Hesap:
Mali nitelikli işlemlerin, her bir bilanço ve gelir tablosu unsurlarında meydana getirdiği değişmelerin izlendiği, benzer nitelikteki unsurların birlikte izlenmesini sağlayan (İşletmenin kullandığı büro malzemelerinin hepsinin demirbaşlar hesabında birlikte izlenmesi gibi) çizelgelerdir. Benzer kalemlerin bir hesap altında toplanması Tekdüzen Hesap Planı çerçevesinde olur. Bu hesap içindeki her bir unsuru ayrıca yardımcı hesaplar (alt hesaplar) açılarak izlenmesi mümkündür.28
Hesabın Özellikleri:
Her bir unsura ait, ismini taşıyan bir hesap açılır. Bazı kalemlerin tutarları az olduğu için tek bir hesap altında toplanır. Hesabın Sol Tarafı “Borç”; Sağ Tarafına “Alacak” denir
Çift taraflı çalışırlar ( Alacak ve Borç Tarafına kayıt yapılır) İlk kez kayıt yapılmasına “Hesap Açılma” denir.
Hesabın borç (sol) tarafına kayıt yapıldığında “Hesap borçlandı”; Hesabın alacak (sağ) tarafına kayıt yapıldığında “Hesap
Alacaklandı” denir.
Hesabın borç ve alacak tarafı eşit olduğunda “Hesap Kapalıdır” denir.
Hesabın borç toplamı Alacak toplamından büyükse “Hesap Borç Kalanı veriyor”; Alacak tarafı daha büyükse “Hesap Alacak
Kalanı veriyor” denir.
HESAPLARIN İŞLEM AÇISINDAN SINIFLANDIRMASI
BİLANÇO HESAPLARI: İşletmenin varlık ve kaynaklarının ( sermaye ve borçları) içeriğini oluşturan unsurlar için açılan he- saplardır.
Aktif Karakterli (Varlık ) Hesaplar: Bilançonun aktifini artıran, açılışta borç ile açılıp arttığında borcuna; azaldığında ala-
cağına kayıt yapılan, kalan verirse borç kalanı veren hesaplardır.
Pasif Karakterli (Kaynak) Hesaplar: İşletmenin varlıklarının kaynağını gösteren dolayısıyla varlıkların var oluşunda tüke-
tilmiş kaynakların olduğu hesaplardır. Pasif hesaplar alacak kaydı ile açılır ve arttıklarında alacağa azaldığında borcuna kayıt yapılır. Kalan verdiğinde alacak kalanı verir.
GELİR TABLOSU ( SONUÇ ) HESAPLARI: İşletmenin dönem içerisinde elde ettiği her türlü gelir ve her türlü giderleri için tutulan kalanları ile 690 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI Hesabına devrederek dönem sonunda kapatılmak zorunda olan he- saplardır. İşletmenin dönem sonu itibariyle kâr/zarar durumu hakkında yani faaliyet sonucu hakkında bilgi verecek olan gelir tablosunun oluşturulması için kullanılan hesaplardır.
Gelir Hesapları: Dönem içinde ve döneme ait olan ana faaliyet ya da ana faaliyet dışı elde ettiği tüm hâsılatların kaydedi-
leceği hesaplardır. Hesap açılışta alacak ile açılır kalan verdiğinde alacak kalanı verir. Dönem sonu itibariyle alacak kalan- ları, 690 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI HESABI’ nın alacak tarafına devrederken (Alacak kaydı yapılırken) kendisi de (gelir hesapları da) borçlanarak kapanır.
Gider Hesapları: Bir kısmı dönem içinde maliyet hesaplarıyla takip edilirken bir kısmı doğrudan gelir tablosu hesapları
olarak izlenir. Maliyet hesapları ile izlenenlerde dönem sonu itibariyle gelir tablosu hesabına dönüştürülürler. Hesaplar açılışta borç kaydı ile açılır, her gider gerçekleşmesinde borcuna kaydedilir, kalan verdiğinde borç kalanı verir. Dönem sonunda hesap kalanları, 690 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI HESABI’ nın borcuna devrederken kendileri de alacak kaydı ile kapatılırlar.
MALİYET HESAPLARI: Mal veya Hizmet üretimi yapan işletmelerin kullandığı hesaplardır. 7/A (büyük işletmeler) ve 7/B (küçük ve hizmet işletmeleri genellikle) şeklinde iki ayrı grupta hesaplar içerir. Maliyet hesapları borçlu çalışır. Açılışta borcuna kayıt yapılır, kalan verdiğinde borç kalanı verir. Dönem sonunda yansıtma hesapları aracılığıyla gelir tablosu he- saplarına aktarılırlar. (Maliyet Muhasebesi bölümümüzde daha detaylı bilgi verilecektir. )
7/A seçeneğinde giderler, defteri kebirde fonksiyon esasına göre, 7/B seçeneğinde ise çeşit esasına göre belirlenmiştir. İşletmeler kendi organizasyon yapılarına, büyüklüklerine ve ihtiyaçlarına göre kolaylık sağlanmış, farklı maliyet hesapla- ma yöntemlerine uyulabilmesi açısından da geniş bir esneklik tanınmıştır.
Ek finansal tablo düzenleme zorunda olmayan ve belirlenmiş aktif büyüklüğünü ve satış hâsılatını aşmayan küçük ti- caret işletmeleri ile hizmet ve üretim işletmeleri isterlerse 7/B seçeneğini uygulayabilirler. Diğer işletmeler zorunlu
olarak 7/A seçeneğini uygulamaktadır.
