HALKEVLERİNİN KURULUŞ AMAÇLARI

Sosyal kalkınma sürecinde olan her memlekette yenileşme hareketlerini halk arasında yaymak ve okul dışında kalan nesilleri de yetiştirmek çok önemli bir görevdir. Memleketi istenilen medeniyet seviyesine çıkarmak, yalnız kanun çıkarmakla ve hükümet kurumlarının faaliyetleriyle başarılacak bir iş değildir. Sosyal hareketler ve kalıcı değişiklikler uzun bir süreçte ve birçok neslin yetişmesi ile paralel olarak gerçekleşir. Halkın genelinin ilgi göstermesi neticesinde kökleşir. Çeşitli halk

202 _{CHP 17. Yıldönümünde Halkevleri ve Halkodaları, Ulusu Basımevi, Ankara, 1949, s. 4.} 203 _{Halkevlerinin 1933 Senesi Faaliyet Raporları Hülasaları, Hâkimiyeti Milliye Matbaası, 1934, s.}

122-124.

204 _{BCA, 490.01/04.16.09, s. 16.}

53

kurumlarının yanında derneklerin amatör çalışmaları, bu amaca ulaşılmasında önemli yardımcı unsurlardır. Cumhuriyet çağında her alanda yapılan devrimleri kökleştirmek ve halkın sosyal hayatını medeni bir millet seviyesine çıkarmak için Türkiye’nin böyle kurumlara ihtiyacı vardı. Resmi yaşantının yanı sıra aydın kitlenin halk ile yakından temasa geçmesi gerekmekteydi.206 _{İşte Halkevlerinin kuruluşunda bu gerçeklerin payı}

büyük olmuştur.

Halkevleri Talimatnamesi’nde Cumhuriyet Halk Fırkası programının temelleri Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik, Halkçılık, Devletçilik, Laiklik ve İnkılapçılık olarak belirlenmiştir. Halkevleri, bu ana temel prensiplerin hâkim olması ve sonsuza kadar devam etmesi için bu niteliklerde güçlü vatandaşlar yetiştirilmesini ve milli karakterin hak ettiği seviyeye ulaşmasını hedef olarak belirlemiştir. Güzel sanatların yükseltilmesini, milli kültürün ve ilmi hareket ve faaliyetlerinin kuvvetlendirilmesini en başta gelen vazifelerinden saymıştır. Esasen medeniyet yolunda Türklüğün kaybettiği uzun yılları cesaretli, korkmadan ve yorulmadan ileri atılımlarla yeniden kazanacak nesiller yetiştirmeyi borç bilmiştir. Böylece Türklüğün hak ettiği şerefli medeniyet mevkiini geri kazanmasını sağlamak amacında olmuştur. İşte Halkevlerinin birincil amacı bu uğurda çalışacak inançlı vatandaşlar için toplayıcı ve birleştirici yurtlar olmaktır.207 _{Bu bakımdan Halkevleri, halkın ve gençliğin kültür}

gereksinimlerini karşılamak için kurulmuştur.

Genel Sekreter Recep Peker, Halkevlerinin kuruluşundaki amacı ve çalışmasından beklenen verimi anlatırken şöyle diyordu: “Bu asırda milletleşmek için, milletçe

kitleleşmek için, mektep tahsilinin yanında ve ondan sonra mutlaka bir halk terbiyesi yapmak ve halkı bir arada ve birlikte çalıştırılmak esasını kurmak lazımdır…” Recep

Peker, bu konuşmasında gençliğin gelecekteki rolünü de şu şekilde belirtiyordu: “Gençlik istikbalin ışığıdır; gençlik mütemadiyen yetişen ve yetiştiren bir çalışmanın

içinde yaşatılmalıdır.” Partinin, Halkevlerinin kuruluşu ile yöneldiği amaç da şu

sözlerle dile getirilmiştir: “Cumhuriyet Halk Partisi’nin Halkevleri ile takip ettiği

206 _{Emin Hekimgil, “Halkevleri İşe Yaramıyor mu?”, Ülkü Halkevleri ve Halkodaları Dergisi, Cilt: 3,}

Sayı: 27, Mart 1949, s. 8.

54

gaye, milleti şuurlu, birbirini anlayan birbirini seven, ideale bağlı bir halk kitlesi halinde teşkilatlandırmaktır.”208

Halkevleri teşkilatında ilk vazifeyi alarak çalışmış olan Dr. Reşit Galip, medeniyet safında en ileri seviyeye ulaşmak mecburiyetinde olunduğunu ve bunun için mücadele etmedikten sonra Türk olmakla övünmenin hiçbir faydasının olmayacağını söylemiştir.209 _{Halkevlerinin maksadını, şubelerinin kapsam ve önemini ise uzun ve}

etraflı olarak şu şekilde ortaya koymuştur: “Önümüzde kapısı şimdi açılmakta olan

mesai sahası engindir. Davamız millet olarak medeniyet yolunda bir zamandan beri kaybettiğimiz mesafeyi en kısa bir zamanda kazanmak ve medeniyet safında layık olduğumuz mertebeye, yani en ileriye varmaktır… Bu şubelerin yalnız isimlerini saymak; ihtisas, istidat ve eğilimleri ne olursa olsun, bütün aydınların Halkevlerinde kendi emellerine uygun bir iş meydanı bulabileceklerini göstermeye yeter.”210

