İŞLETMELERDE BÜTÇE VE BÜTÇELEME FAALİYETİNİN İNCELENMESİ

Osman Nuri Şahin

Erciyes Üni. SBE İşletme ABD Doktora Öğrencisi osmannurisahin@yahoo.com

ÖZET

İşletmelerin ömrü sınırsız kabul edilmektedir. Sınırsız sayılan bu ömür işletme faaliyetlerinin takibini kolaylaştırmak gibi amaçlarla 1 yıllık periyotlara bölünmektedir. Bu sayede geçmişe dönük analizlerin kolaylaştığı gibi ileriye dönük tahminlerde daha kolay yapılabilmektedir. Bütçe, gelecekteki belirli bir dönemde gerçekleşmesi öngörülen gelir ve giderlerin karşılıklı tahminlerini içeren cetveldir. Bu çalışmada işletmelerde bütçe faaliyeti ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler: İşletmelerde Bütçeleme, Bütçe, Bütçeleme Süreci, Bütçe Kontrolü JEL Kodları: M10, M40, M41

ABSTRACT

The life of companies accepted as infinite. This infinite life divided to annual periods for some reasons like making the tracing of company activities easy. Thus the analysis of past activities and forecasts become easier. Budget is a tabulated form which involves the forecast of income and outcome related to happen in the future. In this study the budgeting activities in companies is discussed.

Keyword: Budgeting in Companies, Budget, Budgeting Process, Budget Control JEL Codes: M10, M40, M41

123

Belirsizlik ve rekabetin hakim olduğu piyasa koşullarında, yeni bilgiler elde edildikçe, belirsizlikler azaldıkça ya da ortadan kalktıkça, yöneticiler, kayıpların azaltılması veya daha uygun fırsatların elde edilmesi için, başlangıçtaki faaliyet stratejilerini değiştirebilme esnekliğine sahip olabilmektedir (Alper, 2007:70). Günümüzde, modern işletmelerde yönetim ve tüm personelin başarıya ulaşabilmeleri işletmenin hedeflerinin belirlenmesine, planlama, örgütleme, kontrol gibi temel yönetim fonksiyonlarına ve bu fonksiyonların işletme bünyesindeki uygulama performansına bağlıdır (Doğan ve İlkay, 1989:155). Kamu ekonomisinde bütçe, topluca ödeme yoluyla sunulacak olan kamu hizmetlerinin ve bunların maliyetlerinin karşılanması yollarının bir listesidir. Diğer bir ifadeyle, merkezi hükümet, bölgesel idareler gibi kamu ekonomisi karar birimlerinin maliyetlerini de göstererek kendi örgütlerine yaptıkları bir sipariş listesidir (Ataç vd., 2004:3). İşletmeler açısından ise bütçe, işletmelerin gelecek bir dönemdeki gelirlerini ve harcamalarını tahmin eden ve yürütme organına harcamaların yapılması, gelirlerin toplanması konusunda yetki ve izin veren, bir organizasyonun finansal ve işlevsel hedeflerine ulaşması için öngörülen yolu çizen kapsamlı bir finansal bir plandır. Bütçe kavramı genellikle bir işletmenin tümüne ait kısa dönemli planlarından oluşan yıllık genel bütçeyi, bölüm veya işlev için hazırlanmış işletme bütçelerini belirtmektedir. Başka bir ifade ile, belirsizlik etkilerinin az olduğu bir süre için hazırlanan ve kesin rakamlara çevrilebilen bir plan olarak tanımlanmaktadır (Akdoğan, 2000:607). Bütçeleme finansal planlamada etkili bir adımdır. En küçük işletme bile gelecekteki faaliyetlerinin devamı için beklenen satış seviyesini, giderlerini, net hâsılatını, nakit girdilerini ve nakit çıkışlarını içeren yazılı bir plandan yaralanmak isteyecektir. Bir bütçenin kullanımı, bir finansal planlamanın ve aynı zamanda giderleri kontrol etmedeki yönetimsel fonksiyonun temel bir unsurudur (Gençtürk, 2012:50). Bütçe, belli bir döneme ait yapılacak giderleri ve elde edilecek gelirleri yani henüz gerçekleşmemiş olan, tahmini rakamları gösteren bir mali plandır (MEB, 2011:29). En özet haliyle bütçe, planın rakamlarla ifade edilmesidir.