7/A Seçeneğinde Maliyet Muhasebesi Hesaplarının Genel Özellikleri ve işleyişi:
Gider Hesapları: Dönem içinde yapılan ve tahakkuk ettirilen giderlerin izlendiği ve borçlarına kaydedildiği hesaplardır.
Gider hesaplarına yapılacak kayıtlara ilişkin olarak düzenlenecek muhasebe fişlerinde gider yerleri ve gider çeşitleri he- saplarına ait numaralar birlikte yazılır.
Gider Yansıtma Hesapları: “Fiili maliyetlerin” uygulandığı durumlarda gider hesaplarında toplanan giderlerin tümünün;
önceden saptanmış maliyet yöntemlerinin kullanılması durumunda ise, standartlara göre saptanan giderlerin ilgili he- saplara yansıtılmasını sağlamak amacıyla kullanılır.
Fark Hesapları: Önceden saptanmış maliyet yöntemlerinin uygulanması halinde fiili giderler ile önceden saptanmış gi-
derler arasındaki farkların kaydedildiği hesaplardır. Fark hesapları borç ve alacak kalıntısı verebilir.
HESAPLARIN NİTELİK BAKIMINDAN SINIFLANDIRMASI
ASLİ HESAPLAR: Kendi başlarına bir mali olayın etkisini / etkilerini kesin sonuçları ile veren hesaplardır. ( Kasa Hesabı, Ban- kalar Hesabı gibi.)
7/A (FONKSİYONEL HESAPLAR)
710 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri 720 Direkt İşçilik giderler
730 Genel Üretim Giderleri 740 Hizmet üretim giderleri
750 Araştırma ve Geliştirme Giderleri 760 Pazarlama Satış Dağıtım Giderleri 770 Genel Yönetim giderleri
780 Finansman giderleri
7/B ( ÇEŞİT ESASINA DAYALI HESAPLAR)
790 İlk madde ve malzeme giderleri 791 İşçi ücret ve giderleri.
792 Memur ücret ve giderleri.
793 Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler 794 Çeşitli giderler
795 Vergi resim ve harçlar
796 Amortisman ve tükenme payları 797 Finansman giderleri
798 Gider çeşitleri yansıtma 799 Üretim Maliyet.
GELİR HESAPLARI GİDER HESAPLARI
30
DÜZENLEYİCİ HESAPLAR: Aktif ve pasif değerlerinin gerçek değerleriyle gösterilmesini sağlayan bulunduğu hesap sınıfı için-
de eksi (-) olarak yer alan hesaplardır.
Aktifi Düzenleyici Hesaplar: Muhasebe kayıtlarında pasif hesap gibi (alacaklı) çalışan ancak bilanço düzenlenirken bilanço
aktifinde (-) olarak yer alan ve aktif toplamı azaltan hesaplardır. Birikmiş amortismanlar hesabı, Şüpheli ticari alacaklar karşılığı hesabı, Stok değer düşüklüğü karşılığı hesabı, Menkul kıymet değer düşüklüğü karşılığı hesabı, Alacak senetleri reeskontu hesabı, Verilen çek ve ödeme emirleri hesabı gibi.
Pasifi düzenleyici Hesaplar: : Muhasebe kayıtlarında aktif hesap gibi (borçlu) çalışan ancak bilanço düzenlenirken bilanço
pasifinde (-) olarak yer alan ve pasif toplamı azaltan hesaplardır. Ödenmemiş sermaye hesabı, Borç senetleri reeskontu hesabı, Dönem net zararı hesabı, Geçmiş yıllar zararı hesabı, Menkul kıymet ihraç farkları hesabı gibi.
GEÇİCİ HESAPLAR: Henüz Tamamlanmamış işlemler tamamlanıncaya kadar, belli bir süre için kullanılan hesaplardır. Kısa
bir süre kullanıldıkları için Köprü Görevi Gören Hesaplar olarak da isimlendirilirler. Taşıdıkları kayıtlar geçici işlerin tamam- lanması veya kullanım gereği ortadan kalkması durumunda; kısacası başka bir hesaba aktarılacak nitelik kazandığında, asli
hesaplara devredilerek kapatılırlar. Sayım Tesellüm Noksanları Hesabı, Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı gibi.
NAZIM HESAPLAR: İşletmenin varlıklarında veya kaynaklarında artış ya da azalış meydana getirmeyen (= mali nitelik ta- şımayan), ancak karar alıcılar için önem arz ettiği için izlenmesi gereken olayların kaydedildiği hesaplardır. Teminat, ipotek,
matrah düzeltme gerektiren durumlar gibi birçok konu üzerinde bilginin dönem sonu mali tablolar düzenlenmesi sürecine kadar taşınmasını sağlar. Tam açıklama kavramının gereği olan birçok bilginin bilanço dip notlarında gösterilmesi gerektiğini hatırlıyorsunuz.
HESAP PLANI
İşletmede kullanılacak hesapların muhasebenin temel kavramları ve genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri doğrultusunda sis-
temli bir şeklide ve gruplandırılmış olarak yer aldığı listeye hesap planı denir. 01 Ocak 1994 yılından itibaren Muhasebe Sitemi
Uygulama Genel Tebliği ile Tek düzen hesap planının kullanılması zorunlu hale getirilmiştir.
Hesap Sınıfları:
1. Dönen Varlıklar 2. Duran Varlıklar
3. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar 4. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar 5. Öz Kaynaklar
6. Gelir Tablosu Hesapları 7. Maliyet Hesapları 8. Serbest
9. Nazım Hesaplar