HADRİANUS VE PANHELLENİA

İmparator Hadrianus 129 yılında Atina’da “Olympos” sıfatını alarak tanrılaşmış ve yaşayan tanrı olarak başta Kyzikos olmak üzere kentlerin 13. tanrısı olmuştur295. Hadrianus bu unvanını kazanmadan önce 124/5 yıllarında Atina’da Panhellenia bayramlarını başlatmıştır296. Bayramlar başta eski Yunan kültürünü tekrar canlandırma düşüncesinin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Bu düşünce, İmparator Hadrianus öncesinde Sezar, Augustus, Nero gibi imparatorlar tarafından dile getirilse de bu idealin kurumsal anlamda gerçekleştirilmesi İmparator Hadrianus ile olmuştur.

Bu birliğin Hadrianus tarafından kurulma amacı eski Yunan kültürünü yeniden canlandırmaktır. M.Ö. 6. yüzyıl sonlarında Batı Anadolu’da ortaya çıkan filozoflar ve onların bugünkü batı düşüncesinin temellerini atan yaklaşımları 1. yüzyıl sonlarıyla beraber Anadolu’da başta Smyrna okulu olmak üzere birçok kentte yeniden, fakat arkaik geçmişle karşılaştırıldığında daha da farklı bir biçimde canlanmıştır297. Bu canlanma ve yarattığı felsefi akım başta İmparator Hadrianus olmak üzere birçok kişiyi etkilemiş ve yeni filozofların, Philostratos’un belirttiği gibi Niketes’in önderliğinde “ikinci sofistlerin” doğması sağlanmıştır298.

İkinci yüzyılın başıyla beraber Atina’da Yunanlı lakabı ile Hadrianus tarafından başlatılan Philhellen yani Hellen dostluğu kıta Yunanistan dışında Anadolu’da da hızla ün kazanarak 2. yüzyıllın ilk yarısında kentlerin içerisinde olmak istedikleri bugünkü birleşmiş milletler örgütüne benzer bir Antikçağ birliğine

295_{Barattolo, s. 65.}

296_{Şahin, (Perge) s. 45, Panhellen oyunlarının 124/5 yılında başladığını belirtmektedir.}

297_{E.L. Bowie, Greeks and Their Past in the Second Sophistic, Past and Present No.46, 1970, s. 4.} 298

dönüştüğü önerilmektedir299. Birlik Anadolu coğrafyasında Asia’da ve özellikle Bithynia’da Augustus döneminde zaten “koinon” adıyla kurulmuştu300. Hadrianus Batı Anadolu’da olduğu gibi bir birliğin kıta Yunanistan’da da “Panhellenia Birliği” yani bütün “Yunanlıların oluşturduğu birlik” adıyla kurulup yayılmasını sağladı301. Ayrıca Atina’da bu birliğin toplanabilmesi için imparator tarafından verilen izinle bir “sekos” inşa edildi302. Bu yapı Cassius Dio’nunda belirttiği gibi bir birlik meclisinden çok imparator kültü için ayrılmış bir yapı olarak düzenlenmişti303.

Hadrianus Panhellenia kültüyle beraber yeni bir Zeus olarak tapınılmak istese de sadece tanrı Hadrianus olarak saygı gördü304. Her ne kadar Zeus, Hadrianus tarafından asimile edilip kullanıldıysa da bu asimilasyon hiçbir zaman Hadrianus’un Zeus’un yerini almasını sağlayamamıştır305.

Birlik genel yapısı ve üye olma kriterleri göze alındığında kendine bağlanan kentlere büyük ayrıcalıklar tanımaktaydı. Bu nedenle 2. yüzyıl ilk yarısı içerisinde Anadolu’da birçok kent kendini bu birliğin üyesi yapabilmek için yarış içerisine girdi. Birçok entrika ve uydurma mitolojiyle aslında Yunanlı olmayan 38 Anadolu kenti bu birliğin üyesi olmayı başardı306. Böylece İmparator Hadrianus’un ilgisinin de kendi kentlerine yönelmesi sağladı. Bu yüzyıl içerisinde Pax Romana barışı ile sınırları ulaşabileceği en uç noktalara varmış olan Roma İmparatorluğu hızlı bir kalkınma ve gelişim süreci içerisine girdi (Şek. 3).