2. Bütçe Kavramı ve İşletme Bütçeleri

Bütçe kelimesi, Latince kökenli olup “çanta” veya “torba” anlamındaki “bulga” kelimesinden türemiştir. Bütçe, ingilizce olarak “budget” şeklinde çevrilmiş ve devlet bütçesi anlamıyla ilk olarak 17. Yüzyılda İngiltere’de kullanılmıştır. Bütçe kavramı ülkemizde ilk defa 1857’de çıkarılan Bütçe Nizamnamesinde kullanılmıştır ve kanun metnine 1876 tarihli Kanuni Esasi ile girmiştir. 1908 II. Meşrutiyetle bütçe devlet hayatına girmiştir. 1961 yılından itibaren de anayasamıza girmiştir. İşletme bütçesi olarak ilk olarak Sümerbank Dokuma Fabrikası 1936’da Türkiye’de uygulanmıştır (Bayram, 2007:11).

Ticari sınırların ortadan kalkması işletmelerin faaliyetlerini genişletmelerine kapı aralamıştır. İşletmeler ulusaldan uluslararasıya doğru bir yol izlemektedir. Bu esnada geçmişe yönelik performans

124

değerlendirmesi yapabilmek için geleceğe yönelik hedeflerin belirlenmesi gerekmektedir. Bu sayede hedefe ulaşmanın analizi yapılabilecektir. İşletmeler, hedefledikleri durum ile gerçekleşen durum arasındaki sapmaları ve nedenlerini tespit ederek gerekli düzeltme işlemini yapar ve daha sağlıklı sonuçlar elde etmek için ileriye yönelik önlemlerini alır. Bir işletmenin bütçesi onun yol haritası gibidir. Bütçeler (Pinney ve Woelful, 1991:2-3);

 Gerekli işçilik ve/veya madde,malzemelerin temni için nakit ihtiyacını

 Toplam başlama maliyetlerini

 Gün gün bakım maliyetlerini

 İşletme faaliyetlerini desteklemek için gereken gelirleri

 Beklenen karları gösterir.

Eğer bütçeler kazanılandan daha fazla gelir gerektiğini gösterirse işlermeler planlarını aşağıdakiler gibi düzenlerler (Pinney ve Woelful, 1991:3);

 Harcamaları azaltma (daha az işçi çalıştırma, daha ucuz mobilya alma vs)

 Satışları artırma (ek ürünler satma, agresif satış stratejisine geçme vs)

 Kar beklentilerini azaltma

Bütçe, işletmenin sahip olduğu olanaklarla neler yapılabileceğini ve bu konuda izleyeceği en doğru ve verimli yolu gösterir. Amaçlanan hedeflere doğru ilerlerken, hangi risklerle ve zorluklarla karşılaşılacağı da bütçeden kolaylıkla anlaşılabilir, iyi düzenlenmiş bir bütçe, işletmenin elinde bulundurduğu kaynakları en etkili şekilde kullanmasına olanak sağlar. Bu yolla işletme yönetimi kararlarını daha sağlıklı ve doğru biçimde verebilir; gelir ve giderlerin denetimini rahatlıkla yapabilir. Bütçe, işgücü, zaman, yer ya da araç gereç için planlanan parasal harcamaları gösteren biçimsel tablolardan oluşur. Bütçenin temeli belirttiği durumlara ilişkin önlemleri kapsayan tahminlerden oluşur. Bütçeler, yönetimin planlama ve kontrol faaliyetlerinin sayısal ve somut ifadesidir. Bütçeler işletmelerin, ister kar amacı gütsün, ister gütmesin, etkin ve etkili yönetilebilmesi için en vazgeçilmez yönetim araçlarından biridir (Yıldız ve Gedik, 2004:142). Başlangıçta devlet bazında kamu kurumları için kullanılan bir kavram olsa da sonraki zamanlarda özel sektöre ait belirli bir dönem içindeki gelir ve giderlerin ayrıntılarını tasarlayan hesap cetveli olarak kullanılmıştır. Genel anlamda tutar olarak ifade edilen ve bir hesap dönemi içindeki gelirler ile harcamaların, kârlar ile maliyetlerin tahminini içeren bir faaliyet planıdır. Günümüzde ekonomik ve teknik koşullarının doğal gereği olarak yönetim sürecinin karmaşıklığı artmış, bu da yönetimle ilgili yöntemler ve tekniklerin gelişmesine, yeni kavramların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu kavramlardan birisi işletme bütçesi kavramıdır (Haftacı, 2007:1). İşletme bütçesi, bütçe kavramından türetilmiştir. İşletme bütçesi, daha önce bütçenin tanımlamasından yola çıkarak işletmelerin üst yöneticileri tarafından gelecek bir faaliyet

