Hollanda merkezi hükümeti Arkeolojik Miras konusunda yalnızca destek amaçlı değil aynı zamanda mevzuat ve resmi kurallar üzerinde düzenleyici bir rolü vardır. Eyalet ve belediyeler de Kültürel ve Arkeolojik Miras alanında, hükümetin işlevlerini yerine getirmektedirler. Hollanda genelindeki bütün eyaletlerde “kültürel miras evi” veya benzer destek örgütleri bulunmaktadır. Hollanda da kültürel mirası destekleyen yerel enstitüler “OPEN” adı altında birleşmektedirler70.
Tüm Avrupa’da olduğu gibi Hollanda’da da “Kültürel ve Arkeolojik Miras” konusunda danışmanlık yapan firmalar bulunmaktadır. Bu danışmanlık firmalarının bulunduğu projelere ödenek sağlayan bazı kuruluşlar devlet tarafından oluşturulmuştur. Mondriaan Vakfı, kültürel miras projelerine yatırmak üzere merkezi hükümetin tahsis ettiği bir bütçeye sahiptir. Bu yol ile Hollanda da kültürel miras yönetimi konusunda oldukça faydalı sonuçlar almaktadır71.
Hollanda’da “Kültürel ve Arkeolojik Miras” Yönetiminin Örgütlenme yapısı aşağıdaki tabloda verilmektedir;
69https://www.inrap.fr/ , Erişim Tarihi: 02.05.2019 Saat: 16.30 70 Cremer 2011, 42.
Tablo 11: Hollanda’da “Kültürel ve Arkeolojik Miras” Örgütlenme Yapısı
Finansman Mevzuat Mülkiyet Bilgi/Tanıtma
Etaletler, Merkezi Hükümet, Belediyeler ve Özel Sektör
Destek
Ulusal kültürel miras kurumu: Hollanda Kültürel Miras Kurumu Eyalet kültürel miras kurumları: “miras evleri” ve destek örgütleri Savunuculuk Örgüt şubeleri ve her bir alt sektördeki meslek örgütleri Kültürel Miras
Sektörleri
Somut Olmayan Kültürel Miras, Arşivler, Müzeler, Arkeoloji, Anıtlar, Kentsel Peyzaj
Araştırma, Eğitim
Yüksek Öğretim
Hollanda’nın başkenti Amsterdam şehrinde yapılan metro inşaatı çerçevesinde, metro inşaatının “Waterloopein ve Rokin İstasyonları” üzerindeki çalışmalarda arkeolojik kalıntılara rastlanmıştır (Resim 39). Metro inşaatının kültürel miras ve arkeolojik kazılarına Bureau Monumenten en Archeologie BMA (Anıtlar ve Arkeoloji Bürosu) adı ile bilinen arkeoloji ekibi yürütmüştür. Kazı çalışmaları sonucunda istasyonda geçici sergi alanları oluşturulmuştur72.
72 Özdemir 2008, 45.
9 SONUÇ VE ÖNERİLER
Alt ve Üst yapı projelerinde, özellikle Avrupa ülkelerinde “arkeolojik ve kültürel miras” ile ilgili çalışmalar (kazı ve yüzey araştırma çalışmaları, etki değerlendirme çalışmaları ve proje inşaat faaliyetleri boyunca yapılması gerekli olabilecek tüm izleme ve denetim) mesleki olarak sadece devlet kurumları (müzeler, enstitüler, koruma kurulları, KUDEP73 gibi kuruluşlar) tarafından değil devlet tarafından gerekli yeterlilik belgelerini alıp kültürel mirasa yönelik çalışmalar açısından onaylı olan özel teşebbüslü arkeoloji danışmanlık firmaları tarafından da çalışmalar yine devlet denetiminde yürütülmektedir.
