Hastaneler, sağlıkla ilgili birçok kurum ve kuruluĢun dolaylı ya da dolaysız sağlık hizmeti sunduğu veya destek hizmetleri verdiği sağlık sisteminde; doğrudan doğruya sağlık hizmeti sunan, hastalıkların teĢhis ve tedavisinde yakından ilgilenen ve birçok iĢlevler üstlenen kurumlardır. Yıllar önce düĢkün, zayıf ve yaralıları barındırarak onlara yardım eden yardım kurumu niteliğindeki hastaneler bugün çeĢitli sağlık sorunları olan insanların tıbbi muayene ve tedavi edildikleri önemli organizasyonlar haline gelmiĢtir (Aktaran: AĢkar, 2006: 31).
Sağlık hizmeti sunan hastaneler, özelde bireyin genelde toplumun sağlık sorunlarıyla ilgilenen ve ekonomik boyutu olan sosyal kuruluĢlarıdır. Hizmet sektörü içinde yer alan hastaneler, iĢletmelerin bilinen tüm iĢlevlerini yerine getirirler (Aktaran: Ġnceoğlu BektaĢ, 1998: 96).
Hastanelerin temel fonksiyonlarını kısaca açıklayacak olursak:
2.4.1. Tıbbi Fonksiyonlar
Tıbbi fonksiyonlar, hastalara kendisini hasta hissedenlere ve sağlık durumlarını kontrol ettirmek isteyenlere sunulan tıbbi tedavi, teĢhis, gözlem, rehabilitasyon, klinik, poliklinik, ameliyathane hizmetlerini kapsamaktadır (Ak, 1990: 76). Genel
olarak hastanelerin var oluĢ nedeni ve temel fonksiyonu tıbbi hizmet üretimidir. Bunun dıĢındaki diğer görevler, yardımcı destek hizmetler olarak nitelendirilmektedir. Ancak hastanede yapılan bütün görevler, birbirine sıkı sıkıya bağlı, ayrılması imkansız olan parçalar bütünüdür (Özdemir, 2007).
2.4.2. Hasta Bakımı Fonksiyonları
Hasta olma hali insanda psikolojik ve/veya fizyolojik açıdan bağımlılık yaratmaktadır. Bu nedenle, hekim tarafından yalnızca hastalığın teĢhisi ve tedavisi içinde tıbbi rejimin belirlenmesi yeterli olmamaktadır. Hastanın korunup, gözlenmeye, kısacası çeĢitli türde ilgiye ve bakıma ihtiyacı bulunmaktadır. Dolayısıyla hastaların tedavisi ekip halinde çalıĢmayı gerekli kılmıĢtır. Hasta tedavi etmek amacıyla bir araya gelen bu ekip, dünyanın ilk biçimsel organizasyonlarından biridir ve günümüz hastanesinin baĢlangıcını oluĢturmaktadır (Seçim, 1991: 10).
Hastanelerden beklenen en önemli hizmet, hastalara gerektiği gibi hasta bakımı hizmetlerinin verilmesidir. Hasta bakımı hizmetleri hastane genel hizmetlerinin büyük bir bölümünü oluĢturmaktadır (Ak, 1990: 76).
2.4.3. Ġdari Fonksiyonlar
Tıbbi tedavi hizmetlerinin etkin yürütülmesi için gerekli olan bütün idari, mali, teknik, hemĢirelik ve diğer hizmet personelinin, hastane amaçlarını gerçekleĢtirmek üzere yönetilip yönlendirilmesi, söz konusu hizmetlerin uyumlu, etkin ve verimli bir Ģekilde yürütülmesini ifade etmektedir (Özdemir, 2007). Ġdari fonksiyonlar tüm yönetim ve organizasyon faaliyetlerini kapsar. Hastanelerde görev yapan tüm personelin göreve baĢlatılması, görevlerine devamlarının sağlanması, planlama, örgütleme, kadrolama, icra, uyumlaĢtırma, motivasyon, haberleĢme ve denetim hizmetlerinin yürütümü; hastalık, maaĢ, terfi, disiplin, emeklilik, kayıt ve dokümantasyon hizmetleri vb. kapsar (Ak, 1990: 76).