125

dönemi için belirlenen politikaların, amaçların, hedeflerin resmi ve sayısal ifadesi olarak tanımlanılabilir. Kuruluşların, kalkınma planı ile yıllık hedeflere uygun olarak, özelliklerine göre hazırladıkları mali, iktisadi ve idari durumlarını gösteren programa da işletme bütçesi denir (TKİKGM, 2006:1). İşletmenin amaçlanan hedefe ulaşması için yapılan rakamlarla ifade edilmiş ayrıntılı ve kısa süreli plana işletme bütçesi denir. Bütçe, işletmenin uzun vadeli amaçlarını gerçekleştirmek için sonraki faaliyet döneminde yapması gereken faaliyetleri kesin ama tahmini rakamlar ile belirler. Bütçe, önceden ortaya konan bir amaca ulaşabilmek için, işletmenin gelecekteki bir dönemde izleyeceği politikayı ve yapacağı işleri parasal ve sayısal terimlerle açıklayan henüz gerçekleşmemiş olan tahmini rakamları gösteren bir mali plandır. İşletme bütçesi, işletmelerin yönetime ait kararların alınmasını kolaylaştırmaya ve bu kararların uygulanmasının kontrolüne yarayan maliyet hesapları, üretim miktarları ve teknik ile ilgili bulunan ekonomik bir plandır (Deloitte, 2010:3). Daha basit bir tanımlamayla işletme bütçesi, işletmenin planlanan faaliyetlerinin rakamlarla ifade edilmesidir. İşletmelerde yönetim fonksiyonlarından biri olan planlamaya sistemli bir içerik kazandırılarak, yapılan planların sayısal hedefler şeklinde kağıda dökülmesi ile işletme personelinin gelecekteki faaliyetlerinin belirlendiği belgeleme işlemine bütçeleme denir. İşletme bütçesi belirli bir amaca erişmek amacı ile belirli bir süre ardınca gidilecek politikayı gösteren, önceden hazırlanmış finansal bir hesap cetvelidir ve işletmelerin yönetime ait kararların alınmasını kolaylaştırmaya ve bu kararların uygulamasının kontrolüne yarayan maliyet hesapları, üretim miktarları ve teknik ile ilgili bulunan ekonomik planlardır.

Önceleri devlet daha sonraları özel sektöre ait işletmelerde belirli bir dönem içindeki gelir ve giderlerin ayrıntılarını tasarlayan hesap cetveli olarak kullanılan bütçe genel anlamda tutar olarak ifade edilen ve bir hesap dönemi içindeki gelirler ile harcamaların, kar ve maliyetlerin tahminini içeren bir faaliyet planıdır. İngiltere Maliye ve Endüstri Muhasebeciliği Enstitüsü işletme bütçesini önceden ortaya konan bir amaca ulaşabilmek için, işletmenin geleceğe ait bir dönemde izleyeceği politikayı ve yapacağı işleri parasal ve sayısal terimlerle açıklayan bir rapor veya raporlar dizisi olarak tanımlamıştır. Bütçeler, gelecek faaliyet dönemi için işletme amaçlarına, hedeflerine, strateji ve politikalarına bağlı olarak işletme yönetimince hazırlanan, gelecek dönem faaliyetlerini ve faaliyet sonuçlarını parasal ve sayısal olarak ifade eden raporlardır (Parlakkaya, 2004:230). 1987 yılında Amerika’da yapılan bir araştırmaya dair sonuçlar Tablo 1.1‘de görülmektedir.

