İÇ BORÇLANMA ARAÇLAR

İç borçlanma araçlarını iç borçlanma senetleri, kısa vadeli avans ve konsolide borçlar olmak üzere üç başlık altında inceleyebiliriz.

3.2.4.1. HAZİNE TARAFINDAN İHRAÇ EDİLEN DEVLET İÇ BORÇLANMA

SENETLERİ VE KİRA SERTİFİKALARI

Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS), Hazine tarafından yurtiçi piyasada ihraç edilen borçlanma senetleridir. Kira sertifikaları ise, varlık kiralama şirketlerince, kendi nam ve sertifika sahiplerinin hesabına ve yararına, satın almak veya kiralamak suretiyle devralınan varlıkların finansmanını sağlamak amacıyla düzenlenen ve sahiplerinin bu varlıklardan elde edilen gelirlerden paylar oranında hak sahibi olmaların sağlayan menkul kıymetlerdir. Hazine tarafından ihraç edilen DİBS’ler genel olarak vadeleri dolmadan paraya dönüştürülemezler ve ikincil piyasalarda alınıp satılırlar. İlk olarak 3 Ekim 2012 tarihinde ihraç edilen Kira Sertifikaları da ikincil piyasada işlem görmektedir. Türkiye’de DİBS ve Kira sertifikalarının en önemli müşterileri bankalardır. DİBS ve Kira Sertifikalarının geri ödenmeme riskinin olmaması, ikincil piyasalarının işlek olması, ihalelerde teminat olarak kullanılmaları

ve açık piyasa işlemlerine konu olması bu menkul kıymetlerin bankalar tarafından tercih edilme nedenleri arasında sayılmaktadır. DİBS’ler farklı açılardan sınıflandırılabilir. İhracı yapılan DİBS’ler vadelerine, ihraç yöntemlerine, ihraç edildikleri para birimi cinsine, faiz ödeme türlerine, üzerlerinde kupon taşıyıp taşımamalarına ve ihraç amacına göre sınıflandırabilir.

Vadeye göre sınıflandırma: Hazine İç Borçlanma Senetlerini vadelerine göre Devlet

Tahvili ve Hazine Bonosu olarak ihraç etmektedir; Devlet Tahvilleri, 1 yıl (364 gün) ve daha uzun vadeli,

Hazine Bonoları,ise 1 yıldan kısa vadeli iç borçlanma senetleridir.

Para Cinsine Göre Sınıflandırma: İhraç para birimi cinsine göre döviz ve TL

üzerinden senet ihraçları yapılabilmekte, döviz üzerinden ihracı gerçekleştirilen senetler ise ya döviz cinsinden ya da dövize endeksli olarak ihraç edilmektedir. Döviz cinsi ve dövize endeksli senetler arasındaki en belirgin fark, döviz cinsinden senetlerin borçlanma ve ödemelerine ilişkin işlemlerin dövizle yapılmasına karşın dövize endeksli senetlerin borçlanma ve ödemelerinin belirlenen kur üzerinden hesaplanan TL üzerinden yapılmasıdır.

Kupon Durumuna Göre Sınıflandırma: Kuponsuz senetler iskontolu olarak da

adlandırılmaktadır. Söz konusu senetlerin faiz ödemesi anapara ile birlikte vade sonunda yapılır. Senetlerin satış fiyatları ile her bir senedin vade sonunda ulaşacağı nominal tutar arasındaki fark senedin üzerinde taşıdığı ve yatırımcının elde edeceği faiz kazancı olacaktır. Bu noktada, Kuponsuz senetler, “ihraç tarihinde iskonto edilmiş fiyat ile satılan, vadesi boyunca herhangi bir kupon ödemesi olmayan, yatırımcı için getirisi nominal değer ile iskontolu (satış) fiyatı arasındaki fark üzerinden hesaplanan sabit getirili senetler” olarak tanımlanabilmektedir. Kuponlu senetler ise, itfa olana kadar senedi elinde bulunduran yatırımcısına belirli dönemlerde nakit akımı sağlayan senetler olarak ifade edilebilir. Kuponsuz senetler, iskonto esasına göre satışa sunulurken, kuponlu senetler üzerinde yazılı nominal değer (100 TL/10000 USD/10000 Euro) üzerinden iskontolu veya primli olarak satılabilmektedir.

