ANKARA HALKEVİ İDARİ YAPISI VE BAŞKANLARI

Ankara Halkevi’nin Halkevlerinin merkeziymiş gibi yanlış bir algılama olmasından dolayı öncelikle belirtmek gerekir ki her Halkevi, bulunduğu şehir, kasaba veya köyün Halkevi idi.442 Bu esas, milli değerlerin ve topluluk dayanışmasının her Halkevinin çevresinde yaşayan vatandaşlar tarafından benimsenmesi için oluşmuştu. Dolayısıyla Halkevlerinin genel merkezi yoktu. Her Halkevi kendi bulunduğu yerde çalışıyordu ve her Halkevinin çalışması, nerelere ve ne surette bağlı olduğu, bütçesi, çalışma programlarının yapılması ve verilmesi zamanı ile şekli öğreneğinde yazılıydı. Bu bağlamda Ankara’daki Halkevi yalnız Ankara’nın Halkeviydi.443 _{Halkevlerinin açılma}

kararı ve mesaisinin genel sevk ve idaresi Fırka Genel İdare Heyeti’ne, Halkevlerinin

440 _{Ankara Halkevi, s. 32.}

441 _{“Ankara Halkevi’nin Açılma Merasimi”, Akşam, No: 4800, 20 Şubat 1932, s. 4.} 442 _{CHP Halkevleri ve Halkodaları 1943, s. 3.}

110

tesisi, oluşturulması ve düzenlenmesi ise Halkevleri Talimatnamesi’ne göre Vilayet İdare Heyetleri’ne verilmişti.444

Ankara Halkevi diğer Halkevlerinden farklı bir şekilde oluşturulmuştur. Merkezde olması itibariyle buranın başkanı Genel İdare Heyeti tarafından seçilmiştir. Bütçesi Genel İdare Heyeti tarafından tasdik olunmuştur. Bunun yanında doğrudan doğruya Genel Sekreterlikle yazışmış ve raporlarını buraya göndermiştir.445

Halkevlerinin parti örgütüne bağlı olarak açılması nedeniyle Halkevlerinin hukuksal tüzel kişiliği bulunmuyordu. Bu durumda Ankara Halkevi genel merkezin yerine önem kazanıyordu. Yasal olarak var olan genel merkez boşluğu, parti merkezindeki büronun yanı sıra Ankara Halkevi aracılığıyla dolduruluyordu. Cumhuriyet Halk Fırkası’nın genel merkezinde Halkevlerinin açılmasıyla beraber Halkevleri Bürosu oluşturulmuştur. Parti yönetiminin aldığı kararları ve diğer uygulama ile ilgili yönergeleri sürekli olarak Halkevlerine gönderiyor ve genel merkez ile Halkevi arasındaki sürekli iletişimi sağlıyordu.446

Ankara Halkevi, CHP’nin idare merkezi olması ve bütün yazışmaların merkezden geçmesi sebebiyle büyük bir sorumluluk üstlenmişti. Okuma odalarının düzenlenmesi ve kitapların Halkevlerine dağıtılması, spor çalışmalarının düzenlenmesi, halkın kültürel gelişimini sağlayacak konularda konferanslar düzenlenmesi ve Halkevleri ile ilgili bütün işler merkezin kontrolü ile sağlanıyordu. Ayda bir kadın ve erkeklerin bir arada bulunduğu toplantıların yapılması, yoksul hastaların tedavisi, köylüye maddi ve manevi yardım yapılması, köylerin içtimai durumunun tetkik edilmesi,447 _gençlerin

yetişmesi için imkanların yaratılması448 _{merkezin kontrolündeydi. Yine milli günlerin}

heyecanının teşvik edilmesi, tarihi eserlerin tespiti hakkında durum tespiti gibi genel yönetim ve düzenlemelerle ilgili genelgeler, Ankara merkezden diğer tüm Halkevlerine bildiriliyordu.449

Bütün bu yönetim ve denetim işlerini Ankara Halkevi’nin şube komiteleri ve idare kurulları sağlamaktaydı. Şubelerin komite üyeleri ve başkanları iki yılda bir gizli oy

444 _{CHF Halkevleri Talimatnamesi…(1933), s. 7.}

445 _{CHP Halkevleri İdare ve Teşkilat Talimatnamesi, (1940), s. 9.} 446 _{Toksoy, a.g.e., s. 37.}

447 _{BCA, 490.01/734.04.01, s. 10.} 448 _{BCA, 490.01/734.04.01, s. 17.} 449 _{BCA, 490.01/04.18.02, s. 1-4.}

111

ile yapılan seçimler sonrasında belirlenirdi. Her şubenin komitesi, seçimler sonrasında hemen toplanır ve yıllık bir çalışma programı hazırlardı. Bu program, Ankara Halkevi idare kurulunun onayından geçtikten sonra uygulanırdı. Bu programın bir nüshası da Ankara Halkevi’nin bağlı olduğu CHP İdare Heyeti’ne verilirdi. Halkevi İdare Heyeti ise Halkevi başkanı ile şubelerinin başkanlarından oluşmaktaydı.