İngiltere, Almanya, İskoçya ve Galler’deki profesyonel arkeologlar, Chartered Institute for Archaeologists (CIFA)74 vasıtasıyla ekonomik anlamda girişimleri bulunduğu taktirde, önceden belirlenmiş olan standartlar ile onay alarak tüm ülkede yürütülen arkeolojik araştırma ve çalışmalarda (Kazı, Survey veya Bilimsel Yayın çalışmaları) yer alabilmektedir. Böylelikle ülke genelinde arkeolog istihdamı sağlanmakla birlikte kazı veya araştırma çalışmalarının kısa zamanda sonuçlanması sağlanmaktadır. Bu tarz profesyonel girişimlerin yoğun olduğu Avrupa’da aynı zamanda araştırma yapılan alanlar turizme de kazandırılmaktadır. İngiltere’de Mart 2017 itibariyle CIFA’ya bağlı 110 özel sektör arkeoloji şirketlerinde 4351 personelin çalıştığı bilinmektedir. İspanya’da da benzer durum söz konusu olup, 2013 yılına ait bir raporda ekonomik krize rağmen ülkede 280 civarında özel sektör arkeoloji şirketinin faal olduğu ve yaklaşık 3150 uzmana istihdam olanağı sağladığı belirtilmiştir75. Türkiye’de ise istihdam alanı bu ülkelere göre daha kısıtlıdır.
Türkiye’de kısıtlı olan arkeolog istihdamın genelini; T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (Müzeler, Koruma Kurulları vb.), Belediyeler (KUDEB’ler, Belediye Müzeleri vb.), T.C. Karayolları Genel Müdürlüğü, TC. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Üniversiteler, Vakıflar, Özel Müzeler, Mimarlık Ofisleri ve
73 “Büyükşehir Belediyeleri, Valilikler, Bakanlıkça izin verilen belediyeler bünyesinde kültür varlıkları ile ilgili işlemleri ve uygulamaları yürütmek üzere sanat tarihi, mimarlık, şehir planlama, mühendislik, arkeoloji gibi meslek alanlarından uzmanların görev alacağı koruma, uygulama ve denetim büroları (KUDEP) kurulur. Ayrıca, il özel idareleri bünyesinde, kültür varlıklarının korunmasına yönelik rölöve, restitüsyon, restorasyon projelerini hazırlayacak ve uygulayacak proje büroları ve sertifikalı yapı ustalarını yetiştirecek eğitim birimleri kurulur. Bu bürolar Koruma Bölge Kurulları tarafından uygun görülen koruma amaçlı imar planı, proje ve malzeme değişiklikleri ile inşaat denetimi de dahil olmak üzere uygulamayı denetlemekle yükümlüdürler”.
Restorasyon İşi Yapan Firmalar kapsamaktadır. Sadece bu durum dahi göz önüne alındığında ve Türkiye’deki alt ve üst yapı projelerindeki Arkeolojik ve Kültürel Miras yönetiminin arkeolog istihdamı konusunda da getirisi çok olacaktır.
Batılı ülkelerde alt ve üst yapı projelerinde göz ardı edilmeyen Arkeolojik Miras konusu tüm devlet organlarıyla birlikte aynı zamanda Sivil Toplum Kuruluşları (STK) tarafından da titizlikle takip edilmektedir. Vakıf – komite – birlik – dernek - meslek kuruluşu gibi örgütlenmeler biçiminde oluşan STK’lar, günümüz Türkiye’sinde de son zamanlarda tarihi çevrenin korunması konusunda oluşan farkındalık ile bu konu için kaygılanan meslek odaları veya dernekleri toplumu pozitif anlamda bilinçlendirmeye, Arkeolojik Mirası koruma konusunda destek vermeye çalışır. Son zamanlarda bu kuruluşlar fazlalaşsa da Avrupa veya batılı ülkelere nazaran halen daha azdır. Bununla birlikte ülkemizdeki bu STK’lar Arkeolojik Miras’ın korunması konusunda pek fazla söz sahibi değildir76.
“TMMOB Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birliği”, “Çevre ve Kültürel Değerleri Koruma Vakfı (ÇEKÜL)”, “Tarihi Kentler Birliği, Turizm Anıt ve Çevre Değerlerini Koruma Vakfı (TAÇ)”, “Kültürel Mirasın Dostları Derneği (KÜMİD)”, “Tarihi Türk Evleri Derneği, Koruma ve Restorasyon Uzmanları Derneği (KORDER)”, “Arkeoloji ve Arkeologlar Derneği” ve “TURING Kurumu” Arkeolojik Miras’ın korunması konusunda çeşitli ölçeklerde çalışmalar gerçekleştiren ve ülke çapında etkinlikler yapan STK’lardır77.