Faiz Tipine Göre Sınıflandırma: Kuponsuz senetler sabit getirili senetlerdir. Kuponlu

senetler ise sabit veya değişken faiz ödemeli olarak ihraç edilebilir. Sabit faiz ödemeli senetler için kupon ödeme dönemlerinde veya vade sonlarında ödenecek faiz miktarları, senetlerin ihraç gününde belliyken, değişken faiz ödemeli senetlerde

ilgili büyüklükleri “bir değere endekslemek” söz konusudur. Söz konusu senetlerde ayrıca ek bir getiri uygulamasına da yer verilebilmektedir.

Finansman Amacına Göre Sınıflandırma:

Bütçe Finansmanı Amacı Dışında İkrazen İhraç Edilen Özel Tertip Devlet İç Borçlanma Senetleri: Bütçenin finansmanı dışında, Hazine’ye herhangi bir nakit

girişi olmadan, borcun niteliğine göre kuruluşlarla Hazine arasında bir borç alacak ilişkisi doğurmak üzere “ikrazen” ihraç edilen özel tertip iç borçlanma senetleridir. Bütçe Finansmanı Amacıyla İhraç Edilen Özel Tertip Devlet İç Borçlanma Senetleri: İlgi bütçe yılında ödenek ayrılması yoluyla ihracı gerçekleştirilebilen ancak Hazine hesaplarına nakit girişi sağlamayan senetlerdir.

Bütçe Finansmanı Amacıyla İhraç Edilen Devlet İç Borçlanma Senetleri: Bütçe

açığının finansmanı amacıyla ihraç edilen ve Hazine hesaplarına nakit girişi sağlayan senetlerdir (TASPAKB, 2012).

3.2.4.1.1. HAZİNE BONOLARI

Bütçe kanunundaki hükümlere uygun olarak ihraç edilen, üzerinde faiz kuponu bulunan ve vadesi bir yıldan az olup, 3, 6, 9 aylık ve zaman zaman kırık vadeli olarak çıkarılan iç borçlanma senetleridir. Faiz oranları ihale anında iskonto esasına göre belirlenmektedir. Hazine bonoları, vergi avantajı, faiz oranlarının diğer mali araçlara göre yüksek oluşu, devlet ihalelerinde teminat olarak kullanılması, riskin olmaması ve ikincil piyasasının likit olması nedenleriyle tercih edilmektedir.

3.2.4.1.2. DEVLET TAHVİLİ

Uzun vadeli bir borçlanma aracıdır. 3 veya 6 ayda bir ödemeli faiz kuponu olan, ilk ihracında asgari vadesi bir yıl veya daha uzun olan iç borçlanma senedidir. Ülkemizde dövize endeksli tahviller ile TÜFE'ye ve TEFE'ye endeksli tahviller piyasalarda işlem görmektedir. Bütçe kanunu uyarınca KİT'lerin, Sosyal Güvenlik Kuruluşlarının ve Fon İdarelerinin finansman ihtiyacını karşılamak üzere özel tertip devlet tahvilleri de yoğun bir biçimde çıkarılmaktadır. Ayrıca, bankaların ayırmak zorunda oldukları, kanuni yedek akçeler karşılığı olarak hesaben tutulan Kanuni Yedek Akçeler Karşılığı Devlet Tahvili hesabı da kullanılmaktadır.

3.2.4.2. KISA VADELİ AVANS

Hazine, mali yıl içinde devlet gelirleri ile giderleri arasındaki zaman farklılığından oluşan geçici finansman sıkıntısını gidermek amacıyla Merkez Bankası’ndan kısa vadeli borçlanma yapmaktadır. Merkez Bankası Kanununun 50. maddesine göre, Banka, her yıl, cari yıl genel bütçe ödenekleri toplamının bir önceki mali yıl genel bütçe ödenekleri toplamını aşan tutarının, belirli bir oranını aşmamak üzere Hazineye kısa vadeli avans hesabı açabilmektedir. 1994 yılında bu Kanunda yapılan değişiklikle avans oranı 1995 yılından başlayarak her yıl azaltılmış ve 1998 yılında yüzde 3'e indirilmiştir.

3.2.4.3. KONSOLİDE BORÇLAR

Bu borçlar, kamu sektörü kuruluşları arasındaki finansman ilişkilerinden ve kur farklarının hesaben iç borçlara dâhil edilmesinden ileri gelen kamudan kamuya düşük faizli bir borçtur. Tahkim Kanunu ile kamu kurum ve kuruluşlarının kaynak yetersizliği nedeniyle ödeyemedikleri borçlar Hazinece üstlenilmektedir. Ülkemizde özellikle 1960, 1984 ve 1992 tarihlerinde önemli tutarlardaki bu borçlar konsolide edilmiştir.