Ankara Halkevi’nin 19 Şubat 1932’de açılışından bir hafta sonra 8 şubenin seçimleri yapıldı. İlk önce Aydın Milletvekili Reşit Galip, genel salonda adaylara seçim usullerini anlattı. Elliye kadar üye kaydedilen şubelerin üçer, elliden fazla kayıtlı şubelerin de beşer kişiden oluşan bir komite seçeceklerini söyledi. 9 şubeden sadece Halk Dershaneleri ve Kurslar Şubesi’nin seçimleri çoğunluk sağlanamadığı için bir hafta sonra Cuma gününe bırakıldı. 26 Şubat 1932’de gerçekleştirilen seçimlerde Ankara Halkevi teşkilatına seçilen isimler şunlardır:

Dil, Edebiyat ve Tarih Şubesi: İshak Refet Bey, Celal Sahir Bey, Behçet Kemal Bey, Hüseyin Namık Bey ve Hıfzı Oğuz Bekata.

Güzel Sanatlar Şubesi: Ferhunde Remzi Hanım, Necdet Remzi Bey, Mümtaz Bey, Ulvi Cemal Bey ve Cevat Memduh Bey.

Temsil Şubesi: Hami Bey, Münir Hayri Bey, Muhittin Bey, Mahmut Bey ve Sadi Bey. Spor Şubesi: Vildan Bey, Saffet Bey, Mümtaz Bey, Ekrem Bey ve Namık Rahmi Bey. İçtimai Yardım Şubesi: Dr. Ragıp İbrahim Bey, Terbiye Hilmi Malik Bey, Dr. Sadi Bey ve Diş Tabibi Ali Rıza Bey.

Halk Dershaneleri ve Kurslar Şubesi: Rıdvan Nafiz Bey, Şefik Bey ve İhsan Bey.450

Kütüphane ve Neşriyat Şubesi: İhsan Bey, Mecdi Saadettin Bey, Cevdet Nasuhi Bey, Neşet Halil Bey ve Servet Rıfat Bey.

Köycüler Şubesi: Naci Bey, Kerim Ömer Bey, Ali Vahit Bey, Cevat Fazıl Bey ve Edip Bey.

Müze ve Sergi Şubesi: Sami Bey, Şevket Süreyya Bey ve Hamit Zübeyr Bey.

112

Bu dokuz şubenin bir buçuk yıl içerisinde kaydedilmiş olan çeşitli ve öğrenci üye miktarlarına baktığımız zaman şu şekildedir: Dil ve Edebiyat Şubesi: 105 çeşitli ve 71 öğrenci üye olmak üzere 176, Güzel Sanatlar Şubesi: 78 çeşitli ve 43 öğrenci olmak üzere 121, Temsil Şubesi: 102 çeşitli ve 106 öğrenci olmak üzere 208, Spor Şubesi: 72 çeşitli ve 88 öğrenci olmak üzere 114, Sosyal Yardım Şubesi: 93 çeşitli ve öğrenci olmak üzere 114, Halk Dershaneleri ve Kurslar Şubesi: 108 çeşitli ve 147 öğrenci olmak üzere 255, Kütüphane ve Yayın Şubesi: 106 çeşitli ve 37 öğrenci olmak üzere 143, Köycülük Şubesi: 92 çeşitli ve 23 öğrenci olmak üzere 115, Tarih ve Müze Şubesi: 25 çeşitli ve 15 öğrenci olmak üzere 50 üyeye sahipti. Bütün şubelerin üye ve öğrenci miktarı 1332 idi.451

Her şubenin başkanı aynı zamanda yönetim kurulu üyesi idi. Genel yönetim kurulu seçimlerinin yapılmasından iki yıl sonra gerçekleşecek olan diğer seçimlerden önce zaman zaman farklılıklar olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla seçilen ilk kişilerden sağlık, seyahat ve diğer mazeretleri olanlar ayrıldıkça yerlerine başkaları seçilmiştir. Örneğin 1932 yılının ilk seçimlerinde seçilen şube üyeleri ve komite başkanlarının bazıları 1934 yılı seçimlerine kadar farklılık göstermiştir.