Yine Avrupa ülkelerinde kısa adı FAME olan, “Arkeolojik Yöneticiler ve İşverenler Federasyonu” (Federation of Archaeological Managers & Employers); yatırım projelerinde karşılaşılan arkeolojik ve kültürel mirasa yönelik çalışmalarda bulunan yönetici ve arkeologların bir federasyonudur. FAME, bu tarz projelerde bulunan arkeologların çalışma koşulları, almış oldukları maaşlar, iş sağlığı ve güvenliği gibi önemli konular başta olmak üzere her çalışanı ilgilendiren bu gibi konulardan sorumludur. Ayrıca arkeolojik kazı ve araştırmaların sonuçları ile birlikte bu çalışmaların bilimsel yayını ve bu yayınları paylaşılması gibi süreçleri kontrol etmektedir78.
Türkiye’de henüz oluşmamış olmasına rağmen, Avrupa ülkelerinin genelinde arkeoloji servisleri sağlayıcıları meslek örgütlerini de uzun zaman önce oluşturmuş ve devlet
76 Dağabakan 2012, 49. 77 Dağabakan 2012, 49.
organları ile entegre bir biçimde bilimsel araştırma, kazı ve yüzey araştırması gibi önemli çalışmalara katkı sağlamaktadır.
Nüfusun hızla arttığı Türkiye’de gündelik yaşama dair alt ve üst yapı ihtiyaçları aynı ölçekte hızla çeşitlenmektedir. Türkiye’nin farklı yerlerinde daha modern ve temel ihtiyaçları karşılanmış kentleri oluşturmak için hayata geçirilmeye çalışılan kentsel dönüşüm projeleri, raylı sistem, alt geçit vb. inşaat projeleri; şehirler arası güvenli ve hızlı yolculuğu sağlamayı hedefleyen hızlı tren hattı, otoyol, tünel vb. inşaat çalışmaları ile enerji ihtiyacını karşılama yönelik ham petrol ve doğal gaz boru hattı inşaatları, enerji nakil hattı inşaatları, baraj inşaatları, elektrik üretim santralleri (nükleer, hidroelektrik, termik ve rüzgar enerjisi santralleri gibi), maden işletme sahaları ve benzeri pek çok yatırım aslında toprağa ve coğrafyaya müdahale edeceği için, arkeolojik ve kültürel miras üzerinde tahribata dönük çeşitli ölçeklerde tehditler oluşturmaktadır. Bu tehditler kabaca şu şekildedir;
• Bu gibi durumlarda herhangi bir etki değerlendirme veya raporlama çalışmalarının yapılmamış olmasından dolayı tehlike altındaki arkeolojik kalıntıların, değerinin belirlenmemesi nedeniyle Türkiye’nin arkeolojik ve kültür envanterinde muhtemel kayıpların ortaya çıkması.
• İnşaat projelerinin yapılacağı alan ve çevresindeki muhtemel etki alanlarında bulunan tescilli veya tescilsiz arkeolojik ve kültürel miras unsurunun tahrip edilmesi veya zarar görmesi.
• Kaçak kazı çalışmaların artması ve bunun sonucunda kültürel mirasa yönelik tahribatın geri döndürülemeyecek seviyelere ulaşması79.
Yukarıda bahsi geçen, Kültürel ve Arkeolojik Miras’a yönelik tehditler gibi aynı şekilde proje faaliyetleri açısından da bazı olumsuzlar meydana gelmektedir. Bu gibi olumsuzluklar ise şu şekildedir;
• Proje inşaat çalışmalarının takviminde gecikmesi riski. • Proje inşaat maliyetinin artması riski.
• Projenin revize edilmek zorunda kalması riski.
• Kamuoyunda proje faaliyetlerine karşı olumsuz görüş ve tepkilerin ortaya çıkması riski.