2.4.4. Mali Fonksiyonlar
Resmi veya özel tüm hastane faaliyetlerinin belirli bir maliyeti vardır. Bu nedenle hastaneler, bu maliyeti karĢılamak için gelir sağlamak durumunda olmakla birlikte, malzeme alımından, çalıĢanların ücret ve maaĢlarına kadar çeĢitli harcamalarda bulunurlar. ĠĢte hastanenin tüm gelir ve giderlerle ilgili iĢ ve iĢlemleri “mali fonksiyonlar” kapsamında değerlendirilmektedir. Ayrıca bazı hastanelerde olduğu gibi, döner sermaye ile ilgili iĢlemler; hastaneye yapılan bağıĢ ve yardımlar bu grupta yer almaktadır (Özdemir, 2007).
Mali fonksiyonlar hastaların ve çalıĢanların ihtiyaçları ile her türlü sağlık hizmeti üretim unsurları olan malzeme, araç, gereç, hizmet, yiyecek, içecek, giyim, kuĢam, yakacak vb. satın alınması, personel maaĢ, tazminat, yolluk vb. ödemelerin yapılması, bütçenin tanzimi, sarfı gibi hastane ile ilgili bütün gelir ve gider iĢlemlerinin yönetimini kapsamına alır (Ak, 1990: 76).
2.4.5. Teknik Fonksiyonlar
Bina, malzeme, araç ve gereçlerin temini ve bakımı ile ilgili tüm görevler, teknik fonksiyonları oluĢturmaktadır. Teknolojik geliĢmeler sonucu pek çok yeni teknik araçlar, elektronik cihazlar, günümüzde hastanelerin önemli parçası haline gelince, teknik hizmetlerin de önemi artmaya baĢlamıĢtır. IĢık, ısı, sıcak su ve benzeri teknik imkanların sürekli ve düzenli hazır bulundurulması gerektiğinde, sağlık hizmetinin aksamadan sunulması için her türlü teknik araç-gereçlerin hizmete hazır bulundurulması zorunludur. Tıbbi teĢhis ve tedaviye karar vermek gerektiğinde, hekim, röntgen veya filmlere ihtiyaç duyulabilir. Film makinesinin teknik bir arıza sebebiyle hizmet dıĢı olması halinde, tıbbi teĢhis ve tedavi de buna bağlı olarak aksayacaktır. Bugün hastanede tamir ve bakım iĢlemi gibi tüm teknik hizmetleri, görev, yetki ve sorumlulukları açıkça belirlenmiĢ bir teknik birim yürütebilir (Özdemir, 2007).
2.4.6. Otelcilik Fonksiyonları
Hastane iĢletmelerinin otelcilik fonksiyonları çok önemlidir. Tıbbi fonksiyonları çıkardığımızda hastane iĢletmelerinin çalıĢması tamamı ile bir otel hizmeti durumundadır. Hastanelerde bu hizmetler ev idaresi hizmetleri olarak da anılmaktadır. Hastaların barınma, rahat ettirilme ve ağırlanması iĢlerini kapsar (Ak, 1990: 76).
2.4.7. Eğitim Fonksiyonu
Hastaneler aynı zamanda birer eğitim kurumlarıdır. Hastanelerde verilen eğitim ya da hastanelerden beklenen eğitim hizmetleri, hasta ve yakınlarının eğitimi, öğrencilerin eğitimi (intörnlük, tıpta uzmanlık) hastane personelinin hizmet içi eğitimi ve sağlık konularında kamuoyunun eğitimi olarak sıralanabilir (Seçim, 1991: 15).
2.4.8. AraĢtırma ve GeliĢtirme Fonksiyonu
Hastanelerin diğer bir iĢlevi de araĢtırmadır. Hastaneler tıp bilimleri alanında araĢtırmaların yapıldığı merkezler olma yanında, bu tür araĢtırmalara sponsorluk da yapmaktadır (KavuncubaĢı, 2000: 77). Hastalıklar devamlı olarak değiĢmekte ve dolayısıyla da insan vücudunu farklı Ģekillerde etkilemektedir. Nitekim hastalıkların ortaya çıkarılmasında ve tedavi edilmesi sırasında kullanılacak tıbbi yöntemlerin belirlenmesinde hastanelerin araĢtırma faaliyetleri ön plana çıkmaktadır (Tengilimoğlu ve Çıtak, 2003: 56)
Hastanelerin araĢtırma ve geliĢtirme fonksiyonu klinik içi ve klinik dıĢı her türlü saha araĢtırmalarını ve geliĢtirme faaliyetlerini kasar. Tıp biliminin araĢtırma özelliği bütün bilim dallarından daha yoğun ve belirgindir. Hastanelerde ameliyathaneler ve laboratuarlar ampirik çalıĢmaların en yoğun olduğu bölgelerdir. Buralarda elde edilen bilgi ve bulguların tekrar deneyden geçirilerek, teĢhis ve tedavi usullerinin geliĢtirilmesine büyük katkıları olur (Ak, 1990: 77).