126 Kaynak: Balcı, 2007:6

Bütçe hazırlama süresi bir günden birkaç yıla kadar uzanan zaman periyodunu içerebilir. Bütçe döneminin uzunluğu bir hafta, bir ay, üç ay, bir yıl veya bir yıldan da fazla olabilir. Belirli bir süre zorunluluğu yoktur. Süre, bütçenin nasıl kullanılacağı, işletmenin türü, büyüklüğü, faaliyet alanı gibi unsurlara bağlıdır. Bütçe süresi, faaliyeti başlangıcından bitirildiği zamana kadar bir bütün olarak ele alacak şekilde belirlenmelidir. Faaliyet süresi bir haftada tamamlanabilir. Böyle bir durumda bütçe, sözkonusu bir haftalık süre esas alınarak saptanmalıdır. Eğer firmanın iş alanı gereği faaliyet süresi çok uzun bir süreyi kapsıyorsa bütçe bir yılı geçen süreleri kapsayacak biçimde hazırlanabilir. En uzak zaman dilimini kapsayan bütçe aslında organizasyonun tüm hedef ve amaçlarının tanımlandığı stratejik planı ifade eder. Uzun dönemli planlama 5 veya 10 yıllık dönemler için tahmini mali tablolar üretilir. Uzun vadeli planlama süreci boyunca alınacak kararlar, üretim hattının iptali ya da eklenmesi, yeni fabrika binasının yeri, yeni makine ve teçhizat alımı gibi uzun vadeli işleri kapsar. Uzun vadeli planlar, yeni ürünler, makinalar ve teçhizatlar ve diğer uzun vadeli yatırımların planlı harcamalarının detaylarının yer aldığı sermaye bütçeleriyle koordinelidir.

İşletme bütçesi ile birlikte bütçeleme kavramı da sıkça kullanılır. Bütçeleme, gelecekteki belirli bir zaman dilimi içinde yapılacak işleri önceden ve sayısal olarak gösteren bütçenin yapılabilmesi için, gerekli tekniklere ve yöntemlere verilen genel bir addır. Bütçeleme eylemi sonunda işletme bütçesi oluşur. Bütçe böylece üretim, satış ve finans arasında koordinasyonu sağlar. Bu amaçla üretim ve satış hedeflerini planlar, harcamaları kontrol eder ve yatırım programı ve finansmanını sağlar (Uysal, 2008:114). 98 ₉₃ ^{100 100} ₉₆ ¹⁰⁰ 98 97 ₉₄ 96 83 0 20 40 60 80 100 120

127 3. Bütçeleme İlkeleri

İşletmelerde, bütçelerin hazırlanması sırasında yürütülen çalışmaların tümü, bütçeleme olarak tanımlanabilir. Bütçeleme, işletmenin müşterilerini tatmin etmek ve pazarda başarılı olmak için ne yapmaları gerektiğinin planlaması ve kontrol edilmesi amacıyla yoğun olarak kullanılan bir muhasebe aracı olarak tanımlanabilir (Kartal vd., 2006:269). İşletme bütçelerinin planlaması, düzenlenmesi ve kontrolüne yönelik teknikleri, yöntemler ve usuller de dahil olmak üzere, işletme bütçelerinin mekanik ve teknik yöntemlerini ifade etmek üzere kullanılmaktadır (Akdoğan, 2000:608). Bütçe kuruluş içerisinde görevli ve ilgili her şahıs ya da makamın eşgüdümü, işbirliği ve katılımı ile hazırlanmalıdır. Amaçlar ve stratejiler doğrultusunda, kendi bütçelerini hazırlayacak olan birimlerin hazırladıkları bütçeler birbiri ile çelişmemeli ve uyum içerisinde olabilmelidir. Her kişi veya birim kendi bütçelerinin uygulanmasından sorumlu olmalıdır. Organizasyonun piramit şeklindeki yapısı gereği üst düzeydeki bir bütçenin kendi altındaki bütçeleri de yansıtacaktır ve hiyerarşinin her düzeyindeki kişilere rapor veren astları, üstler kontrolleri altına almış olacaklardır. İşletme bütçelerinin ilkeleri, bütçe etkinliğinin artırılması ve bütçe başarısının geliştirilmesinin zorunluluklarındandır. Bu ilkelerin öngördüğü temeller oluşmadıkça, bütçe yönetimde etkili bir araç olarak kullanılamaz. Bütçenin başarılı olması, bu ilkelerin iyi anlaşılıp uygulanmasına bağlıdır. İlkeler şöyle özetlenebilir (Karacan, 2008:6);

 Yönetimin desteği ilkesi,  Örgütsel uyum ilkesi,  Katılımcılık ilkesi,

 Sorumluluk muhasebesi ilkesi,  Geçerlilik ilkesi ve

 Esnek uygulama ilkesi olmak üzere altı başlık altında toplanabilir.