Türkiye’de Alt ve Üst Yapı Projelerinin, özellikle günlük hayatının gerekliliklerinin (Otoyol, Barajlar, RES, Doğalgaz Projeleri…) son dönemlerde oldukça fazla olduğu görülmektedir. Bu projelerin kimisi özel teşebbüsler ile kimisi ise devlet kanalı ile gerçekleştirilmektedir. Bu projelerin genelinde yurt dışı kaynaklı banka kredileri kullanılmaktadır. Dolayısıyla bu banka kredilerini kullanan projelerde uluslararası standartlar ve prensipler dikkate alınmaktadır. Ulusal mevzuatımızda Kültürel ve Arkeolojik Miras’ın Korunmasına yönelik yasa maddesi olmasına rağmen, uluslararası standartları benimsemeyen bazı projelerde ister istemez Kültürel ve Arkeolojik Miras’a yönelik olumsuzluklar meydana gelebilmektedir. Kültürel ve Arkeolojik Miras’a yönelik yukarıda bahsettiğimiz olumsuzluklar ile karşılaşmamak için bazı tedbir veya öneriler;
• Proje inşaat çalışmaları öncesinde Arkeolojik ve Kültürel Miras ile alakalı bir bütçe planlamasının yapılması.
• Özellikle ÇED çalışmasının var olduğu yatırım projelerinde, arkeolojik ve kültürel miras çalışmalarının ileri dönük etkilerinin raporlanması veya etki değerlendirmesinin detaylı bir şekilde arazi çalışmaları ile birlikte yapılması gerekmektedir.
• Proje inşaat faaliyetleri öncesinde ve sonrasında karşılaşılabilecek arkeolojik ve kültürel miras kalıntıların önem verilmesi gereken değerler olarak görülmesi ve projeyi gerçekleştiren firmaların bunun farkında olması.
• Arkeolojik ve kültürel miras bulgularının proje raporlarına veya dosyalarına diğer disiplinler (İnşaat, Çevre veya Jeoloji gibi mühendislik birimleri gibi) ile ilişkisi açısından daha anlaşılabilir bir şekilde belirtilmesi önemlidir.
• İnşaat projesi çalışmalarında yer alacak olan proje yöneticileri dahil, proje sahasında bulunan tüm mühendisler, teknikerler ve çalışan işçiler arkeolojik ve kültürel miras eğitimleri almaları ve bu şekilde kültürel mirasa yönelik farkındalık fikrinin yaratılması gerekmektedir.
• Proje öncesinde ve sonrasında herhangi bir şekilde karşılaşılabilecek olan arkeolojik ve kültürel varlıkları korumaya yönelik yönetim planının hazırlanması gerekmektedir.
• Proje başlangıç ve tasarım aşamasında hem yönetim ekibinin hem de tasarım ekibinin içerisinde arkeolog bulunması, proje girdilerini toplanmasını ve yorumlanmasını kolaylaştıracaktır. Toplanan bilgilerin eksikliği veya yanlışlığı, özellikle arkeoloji ile ilgili kısımlarda kontrol edilebilmesi hem tasarımın işlerliği hem de uygulama aşamasında çıkabilecek problemlerin azaltılmasında önemlidir. Gerektiğinde sözleşme şartlarında ek veya değişiklik yapılması ve zaman planlamasının yenilenmesi gibi kararların alınması ve uygulanması maddi ve manevi zararları azaltacak ve çıkabilecek hukuki problemlerin önüne geçilebilmesini sağlayacaktır.
• Devletin, özellikle alt ve üst yapı projelerindeki Kültürel ve Arkeolojik Miras’ın yönetilmesine yönelik yeni düzenlemeler yapması sağlıklı olacaktır. Ayrıca bu düzenlemeler, mevcut yasadaki gibi sınırlayıcı olmaktan çok özellikle inşaat projelerini yürüten firmalara, kültürel ve Arkeolojik Miras’ın korunmasına yönelik teşvik edici olması gerekmektedir. Bu düzenlemeler ile özellikle kazı çalışmalarının sadece “kurtarma” çalışmalarına yönelik olmadığı vurgulanmalı ve bu kazı çalışmalarından sonra mutlaka bilimsel yayınların yapılması gerektiği önemsenmelidir.