1935 yılında İçel Milletvekili Ferit Celal Güven Ankara Halkevi başkanlığına seçilmiştir. Halkevinin 19 yıl süren hayatında Ferit Celal Güven, 11 yıllık süreyle Ankara Halkevi’ne en uzun başkanlık eden kişi olmuştur. Kendisinin Halkevi başkanı olduğu 1935 yılında Ankara Halkevi Yönetim Kurulunu oluşturan şube başkanları şu kişilerden oluşmuştur:

Ankara Halkevi Başkanı: Ferit Celal Güven

Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi Başkanı: Hıfzı Oğuz Bekata Güzel Sanatlar Şubesi Başkanı: Refik Epikman

Temsil Şubesi Başkanı: Servet Şefik Özdoğancı Spor Şubesi Başkanı: Namık Katoğlu

İçtimai Yardım Şubesi Başkanı: Dr. Ragıp Tüzün

Halk Dershaneleri ve Kurslar Şubesi Başkanı: Selahattin Habib Taner

113

Kütüphane ve Neşriyat Şubesi Başkanı: İhsan Sungu.452

Köycülük Şubesi Başkanı: Dr. Celal Puyan Müze ve Sergi Şubesi Başkanı: Uluğ İğdemir453

1936 yılında Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi Başkanı Enver Behnan Şapolyo ve Temsil Şubesi Başkanı Mecdi Kut, Ankara Halkevi Yönetim Kurulu üyesi olarak görev almışlardır. Yönetim kurulunun diğer üyeleri yukarıda vermiş olduğumuz isimlerden oluşmaktadır.

1938 yılında yapılan seçimlerde yönetim kurulunda Enver Behnan Şapolyo’nun yerine Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi Başkanı olarak yeniden Hıfzı Oğuz Bekata yer almıştır. Bu yıl bir değişiklik de Halk Dershaneleri ve Kurslar Şubesi’nde gerçekleşmiştir. Selahattin H. Taner’in yerine Hüseyin Avni Çubukgil bu şubeye başkan olarak seçilmiş ve yönetim kurulu üyesi olarak yer almıştır.

1940 yılında yine bu iki şubenin başkanlarında değişiklikler gerçekleşmesi suretiyle yönetim kurulunda iki farklı isim yer almıştır. Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi başkanı olarak Hıfzı Oğuz Bekata’nın yerine Faik Reşit Unat, Halk Dershaneleri ve Kurslar Şubesi başkanı olarak Fethi Aktan seçilmiştir. Diğer isimler aynı kalmıştır.

Ankara Halkevi Şube Başkanları ve üyelerini üçüncü bölümde her şubeye ait başlıklar altında yıl yıl vermeye çalıştık. Fakat 1940 sonrasında Ankara Halkevi’nin idare heyeti ve şube üyelerininin tamamını veren sadece bir belgeye ulaşabildik. Bu belge 1951 yılı Ankara Halkevi idari personel ve bütçe yazışmaları arasından çıkmıştır. Bu yüzden bu listenin Halkevi kapanmadan önce Ankara Halkevi başkanı Dr. Ragıp Tüzün’ün dönemi ve 1950 seçimleri olduğunu anlıyoruz. Buna göre Ankara Halkevi’nin son döneminde idare heyeti üyeleri şu şekilde idi:454

Ankara Halkevi Başkanı: Ragıp Tüzün Dil ve Edebiyat Şubesi Başkanı: Naki Tezel

452 _{Kütüphane ve Neşriyat Şubesi Başkanı aynı zamanda Kültür Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu}

Başkanı olan İhsan Sungu’dur. Fakat bu yıl Halkevi Yönetim Kurulu üyesi olarak edebiyat öğretmeni olan Muhittin Doğan İnözü’nün yer aldığı anlaşılmaktadır.

453 _{Ankara Halkevi Bir Yıl İçinde 300.000 Yurttaşı Çatısı Altında Topladı (1935-1936), Ankara}

Halkevi, Ulus Basımevi, Ankara, 1936, s. 1.

