Demokrasi, İnsan Hakları ve İnsani Sorunlar Komitesi - Ekonomik İşler, Bilim, Teknoloji ve Çevre Komitesi.²⁸⁹

AGİT'te Genel kurul ile komitelerde kararlar çoğunlukla, Daimi Komite’de ise kararlar oybirliği ile alınmaktadır. Kapsamlı siyasi taahhütler üreten bir forum olarak AGİT'in oybirliği ilkesinden vazgeçmesi zordur. AGİT'in etkin bir kurum haline gelebilmesi, AGİT bölgesindeki sorunların çözümü için taraf devletlerin gerekli siyasi iradeyi göstermeleri ve ihtiyaç duyulan mali kaynak ve personeli sağlamalarıyla doğrudan ilişkilidir.