Türkiye’deki alt ve üst yapı projelerinde gerçekleştirilen Kültürel ve Arkeolojik Miras’a yönelik çalışmalar; genel anlamda inşaat projesini yürütenlerin önündeki önemli bir engel olarak görülmektedir. Bu sebeple Kültürel ve Arkeolojik Miras’a yönelik çalışmalar bu engeli bertaraf etmek amacıyla gerçekleştirilmektedir. Bu yanlış algının temel sebebi, ülkemiz genelinde tam olarak yerleşmeyen bir kültürel miras bilinci ve kültür politikasının olmayışıdır. Tezin konusunu oluşturan ve yukarıda detaylı bir şekilde bahsedilen yurt dışı uygulama örneklerinde de görüldüğü üzere inşaat çalışmalarında açığa çıkan kültürel veya arkeolojik varlıklar, bir engelden öte o
kültürel varlığın çıktığı ülkeye, hatta dünyaya bir kazanım olduğu fikri kabul görmektedir. Bu örneklem üzerine; inşaat projelerinin günlük hayatımızdaki gerekliliklerimiz anlamında birçok faydasının olduğu gerçeği ile birlikte, bu projelerde tespit edilen tüm Kültürel ve Arkeolojik Miras varlıklarımızın toplumumuza ekstra bir kazanım sağlayacağı fikri önemsenmelidir. Bu sebeple bu projelerde açığa çıkacak olan tüm arkeolojik faaliyetler ve bu faaliyetlerin sonuçlarının toplumun geneliyle paylaşılması gerekmektedir. Bu durum ise yerel toplulukların kendileriyle alakalı olan tüm planlama ve araştırma projelerine doğrudan ya da dolaylı olarak dahil edilmesiyle gerçekleştirilebilir. Dolayısıyla ülkemizdeki tüm alt-üst yapı projelerinde ortaya çıkabilecek olan kültürel varlıklar; “Kültürel Miras”a yönelik farkındalığı yaratmak anlamında çok değerli bir fırsattır.
Ülkemizde birçok sayıda alt ve üst yapı yatırım projeleri gerçekleştirilmektedir. Özellikle yurtdışı kaynaklı krediler kullanılarak uygulanan projelerin, neredeyse tamamında uluslararası yatırım bankalarının belirlemiş olduğu standart veya prensipler kullanılmaktadır. Bu standartların, mevcut yasal mevzuat ile ÇED kapsamında gerçekleştirilen çalışmalara nazaran, Kültürel ve Arkeolojik Miras’a yönelik birçok katkı ve faydası olduğu görülmektedir. Fakat, mevcut yasal mevzuatın durumu ile birlikte inşaat faaliyetlerinin proje plan aşamasından, tamamlanmasına kadar geçen sürenin son derece kısa olması gibi başlıca sorunlar, tespit edilen Kültürel ve Arkeolojik Miras’a yönelik çalışmalar yalnızca kurtarma kazıları ile sınırlı kalmaktadır. Oysa ki Avrupa ve diğer gelişmiş ülkelerde (Japonya, ABD, Kanada…) arkeolojik kazı çalışmalarının yapılış amacı, daha az maliyet ile ve daha kısa zaman zarfında inşaat projelerinin önünü açmak değil, gerekirse o inşaat projesinin bütçesini arttırarak ve bitiş süresini uzatarak Kültürel ve Arkeolojik Mirası tam anlamıyla aydınlatmaktır. Yani herhangi bir yerin herhangi bir nedenle kazılması değil, o kazıyla uygarlık tarihinin bir kesitinin aydınlatılmasıdır. Ayrıca bu çalışmalar her türlü ileri araştırma teknikleri ve desteklenen bilimsel yayınlar ile gerçekleştirilmektedir. Bu sebeple Türkiye’de mevcut mevzuat ile birlikte köklü değişimler yapılması gerekmektedir. Bu da Avrupa ve tüm Dünyadaki en iyi uygulama örneklerinden esinlenilerek gerçekleştirmek mümkündür.
KAYNAKÇA
Ahunbay 1999 : Z.Ahunbay, Tarihi Çevre Koruma ve
Restorasyon, Yapı Endüstri Merkezi
Yayınları, 1999.
Akurgal 1998 : E.Akurgal, Türkiye’nin Kültür Sorunları,
Bilgi Yayınevi, 1998.
ANO 2016 : ANO (Ankara – Niğde Otoyol Projesi),
“Çevresel Etki Değerlendirme Raporu”, Ankara, 2016.
Arı 2011 : İ. Arı, “Tarihöncesi Arkeolojik Sit
Alanlarında Kültür Mirası Yönetimi”,
Yıldız Teknik Üniversitesi Kültür Mirası ve Müzeler Öğrenci Konferansı, İstanbul,
2011.