2.4.9. Sosyal Fonksiyonlar
Tedavi için hastaneye gelen hastanın sadece biyolojik yapısı değil, sosyal bir varlık olması nedeniyle, ailesi, sosyal çevresi, iĢ koĢulları gibi diğer psikolojik, sosyal ve ekonomik durumları da dikkate alınmaktadır. Çağımızda hastalıkların, biyolojik olanlarının yanında, psikolojik ve sosyal faktörlerden de ileri geldiği anlaĢıldıktan sonra, hastaneye tedavi için gelen hasta, sadece fizik yapısı ile değil, aile ve sosyal çevresi içinde incelenmeye baĢlamıĢtır. Büyük hastanelerde bu görev, sosyal bir fonksiyon olarak, “Sosyal hizmet uzmanları” tarafından titizlikle yürütülmektedir. Hastanenin halkla iliĢkileri, çevredeki birey, grup, kurum ve kuruluĢlarla iliĢkilerinin yürütülmesi, sosyal fonksiyonların bir parçası olarak nitelendirilmektedir(Özdemir, 2007).
Tıp biliminin geliĢmesiyle teĢhis ve tedavinin kapsamı da geniĢlemiĢtir. Rahatsız edici ölçülerde çevre kirliliği ve gürültü içinde yaĢayan kent insanları, çeĢitli nedenlerle ortaya çıkan stres sebebiyle rahatsızlanarak hastanelere baĢvurmaktadır. Psiko-sosyal sebeplerden dolayı rahatsızlık duyan hastaların etkin teĢhis ve tedavisi için onların sosyal Ģartlarının bilinmesi gerekmektedir. Modern büyük hastaneler, yaptıkları hizmetlerde daha baĢarılı olmak amacıyla, hastaların özel sosyal durumlarıyla ilgilenen, hasta kabulünde yardımcı olan, hastalığın Ģiddetini hafifletmeye ve tedaviyi etkinleĢtirmeye çalıĢan; taburcu edildikten sonra hastaların sağlık durumlarındaki geliĢmeleri izleyerek denetleyen personel istihdam etmektedir (Özdemir, 2007).
2.4.10. Koruyucu Hekimlik Fonksiyonu
Koruyucu hekimlik, teĢhis ve tedavi hekimliğinin yanında hızla geliĢmektedir. Koruyucu hekimlik, tedavi edilsin veya edilmesin, hastalık çeĢitlerinin geliĢmesini imkanlar ölçüsünde önlemek ve var olan imkanları geniĢletmek amacını güder (Ak, 1990: 78). Hastaneler hasta ve yaralıların tedavisi yanında, koruyucu sağlık hizmetleri de sağlamaktadır. Hastanelerdeki sağlam çocuk birimleri, bu hizmetlere örnek verilebilir. Hastaneler ayrıca alkol, sigara, uyuĢturucu gibi sağlığa zararlı alıĢkanlıklara karĢı mücadelede etkin rol oynamaktadırlar. Örneğin, sigara bırakma,
dengeli beslenme, gebe ve bebek bakımı seansları ve bu yolla toplum sağlığının geliĢtirilmesine etkide bulunmaktadırlar (KavuncubaĢı, 2000: 76).
Hastaneler yukarıda sözü edilen iĢlevleri yürütürlerken dolaylı olarak toplumun sağlık seviyesini de yükseltmektedirler. Tedavi edici tip alanına giren bu faaliyetlerden baĢka, artık günümüzde hastanelerin koruyucu tıp alanında da hizmet vermeleri beklenmektedir. Kanser gibi, alkolizm veya trafik kazaları gibi, toplum sağlığını tehdit eden hastalıklar veya tehditlerle mücadelede hastanelerin kendi baĢlarına yapabilecekleri oldukça kısıtlıdır. Fakat diğer hastanelerle ve kamu kuruluĢlarıyla birlikte yürütülecek eğitim programları, aĢı kampanyaları, röntgen taramaları bu amaçla gerçekleĢtirilebilecek faaliyetler arasındadır. Hastanelere baĢvuran hastalarda diğer bazı tetkiklerin yapılacak muhtemel hastalıkların teĢhisi için alınacak tedbirler de koruyucu tıp hizmetleri arasında mütalaa edilmektedir (Seçim, 2005: 10).