114 Güzel Sanatlar Şubesi Başkanı: Refik Epikman Temsil Şubesi Başkanı: Mecdi Kut

Spor Şubesi Başkanı: Namık R. Katoğlu

Sosyal Yardım Şubesi Başkanı: Ali Rıza Tümer

Halk Dershanesi ve Kurslar Şubesi Başkanı: Fethi Aktan Köycülük Şubesi: Halil Sezai Erkut

Kütüphane ve Yayın Şubesi: Bahadır Dülger Tarih ve Müze Şubesi: Uluğ İğdemir

Ankara Halkevi’nin idare heyeti, çalışma kolları başkanları, haftada en az bir kez toplanırdı. Yılda bir defa bütün üyelerin katıldığı genel bir toplantı gerçekleştirirdi. Bu toplantılarda Ankara’da bulunan Halkevleri ve Halkodalarında yapılan çalışmalar incelenir, eksiklikler tespit edilir ve yapılması gereken işler kayıt altına alınırdı. Ankara Halkevi’nin 1932 yılında ilk başkanlığını Ziya Gevher Etili’nin yaptığı anlaşılmaktadır. Ziya G. Etili,455 _{hastalığı dolayısıyla Ankara Halkevi Başkanlığından}

istifa etmiştir. Genel İdare Heyeti 18 Ocak 1933 tarihli toplantıda Halkevleri Talimatnamesi’nin birinci kısmının üçüncü maddesi gereğince456 _{Ankara Halkevi}

başkanlığına Erzurum Milletvekili Nafi Atuf Kansu’yu seçmiştir.457 _{N. Atuf Kansu bir}

gün sonra 19 Ocak 1933 Perşembe günü göreve başlamıştır.458 _{Ankara Halkevi}

Başkanı N. Atuf Kansu’nun Genel Yönetim Kurulu üyeliğine seçilmesiyle boşalan Halkevi başkanlığına, Genel Yönetim Kurulu 19 Mayıs 1935 tarihli toplantısında İçel

455 _{Babası Osman Efendi, annesi Gevher Hanım’dır. 1892’de Üsküdar’da doğmuştur. Liseyi Ankara}

Atatürk Lisesi’nde, Üniversiteyi İstanbul Hukuk Fakültesi’nde tamamlamıştır. Mezun olduktan sonra çeşitli gazetelerde çalışmıştır. 1914’te silahaltına alınmıştır. Suriye cephesinde bulunmuş ve teğmen rütbesine kadar yükselmiştir. 1921’den 1926’ya kadar Hâkimiyet-i Milliye’de yazı işleri müdürü olarak çalışmıştır. 1927’de Çanakkale’den milletvekili olarak TBMM’ye girmiş ve 1943’e kadar meclis divan kitapliği görevini sürdürmüştür. 1927’de İstiklal Madalyası ile ödüllendirilmiştir. 1934’te “Evalp” soyadını almıştır. Türk Eğitim Derneği ve Türk Hava Kurumu’nun kurucuları arasındadır. 1948-51 yılları arasında Anadolu Ajansı Genel Müdürlüğü görevinde bulunmuştur. 16 Ekim 1968’de vefat etmiştir. Murat Karataş, “Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Siyasal Bir Portre: Ziya Gevher Etili”, Selçuk

Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 35, Konya, 2014, s. 342-344.

456 _{Ankara Halkevi’nin başkanı Genel İdare Heyeti tarafından seçilir. Bu Halkevinin bütçesi umumi}

idare heyeti tarafından tasdik olunur. Ankara Halkevi doğrudan doğruya Katibi Umumi ile yazışır ve raporlarını buraya gönderir. BCA, 490.01/847.353.03, s. 1; CHF Halkevleri Talimatnamesi…(1933), s. 7-8.

457 _{BCA, 490.01/386.1634.04, s. 6.} 458 _{BCA, 490.01/386.1634.04, s. 4.}

115

Milletvekili Ferit Celal Güven’i459 _seçmiştir.460 _{Ferit Celal Güven’in sekiz yıl sonra 6}

Temmuz 1943’te Ankara Halkevi başkanlığı görevine son vermek için istifa dilekçesi sunduğu anlaşılmaktadır.461 _{Fakat görevine 1946 yılına kadar devam etmiştir. Genel}

İdare Kurulu’nun 5 Ağustos 1946 tarihli toplantısında istifası kabul edilerek yerine Ankara Halkevi başkan yardımcılığı görevini yapan Dr. Ragıp Tüzün462 _{seçilmiştir.}463

Dr. Ragıp Tüzün’ün bu görevi Halkevi kapanana kadar sürdürdüğü anlaşılmaktadır.