İşletmelerde bütçelemenin ilkeleri ise şu şekilde sayılabilir;

 Bütünlük İlkesi: Bir işletmede ödeme ve tahsilata yol açan bütün olayların bütçe hazırlanırken dikkate alınması gerekir.

 Birlik İlkesi: Bütün sorumluluk ve kar merkezleri için hazırlanan bütçelerin bir ana bütçede toplanması olayıdır.

 Şeffaflık İlkesi: Bütçeler, ilgilenenlerin gerekli bilgileri kolayca alabileceği şekilde hazırlanmalıdır. Bütçeler işletme çalışanlarını belirlenen hedeflere ulaşmada motive etmelidir.

128

 Kesinlik İlkesi: Planlanan faaliyetler ve gelecekteki nakit giriş ve çıkışların gerçekçi varsayımlara dayanmasıdır. Kesinlik ilkesine uyulmaması işletmelerde yapılan planlama ve bütçeleme uygulamalarının başarısını olumsuz etkiler.

 Uzmanlaşma İlkesi: Ödeme ve tahsilâtların türlerine ve kaynaklarına göre kesin bir biçimde belirlenmesidir. Bununla hangi finansal araçların hangi sorumluluk ve kar merkezlerine aktığı hangi amaçlarla kullanıldığı belirlenebilmelidir.

 Dönemsellik ilkesi: Bütçeler günlük, haftalık, aylık, üç aylık, altı aylık, yıllık vb. şekilde periyodik olarak düzenlenmelidir.

 İktisadilik İlkesi: Bütünlük, kesinlik ve uzmanlaşma ilkelerinin sınırsız uygulanması, bütçelerin kesinlik ve güvenilirliğini artırırken maliyetleri de artırır. Bu nedenle bu nedenle maliyet ve yararların dengelenmesi gerekir.

Bütçelemenin ilkeleri diğer bir kaynakta şöyle sıralanmıştır (Balcı, 2007:11);

 Bütçeler belirli bir zaman aralığında faaliyetler sonucu oluşabilecek giderleri ve beklenen koşullar altında gerçekleşebilecek karları yansıtmalıdır.

 Doğru bilgiler toplanması ve gerçeklere dayanması: Bütçeler, bütçeleme dönemindeki faaliyetler sonucunda ortaya çıkan, birim satış fiyatları, insan gücü, hammadde gereksinme ve giderleri, gerekli zaman, vb. gibi temel verilerden yararlanılarak hazırlanmalıdır.

 Bütçelerin hazırlanması sırasında bölüm sorumlularının çalışmalara katılması sağlanmalıdır. Ayrıca üst yönetimin desteğinin bulunması da gerekmektedir.

 Bütçeler, planlanmış sonuçlardan sapmaları ayırabilecek ve değişen koşullara uyabilecek bir biçimde hazırlanmalıdır.

 İyi bir organizasyonun kurulmuş olması, yeterli bir muhasebe sisteminin bulunması gerekmektedir.

 Sorumluluk merkezlerinin belirlenmesi ve uygulamada sorumluluk merkezlerine göre bütçede planlanan basarı ile gerçek basarı karşılaştırılmalı ve sapmalar değerlendirilerek rapor edilmelidir.

 Beklenmeyen giderleri karşılayabilmek için uygun bir miktar ödenek ayrılmalıdır.

 Bütçeler isleri kolaylaştırıcı nitelikte esnekliğe sahip olmalıdır.

4. Bütçeleme Amaçları

İşletme amaç ve hedeflerinin en etkin bir biçimde yerine getirilebilmesi için yönetime, temel fonksiyonların yerine getirilmesinde etkin olarak yardımcı olmak bütçenin en temel amaçlarından

129

birisidir. Yani bütçenin amacı işletmenin verimliliğini, karlılığını ve likiditesini artırmak ve bu amaçların gerçekleştirilmesi için yönetimin planları ile uyumu sağlamaktır (Akdoğan, 2000:645).

