İş Aile Çatışması Türleri, Nedenleri ve Sonuçları

İş-aile çatışması yapısal farklılıkları ve çatışmaya neden olan temel özellikleri bakımından üç grupta ele alınmaktadır. Buna göre aile – iş çatışmasının türleri; zaman esaslı çatışma, gerginlik esaslı çatışma, davranış esaslı çatışma olarak tanımlanmıştır.

Şekil 9. İş Aile Çatışması Türleri Kaynak:Çarıkçı, 2001:3

3.2.7.1. Zaman Esaslı Çatışma

Bir alan için harcanan zamanın diğer alana yeteri kadar zaman ayırmaya engel olması. Örneğin, kişinin işyerinde geç saatlere kadar çalışması, aileye ayıracağı zamandan çalabilir ve bu da kişinin iş ve aile dengesinin bozulması ve sonucunda çatışma yaşanması durumu. (Aycan vd., 2007:17) Zaman esaslı çatışma; iş veya aile rollerinden birisinin yerine getirilmesi için ayrılması gereken zamanın diğer rolün yerine getirilmesini zorlaştırması ve hatta olanaksız hale getirmesi ile ortaya çıkan çatışma türüdür. Bu çatışma türünde belirleyici olan faktör son derece kısıtlı bir kaynak olan zamandır. (Çarıkçı, 2001:4)

Cardenas ve Major, (2005), Carlson vd., (1995) yaptıkları araştırmaya göre kişi sahip olduğu rollerin gereklerini gün içerisinde yerine getirmek zorundadır. Üstlenilen her bir yeni rol ise diğer rollere daha az zaman kalmasına neden olacaktır. Azalan bu zamanda rolün gereklerinin tam olarak yerine getirilmesini güçleştirecek ve dolayısıyla

İş Alanı Baskıları

 Zaman Esaslı - Çalışma Saati Sayısı - Katı Çalışma Çizelgesi - Vardiyalı Çalışmalar  Gerginlik Esaslı - Rol Çatışmaları - Rol Belirsizlikleri  Davranış Esaslı - Gizlilik Ve Objektiflik gibi Beklentiler Çatışmanın Türü

Bir Role ayrılan zamanın diğer rolün

gereksinimlerinin yerine getirilmesini güçleştirilmesi Bir rolün ürettiği gerginliğin diğer rolün

gereksinimlerinin yerine getirilmesini engellemesi Bir rolün gerektirdiği davranışın diğer rolün gereksinimlerinin yerine getirilmesini engellemesi

Aile Alanı Baskıları

 Zaman Esaslı - Eşin Çalışması - Küçük Çocuklar - Aile Yapısı

 Gerginlik Esaslı - Aile İçi Anlaşmazlıklar - Eşin Yetersiz Desteği

 Davranış Esaslı - Sıcaklık ve Açıklık gibi Beklentiler

da birey zaman esaslı ya da zaman temelli çatışma yaşayacaktır. Elloy, (2004) zaman esaslı aile – iş çatışmasının örgütsel nedenleri; fazla mesai, düzensiz iş saatleri, günlük ya da haftalık çalışma saatleri, ailevi nedenleri ise; küçük çocuk sahibi olmak, büyük aileler ya da eşlerin ikisinin de çalışması olabilir diye tanımlamışlardır. Bunların dışında terfi ederek daha üst kademedeki bir göreve atanmak, acil bir sipariş için fazla çalışmak, yeni bir işe başlamak da zaman esaslı çatışmanın iş ile ilgili olan sebeplerindendir. Bir diğer açıdan akşam evinde işi ile ilgili bir rapor hazırlamayı düşünen anne, eve geldiğinde küçük çocuğunun bakımı ya da hastalığı gibi nedenlerle bunu yapamadığında yine zaman esaslı çatışma yaşayabilecektir. (Özdevecioğlu ve Doruk, 2009:72-73)

3.2.7.2. Gerginlik Esaslı Çatışma

Gerginlik esaslı çatışma aile – iş çatışmasının ikinci bir şeklidir. İş stresörlerinin, tansiyon, kaygı, depresyon, duyarsızlık, sinirlilik ve yorgunluk gibi gerginlik semptomları olduğu bilinmektedir. Pleck (1985) tarafından teşhis edilen yorgunluk/sinirlilik ile uyumlu olan gerginlik esaslı çatışma, bireyin bir rolde yaşadığı gerginliğin diğer rol performansını etkilediği zaman ortaya çıkmaktadır. Başka bir ifadeyle, bir rolün diğer rol sorumluluklarını gerçekleştirmeye engel olması durumudur. Bir roldeki gerginlik sendromları diğer roldeki sendromları etkileyebilmektedir. Örneğin, işin yarattığı gerginlik ve üzüntü aile görevlerini engelleyebilir. Özellikle, iş yaşamında aşın iş yükü, kişiler arası zayıf ilişkiler, iş güvensizliği, kontrol ve yönetme fırsatlarının yokluğu gibi olumsuz deneyimler, aile içi etkileşime olumsuz yansıyan duygusal sonuçlar (kendine saygının azalması, kararsızlık duygusu, rekabet hissinin kaybı gibi) doğurabilir. Ailedeki bu olumsuz duygusal tepkiler de, aile üyelerine karşı alınganlık ve aile etkileşiminden kaçınmaya neden olabilmektedir. Aynı şekilde, aile yaşamının stresleri ve duygusal gerginlikleri de, iş rolü performansını olumsuz etkileyebilir.