Azeroğlu 2008 : F. Azeroğlu, Arkeolojik Kazı
Politikalarının Karşılaştırmalı Analizi: Türkiye ve Yunanistan, Uzmanlık Tezi,
Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 2008.
BTC 2002 : BTC (Bakü – Tiflis – Ceyhan Ham Petrol
Boru Hattı Projesi), “Çevresel Etki
Değerlendirme Raporu”, Ek C-7.
BTC 2002 : BTC (Bakü – Tiflis – Ceyhan Ham Petrol
Boru Hattı Projesi), “Çevresel Etki
Değerlendirmesi Teknik Olmayan Özet”.
Candan 2005 : E.Candan, “Dünya Bankası Kredilerine
İlişkin Genel Esaslar, Proje Kredilerinin Özellikleri, Avantaj ve Dezavantajları”
Cremer 2011 : M.Cremer, “Onlar Nasıl Başarıyor? Avrupa’da Kültürel Miras ve STK’lar” Hollanda’da Kültürel Miras Sektörünün Yapılanması (Nisan-Eylül 2010), Europa Nostra, İstanbul, 2011, 41-42.
Çetin 2012 : C. Çetin, “Kültür Varlıklarını Koruma
Eğitimi: Türkiye Yükseköğretimindeki Yeri ve Önemi”, Batman Üniversitesi
Yaşam Bilimleri Dergisi (2012), 241-
250.
Dağabakan 2012 : A.Dağabakan, Tarihi alanların yeniden
canlandırılmasında finansal kaynak yönetimi: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Avrupa Birliğinden örnekler ve Türkiye için öneriler, Uzmanlık Tezi,
Kültür ve Turizm Bakanlığı Bursa Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü, Bursa, 2012.
Fairclough- Lambrick- Hopkins 2002
: G. Fairclough G. Lambrick - D. Hopkins, “Historic Landscape Characterisation in England and a Hampshire Case Study”,
Europe’s Cultural Landscape: Archaeologists and the Management of Change (2002), 69-83.
Gürpınar 2000 : E.Gürpınar, “Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Üzerine”, İ.Ü.
Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi (2000),
23-24, 185-193.
Kadıoğlu 2012 : H.B. KADIOĞLU, “Enerji
Yatırımlarının Çevresel ve Sosyal Etkilerinin Değerlendirilmesi”, Enerji
Yatırımları Fizibilite Raporu Hazırlanması Semineri, 2012.
Karakaş 1997 : T.Karakaş, Taşınır ve Taşınmaz Kültür ve
Tabiat Varlıkları Mevzuatı, Tüze
Yayıncılık, 1997
KMO 2013 : KMO (Kuzey Marmara Otoyol Projesi),
“Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme
Raporu”, Ankara, 2013.
Kuban 2000 : D.Kuban, Tarihi Çevre Korumanın
Mimarlık Boyutu Kuram ve Uygulama,
Endüstri Merkezi Yayınları, 2000.
Mehmetoğlu Güneş 2008 : B. Mehmetoğlu Güneş, Tarihi Kent
Merkezlerinde Metro Yapımı ve Arkeolojik Değerleri Koruma İlişkisi; Tarihi Yarımada Örneği, Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 2008.
Özcan – Koç San 2011 : K. Özcan - D. Koç San, “Kültürel Miras
Yönetimi: Birgi Bütünleșik Sit Alanları için Bir Model”, BAÜ Fen Bilimleri
Enstitüsü Dergisi (2011), 13,97-111.
Özdemir 2008 : B. Özdemir, Kentsel Alanlarda Kurtarma
Kazıları: Marmaray Projesi Örneği,
Uzmanlık Tezi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 2008.
Özdoğan 1993 : M.Özdoğan, “Türk Arkeolojisinin
Sorunları ve Bazı Öneriler” DTCF
Özdoğan 2001 : M.Özdoğan, Türk Arkeolojisinin
Sorunları ve Koruma Politikaları,
Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2001.
Özdoğan 2006 : M.Özdoğan, Arkeolojinin Politikası ve
Politik Bir Araç Olarak Arkeoloji,
Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2006.