Bütçe ve bütçelemenin amaçları şu başlıklar altında toplanabilir (Karacan, 2008:5):

 Beklentilerin resmi olarak ifade edilmesi ile bunların altında yatan varsayımları tanımlayabilmek

 Üst yönetim tarafından seçilen hedef ve yöntemlerin bütçeler sayesinde alt kademelere iletilebilmesi sonucu diğer yöneticilerin bunları anlayıp bütçeyi desteklemelerini sağlamak

 Amaçlara ulaşılabilmesi için alt kademelerde bulunan çalışanların üretim öğeleri ile uyumlaşmasını sağlamak

 Beklentiler ışığında performans değerlemesi yapabilmek için bir çerçeve oluşturdukta sonra çalışanların kendilerinden beklenenleri anlayabilmelerini sağlamak

 Çalışanların bütçelenen hedefler doğrultusunda motive edilebilmeleri ve sonuçta bütçelenen ölçütlerle değerlendirilebilmelerine olanak sağlamak

Bütçeler işletmelerde şu amaçlarla kullanılmaktadır (Kartal vd., 2006:267);

 Yıllık faaliyetlerin planlamasında yardımcı olabilmek

 Farklı bölümlerdeki bölüm içi faaliyetlerin koordinasyonu ve bölümler arasında uyumu sağlayabilmek.

 Farklı bölüm yöneticilerine planları iletebilmek, haberleşmeyi geliştirmek

 Yöneticileri işletmenin amaçlarının başarılabilmesi yönünde güdüleyebilmek, motivasyon sağlamak

 Faaliyetleri kontrol edebilmek, denetim sağlamak

 Yöneticilerin başarısını değerlendirebilmek

Bütçelerin amaçlarının yönetim fonksiyonları ile bağdaştığı söylenebilir. Bütçe amaçlar ve yönetim fonksiyonları aşağıdaki gibi birlikte değerlendirilebilir (Soydanbilişim, 2015:7-8);

1. Planlama: Bütçe özel bir plan çeşididir. Doğal olarak bütçenin bir plan olarak amacı, değerlenebilen seçenekler için optimal sonuçları verecek şekilde geleceğin hedeflerini ve o hedefe ulaşma yollarını saptamaktır. İşletmenin sahip olduğu kaynakların en etkin ve verimli bir biçimde kullanılmasını sağlayarak yakın gelecekteki veya bütçe dönemindeki işletme karlılığı, verimliliği ve likiditesi ile uzun dönemdeki işletme

130

sürekliliği ve gelişmesi arasında optimum bir denge kurmaktır. Bir işletmede, planlama fonksiyonunun kapsamı ve yoğunluğu yönetim seviyesine göre farklılık gösterebilir. Yönetim seviyesi yükseldikçe planlama fonksiyonunun kapsamı genişler buna paralel olarak kontrol fonksiyonunun alanı daralır. Fakat planlama fonksiyonunun kapsamına ve alanına bakılmaksızın bir işletmede yer alan her yönetim seviyesinin planlama sorumluluğuna sahip olması temel prensiptir. Bütçe sisteminin temel ilkelerinden olan katılma, tüm yönetim seviyelerinin işletme bütçelerinin düzenlenmesine katılmalarını zorunlu kıldığından, işletmenin tüm seviyelerinde planlama fonksiyonunun en etkin bir biçimde yürütülmesine olanak sağlar.

2. Koordinasyon: Bir işletmede üretim ile satış arasında bir uyum olduğu oranda firma düzeyinde optimizasyon sağlansa dahi, firma düzeyinde alt dereceli optimizasyon ortaya çıkar. İşte bütçe, firmanın çeşitli bölüm ve işlevleri arasında uyumlaştırma sağlayarak firma optimizasyonunu yükseltebilir.