Gerginlik esaslı çatışmanın işe ilişkin kaynakları; iş rolü içindeki belirsizlik ve/veya çatışma, aşın rol yükü, lider desteğinin ve etkileşim kolaylığının düşük olması, fiziksel ve psikolojik iş talepleri, iş çevresindeki değişiklerin oranı, iletişimde stres ve işte beklenilen zihinsel konsantrasyon, işe bağlılık olarak bulunmuştur. Özellikle bir role yüksek düzeyde bağlılık, o role ayrılan zaman miktarını da arttırmakta, ikinci rolün

beklentilerinin karşılanmasını güçleştirmektedir. Bir role yönelik bilişsel ve duygusal bağlılık, üstlenilen ikinci rolün talepleri fiziksel olarak karşılanmaya çalışılsa bile, zihinsel bir meşguliyete neden olabilir. Bu zihin meşguliyeti, rekabet eden diğer rol taleplerini gerçekleştirmek için bireyin harcadığı çabayı engelleyebilir. Ayrıca, aşağıdaki şekilde Şekil-3de gösterildiği gibi, uzun ve esnek olmayan çalışma saatleri, yoğun iş gezileri ve fazla çalışma zamansal çatışmaya neden olduğu kadar dolaylı olarak gerginlik esaslı çatışmayı da etkilemektedir.(Uzun ve Özen, 2005:134)

Bunun yanında bir alanda yaşanan stresin diğer alandaki işlevselliği olumsuz yönde etkilemesi sonucunda çatışma yaşanabilir. Örneğin, çocuğunun hastalığı yüzünden kaygılı olan bir anne, işine konsantre olamayabilir ve işinde hatalar yapabilir. (Aycan vd., 2007:17)

3.2.7.3. Davranış Esaslı Çatışma

Greenhaus ve Beutell, (1985) davranış esaslı ya da davranış temelli çatışma bir rolün gerektirdiği davranışların diğer bir roldeki davranışlarla uyumsuz olması ya da uyumu güçleştirmesi durumudur. Bir başka ifadeyle davranış esaslı çatışma bir rolde gerçekleştirilen davranış biçimlerinin diğer rolün beklenen davranışlarıyla uyuşmamasıdır. Bireyin sahip olduğu rolün gerektirdiği gibi davranışlar sergilemesi gereklidir. Kişi evinde işyerindeki gibi, işyerinde de evindeki gibi davranırsa sorun ve çatışma çıkabilecektir. Örneğin evinde ailesine karşı son derece sıcak, hassas ve yumuşak davranan kişi işyerinde de emri altında çalışanlara da aynı şekilde muamele ederse sorun yaşaması kaçınılmaz olacaktır. Çünkü iş ve aile yapısal özellikleri gereği farklı davranış biçimlerini onaylamaktadır. Benzer şekilde işinde son derece otoriter ve disiplinli olan bir baba evde de eşine ve çocuklarına karşı aynı davranışları sergilemeye çalıştığında ailesi ile sorun yaşama ihtimali artacaktır. (Özdevecioğlu ve Doruk, 2009:73 - 74) Örneğin, işinde sert ve disiplinli olması gereken bir yöneticinin bu davranışları aile içinde kullanması aile bireyleri arasında sorun yaratabilir. (Aycan vd., 2007:17)

Bireyin listelendiği farklı rollerin kuralları ve beklentileri arasında, farklılar ve zıtlıklar olduğunda bireyin davranışları temelinde de çatışma yaşanmaktadır. Bireyin rekabet eden zaman ve enerjisi kadar, bir rolde talep edilen davranışlar, tutumlar ve değerler, bir diğer rolde talep edilenlerle bağdaşmayabilir. Örneğin, bir çalışanın iş

ortamında başarılı iş performansı saldırgan, hırslı, çalışkan ve işe yönelimli olması gibi davranışsal özelliklerin gösterilmesiyle mümkün olabilir. Aile ortamında ise, müşfik, destekleyici, uyumlu ve aileye yönelimli olmak pozitif bir aile yaşamının gelişimi için zorunlu kabul edilmektedir. Bu karşıt davranışsal beklentiler, bir alandan diğer alana geçiş yaparken bireylerde gerginlik yaratarak, roller arası çatışmaya neden olabilmektedir. Cinsiyet rollerine göre çatışma düzeyinin de değişebildiği görülmektedir. Geleneksel cinsiyet rollerine bağlı olarak erkekler için iş sorumlulukları, kadınlar için ise aile önceliklidir. Böylece iş rolü özelliklerine bağlı olarak yaşanan aile – iş çatışması erkekler arasında, ailenin özelliklerinden kaynaklanan aile – iş çatışması ise kadınlarda daha yaygın görülebilmektedir. (Uzun ve Özen, 2005:133)