Atatürk önderliğinde kurulan Halkevleri, özellikle “milli beraberlik” ve “milli bütünleşmişlik” kavramlarına değer kazandırmak amacıyla hareket etmiştir. Dr. Cevdet Nasuhi “Halkevlerinin çatısı altında, biz, birleşik dil, birleşik inanç, birleşik

sevgi, birleşik istek, birleşik ülkü ekimlendiriyoruz.”211 _{derken, Halkevlerinin}

ayrımcılıktan uzak olduğunu açıklamıştır. Türk insanının birlik ve beraberliği çerçevesinde Halkevlerinin “ekim evi” olacağını ifade etmiştir. Türk toplumunun birleşik alışkanlıklar edinmesini büyük bir değer olarak görmüştür.

Halkevlerinin düşünce sisteminin temelinde, “Tahsili, bilgi seviyesi ne olursa olsun

bütün vatandaşlar Halkevi telakkisi noktasından aynı derecede kıymetli memleket evlatlarıdır. Halkevleri bunların hepsini kendi çatısı altında toplamaya çalışmalıdır. Halkevi hakikaten halkın evidir. Bu ruh daima hakim olmalıdır.”212 _{anlayışı yatar.}

Başbakan İsmet İnönü, TBMM’nin 5 Temmuz 1934 tarihli toplantının ikinci celsesinde Meclisin bu devresinde başarılan işleri özetleyen bir nutuk vermiştir. Bu nutkunda Türk milli hayatında Halkevlerinin yeri ve önemine temas eden şu sözleri

208 _{“Halkevlerinin Açılma Nutku”, Ülkü Halkevleri Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, Şubat 1933, s. 6; Arıkan,} a.g.m., s. 268.

209 _{“Halkevleri Niçin Açıldı, Neler Yapacak?”, Cumhuriyet, No: 2791, 12 Şubat 1932, s. 4.} 210 _{103 Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl çalıştı, “Halkevleri (1932-1935)”, CHP, Ankara, 1937, s. 7.} 211 _{Cevdet Nasuhi, “Halkevlerinin Çatısı Altında”, Ülkü Halkevleri Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 3, Nisan 1933,}

s. 197.

212 _{Cumhuriyet Halk Fırkası Katibi Umumiliği tarafından “Vilayet ve Kaza Fırka Reislerine 29.2.1932}

55

söylemiştir: “Halk Fırkası’nın son inkişaf devri hususi siyasi bir fırkanın dar

çerçevesinden çıkarak bütün vatandaşlara kucağını açan içtimai ve milli büyük bir müessese halini almıştır. Milletin arzusu, hatta yansız ve yabancı uzmanların incelemesi, Halkevi faaliyetlerinin genişletilmesini istemektedir. Geniş yürekle bütün milletin ve her sınıf halkının yükselmesine çalışan Halkevlerine mümkün olan kolaylıkları ve teşvikleri yapmayı görevimizden sayıyoruz.”213

CHP, Halkevlerini yürütmeyi ve geliştirmeyi en esaslı Parti görevlerinden birisi olarak görmüştür. Halkevlerini yeni binalara kavuşturmak ve Halkevleri için gerekli olan her türlü malzeme ihtiyacını tedarik etmek için elinden gelen maddi yardımı yapmaya çalışmıştır.214 _{CHP Genel Sekreteri ve İçişleri Bakanı Şükrü Kaya, Halkevlerinin}

altıncı yıldönümü kutlama ve yeni Halkevlerini açma töreninde bu görevleri hakkında konuşmalarına yer vermişlerdir. Buna göre Halkevlerinden beklenen hizmetlerin daha verimli olabilmesi için maddi ve manevi desteklerin sürekli yapılması gerekmektedir. Halkevlerinde çalışmayı her vatandaş bir vatan ve insanlık borcu olarak görmelidir. Halkevlerinin amacı halk aydınları yetiştirmek ve Türk milletini bugünkü medeniyetin temin ettiği yüksek seviyeye ve tarihte layık olduğu mevkie çıkarmaktır. Bunun için çaba sarf ettiklerini ifade etmişlerdir.215

Halkevleri, halkın kültürel ve sosyal kalkınmasına ve yükselmesine hizmeti hedef bilmiştir. Ulusal birliğin yayılmasına hız vermek, devrimleri halkın ruhuna sindirmek amacını gütmüştür. Derli toplu, teşkilatlı bir gençliğe sahip olmak, halkın kaynaşması ve kenetlenmesini sağlamak, kafalarında ve kalplerinde olan iyi güzel ve doğru şeyleri manevi bağlar ile birbirlerine nakledebilmelerini temel almıştır. Bunun için toplantı yerleri açmak amacı ile Türk devletinin bir eseri ve hususiyeti olarak kurulmuştur.216

Halkevlerinin en başta gelen niteliği, halk için sorunsuz bir toplantı yeri olmasıdır. Bunlar sosyal hayatta büyük gelişmelere imkan hazırlamıştır. Halkı kendi işlerini

213 _{Başvekil İsmet Paşa’nın Hükümetin İcraat ve Umumi Siyaseti Hakkında Beyanatı, TBMM Zabıt} Ceridesi, Yetmiş Sekizinci İnikat, Devre 4, Cilt: 23, İçtima Senesi: 3, 5.7.1934, s. 456; BCA,

490.01/02.09.09. s. 5.