3. İletişim: İşletme planlarını düzenleyen yöneticiler arasındaki iletişim sağlamak bütçeler önemli bir yer teşkil eder. Bütçeler, her yöneticiyi öteki yöneticilerle yapmakta hemfikir oldukları eylemler hakkında bilgili kılan iletişim yöntemini oluşturur. Bütçeler aynı zamanda işletme yöneticilerini kendi programlarını gerçekleştirmek için hangi kaynaklara sahip olmaları gerektiği konusunda da bilgili kılar. Örneğin; bütçe, pazarlama yöneticisini beklenen satış hacmi ve üretim yöneticisini de üretim hacmi ile birlikte bu beklentilerin gerçekleştirilmesi için gerekli kaynaklar konusunda bilgili kılar. Diğer bir ifadeyle ifade edilecek olursa, bütçelerin işletme amaçlarının gerçekleştirilmesinde izlenecek eylem seçeneklerini ölçülebilir sayısal değerler biçiminde gösterdiği söylenebilir.

4. Örgütleme ve Yöneltme: Bütçe sistemi, yetki ve sorumlulukları açıkça belirlenen sağlıklı bir örgütsel yapıya dayanmalıdır. İşletme bütçelerinde saptanan amaçlar, politikalar ve planlar kişiler yolu ile uygulanmaya konulacağından ve gerçekleştirileceğinden işletme bütçelerinin kişisel sorumluluklar itibariyle düzenlenmesi zorunludur. İşletmenin organizasyon şeması ve bütçesi aynı örgüt yapısına sahip olmalıdır. Bütçe yapısı işletme örgüt yapısındaki alt-üst ilişkilere uygun olmalıdır.

5. Kontrol: Bütçe elde bir ölçü bir standart teşkil edeceği için satıştan tedarike kadar konu edindiği her alanda ve bu alanlar arasında ahenkleştirmeyi ussal çalışmayı ve unsurların tam kullanılışını sağlayıcı bir araç olabilmektedir. Bir denetim standartı oluşturduğu için bütçenin kendisi de bir denetim aracıdır. Bir firmada dönem bütçesi (genel bütçe – ana bütçe) var olduğu takdirde çeşitli denetim tekniklerinin (başabaş analizi – sapma analizleri vb.) vereceği yargılar anlamlı duruma gelir. Aslında bütün yönetim denetimi tekniklerine bütçe denetim aracı olarak bakmak daha doğrudur.

131

Esasen bütün planlama faaliyetlerinin ve sonuçta ortaya çıkan planların gerçekten bir değer ifade edebilmesi rasyonel bir düzeyde uygulanmaları ile mümkündür. Bunun için de uygulamanın plan hedeflerinin ve planda önerilen biçimlere uygun yapılıp yapılmadığının denetlenmesi gerekir.

5. İşletme Bütçesinin Özellikleri

İşletme bütçesi basit bir tahmin değil bir plandır, belirli bir zaman içerisinde gelecekteki faaliyetlerin önceden hazırlanmış planıdır. İşletme bütçesi, planlamada ve uygulamada gerçekleşen sonuçlar ile tahmini sonuçların karşılaştırılıp ölçülmesinde kullanılan bir ölçü aracı olarak kullanılmaktadır. İşletmeler, işletme bölümleri ve işletme görevlilerinin gerçek başarılarını ölçmek için işletme bütçeleri kullanılabilmektedir. İşletme bütçesi uygulandığı alanda işletmenin politikasını belirtir. İşletme bütçesinin bir değere sahip olması için değişmez olması gerekirse de, değiştirilmez bir araç değildir. Periyodik olarak incelenir, gözden geçirilir ve değişen ekonomik hedeflere göre planlarda düzeltme yapılabilir (Yeter, 2002:3-4). İşletme bütçelerinin temel özelliklerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz (Tepeli, 2010:23-24);

 İşletme bütçesi basit bir tahmin değil, bir plandır. Belirli bir zaman süresi için, gelecekte yapılacak işlerin önceden hazırlanmış planıdır.

 Uygulamada gerçeklesen sonuçlar ile önceden hesaplanmış sonuçların karşılaştırılıp ölçülmesinde kullanılan bir araçtır. Đşletmelerin, işletme bölümlerinin ve işletmedeki görevlilerin gerçek başarılarını ölçmek için hazırlanmış tablolardır.

 İşletme bütçesinin bir değere sahip olması için değişmemesi gerekir, fakat değiştirilemez bir araç değildir. Đşletme bütçeleri belirli zaman dilimlerinde incelenir,