Özdoğan 2011 : M.Özdoğan, Arkeolojik Kazılar: Bilimsel
Çalışma mı? Toprak Hafriyatı mı?,
Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2011.
Özdoğan-Başgelen 1993 : M. Özdoğan – N. Başgelen, Kültür ve
Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu. Öneriler, Arkeoloji ve Sanat Yayınları,
1993.
Ruskin 1989 : J. Ruskin, The Seven Lamps Of
Architecture, Dover Publications, 1989.
Silier 2011 : O.Silier, “Onlar Nasıl Başarıyor?
Avrupa’da Kültürel Miras ve STK’lar” Kültürel Miras ve STK’lr: Avrupa ve Türkiye (Nisan-Eylül 2010), Europa Nostra, İstanbul, 2011, 1-3.
Şenyurt 2005 : Y.Şenyurt, Tasmasor Erzurum
Ovası’nda Bir Demir Çağı Yerleşmesi,
Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi Arkeolojik Kurtarma Kazıları Yayınları, 2005.
Şenyurt-Ekmen 2005 : Y.Şenyurt-H.Ekmen, Tetikom Pasinler
Ovası’nda Bir Demir Çağı Yerleşmesi,
Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi Arkeolojik Kurtarma Kazıları Yayınları, 2005.
Toprak et al. 2010 : S.Toprak-B.Söğüt-A.C.Koç-E.Özer- A.Dizadar-C.Dilsiz, Arkeoloji ve İnşaat
Mühendisliği Ortak Çalışmaları, Efil
Yayınevi, 2010. İnternet Tabanlı Kaynakça
http://www.bp.com/content/dam/bp-country/en_az/pdf/NGO-monitoring- reports/2-CH_report.pdf, Erişim Tarihi: 19.05.2019 Saat: 01.23
http://www.bp.com/content/dam/bp-country/en_az/pdf/ESIAs/BTC-
ESIA/BTC-ESIA-Azerbaijan-main-part.pdf, Erişim Tarihi: 14.05.2019 Saat: 11.20
http://www.thecornerhouse.org.uk/sites/thecornerhouse.org.uk/files/Chapter %205%20-%20CULTURAL%20HERITAGE.pdf, Erişim Tarihi: 19.03.2019 Saat: 23.00
http://www.plantmedia.com.tr/Upload/Files/Documents/plant-BTC-Ced- Raporu-Ozet.pdf, Erişim Tarihi: 1.05.2019 Saat: 16.30
http://agt.si.edu/_images/uncover_more/site_reports/_site_report_pdf/turkey/ Buyukardic_Turkish.pdf, Erişim Tarihi: 20.05.2019 Saat: 11.20
http://agt.si.edu/_images/uncover_more/site_reports/_site_report_pdf/turkey/ Yuceoren_Turkish.pdf, Erişim Tarihi: 01.05.2019 Saat: 12.23
http://tacdam.metu.edu.tr/sites/tacdam.metu.edu.tr/files/tacdam_presentation_ turkce.pdf, Erişim Tarihi: 19.04.2019 Saat: 19.30
http://www.heritageportal.eu/Resources/EU-Countries/France.html, Erişim Tarihi: 17.05.2019 Saat: 11.29
https://www.inrap.fr/une-importante-ferme-gauloise-mise-au-jour-saint- sauveur-des-landes-5231, Erişim Tarihi: 11.02.2019 Saat: 12.03
www.inrap.fr/rubrique/l-archeologie-preventive-en-france, Erişim Tarihi: 11.05.2019 Saat: 16.30
https://www.inrap.fr/gazoduc-val-de-saone-sous-la-chaignee-et-la-sabliere- 13190, Erişim Tarihi: 11.05.2019 Saat: 17.00
10 RESİMLER
Resim 1: Ankara – Niğde Otoyol Projesi Güzergahında Bulunan Tescilli Düğüz Höyük’ten Görünüm80
Resim 2: Kanal İstanbul Projesi Kuzey Bölümden Görünüm81
80 REGIO Kazı Arşivi.
Resim 3: TANAP Projesi Çayırtepe Kurtarma Kazı Çalışmalarından Genel Görünüm82
Resim 4: TANAP Projesi Çayırtepe Kurtarma Kazı Çalışmalarında Tespit Edilen Mimari Kalıntılardan Örnek83