214 _{Örneğin kış sporları için eksik malzemelerini tamamlayamayan birçok Halkevine 847 kayak takımı}

ve ayakkabı merkezden temin edilmiştir. Bunun gibi müzik aletleri, radyo ve akümülatör, kitap ve dergiler merkezden temin olunmaktadır. Bu suretle yapılan yardımların tutarı yapı, tamir ve döşeme masraflarına yapılan yardımlarla birlikte 1943 yılına gelindiğinde 1 milyon liradan fazla olduğu anlaşılmaktadır. CHP Halkevleri ve Halkodaları 1943, s. 4.

215 _{BCA, 490.01/04.04.16, s.3.}

56

kendi aralarında düşünmeye, görüşmeye ve tartışmaya alıştırmayı görevlerinden saymıştır. Bir başka görevi de halkın güzel bir şekilde vakit geçirmesini sağlayan ve herkesin kolayca ulaşabileceği birer halk okulu olmasıdır.217 _{Bu cümleden}

Halkevlerinin örgün eğitim kurumları olan okullar olduğu anlaşılmamalıdır. Zaten Halkevlerinin gayesi de bu değildir. Nitekim ilim ve öğretim, eğitim kurumlarının işidir. Halkevlerinin vazifesi, ahlakta, sanatta, resimde, musikide, mimaride, tiyatroda geri kalmışlıkla savaşmaktır. Bir başka ifadeyle Halkevlerinin çalışmalarında ele aldıkları konu halk ve halkın milli kültürüdür.218

Halkevlerinin yaratma çevresinin önce kendi içinde bütün halka, sonra kendi dışında köylere kadar genişlediği görülmektedir. Dolayısıyla Halkevi, yalnız okul dışında kalan halkı yetiştirmeye elverişli bir terbiye çevresi olmakla yetinmemiştir. Aynı zamanda okul dışında olan halkı milli hayatın gerçek tecrübelerine ulaştıran milli yaşama çevresi vazifesi görmüştür. Öyleyse Halkevi bir okul değil, bir kültür evidir.219

19 Şubat 1932’de 14 ilde faaliyetlerine başlayan Halkevlerinin sayısı 1935’te 103, 1938’de 210’a ulaşmıştır. 1940’ta 379, 1944’te 406’ya,220 _{(Londra’daki 1 Halkevi}

dahil) 1949’da 474’e221 _{ulaşmıştır. 1950’de 5 Halkodasının Halkevine çevrilmesi ile}

birlikte Türkiye’de Halkevlerinin sayısı 63 il merkezlerinde toplam olarak 478’e ulaşmıştır. Bütün Halkevlerinin bulunduğu bölgede en çok sevilen ve aranan bir yer haline gelmesi için bütün tedbirlerin alınması ve bütün şubeler için esaslı çalışma programının hazırlanması gerekmiştir. Çalışmalarda bilginin ve tekniğin en yeni gereklerine göre hareket edilmesi, bütün düşünce, karar ve işlerde batılı, modern ve milli bir zihniyetle hareket edilmesi öngörülmüştür. Kısacası, bütün yurttaşların Halkevleri çevresinde el ele vererek Atatürk’ün ülküsünü bir an önce yerine getirmek için mücadele etmesi arzu edilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’ni bugünkü medeniyetin temin ettiği yüksek seviyeye ve tarihte layık olduğu mevkie çıkarmaya çalışması Halkevlerinin başlıca amacı olmuştur.222

217 _{Halim Baki Kunter, “Halkevleri ve Halkodaları”, Ülkü Halkevleri ve Halkodaları Dergisi, Cilt: 2,}

Sayı: 15, Mart 1948, s. 3.

218 _{BCA, 490.01/734.04.01. s. 17.}

219 _{İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Halkın Evi, CHP Halkevleri Bürosu, Kılavuz Kitaplar: 29, Ulus Basımevi,}

Ankara, 1950, s. 32-39.

220 _{Londra’daki Halkevi hariç 405 Halkevinden 63’ü il merkezlerinde, 242’si ilçe merkezlerinde, 100’ü}

de bucak ve köylerdedir. 1945’te 32 Halkevinin daha katılımıyla bu sayı 438’e ulaşmıştır. Başbakanlık

Özel Kalem Müdürlüğü Evrakı, BCA, 030.01/11.64.10. s. 2.

221 _{CHP 17. Yıldönümünde Halkevleri ve Halkodaları, s. 7-8.}

57