İmparatorun cömert yardımları ve kentlerin zengin sofistlerin desteğiyle Anadolu bu yüzyılda bir şantiye görünümündeydi. Bu nedenle geçmişe özlemin bir sonucu olarak ortaya çıkan Panhellenia düşüncesi ve Hadrianus’un birlik kentlerine olan ilgisi, Anadolu’nun imarı için büyük bir fırsattı. Bu ayrıcalığı iyi

299_{C.P. Jones, The Panhellenion, Chiron 26, 1996, s. 30.} 300_{Jones (Panhellenion), s. 30.}

301

Ilaria Romeo, The Panhellenion and Ethnic Identity in Hadrian Greece, Classical Philology Vol. 97, No. 1, 2002, s. 21.

302_{Romeo, s. 22.} 303_{Romeo, s. 22.} 304

Jones (Panhellenion), s. 35.

305_{R. F. Price, Gods and Emperors: The Greek Language Of The Roman Imperial Cult, JHS 104,} 1984, s. 86.

306_{A. J. Spawforth&Susan Walker, The World of the Panhellenion. I. Athen and Eleusis, JRS Vol.} 75, 1985, s. 80. (bkz. birlik kentleri için)

değerlendirilmesi sonucunda Anadolu’da görkemli Roma yapıların inşaası sağlandı. Birliğe üye kentler elde ettikleri imtiyazların yanı sıra büyük bir saygı ve ünün de sahibi oldular.

Bu birliğe kıta Yunanistan’da bulunan kentler doğrudan üye sayılırken kıta Yunanistan’da olmayan diğer kentler karışık bir seçim usulüyle birliğe kabul ediliyorlardı307. Aslında en önemli kıstas kentlerin kurucularının bir Yunanlı olmasıydı. Kan bağı en önemli unsurdu308. Bu şartı sağlayan kentler birlik tarafından üye olarak kabul görmekteydiler309.

Birliğin merkezi Atina’ydı ve Atina’yla bağlantılı olarak Hadrianus Panhellenia için düzenlenen bayram ve oyunlar bu merkezden onay aldıktan sora imparatorun da izniyle Anadolu’daki kentlerde yapılabilmekteydi. 128–132 yılları arasında Atina’da kurulan Zeus Olympos kültüyle bağlantılı Hadrianeia ve Olympieia310 festivalleri Anadolu’daki kentlerde benzer adlarla kutlanmaya başladı. Örneğin, Ephesos’da Hadrianeia,311Hadrianeia Olympia, Commodus döneminde de Hadrianeia Commodea adını aldı312. Smyrna’da Olympia Hadrianeia,313 Tralleis’de Olympia Pythia Hadriana gibi yerel kült ve oyunlarla birliktelik sağlanarak Panhellenia oyun ve törenleri imparatorun Anadolu’daki ikinci seyahati sırasında hızla yayıldı.

Bu oyunlar dört yılda bir imparator onuruna düzenlenerek yapılmaktaydı314. Fakat oyunlar sadece Hadrianus onuruna değil Hadrianus’dan sonra da diğer imparatorlar için 3. yüzyılın başlarına kadar kutlanmaya devam etti315. Olympiyat oyunlarında olduğu gibi bu oyunlarda da başarı kazanmış birçok atletin adı yazıtlar aracılığıyla günümüze ulaşmıştır.

307_{Romeo, s. 24.} 308

Romeo, s. 33. 309_{Romeo, s. 33.}

310_{Spawforth & Walker, s. 90.}

311_{Michael, F. Lehner, Die Agonistik im Ephesos der römischen Kaiserzeit, München, 2004, ss.} 198-205. (yayınlanmamış doktota tezi)

312_{Ringwood Arnold & Irene Ringwood, Festivals at Ephesus, AJA Vol.76, 1972. ss. 19-20.} 313_{Cadoux,s. s. 333.}

314_{Spawforth & Walker, s. 82.} 315

Panhellenia Birliği başta Atina ve Eleusis ile ilişkili olarak Hadrianus’un yönetimi ve denetimi altındaydı316. Bu birliğin ilk arkhonu ve Panhellenius başrahibi Korinthoslu Cn. Cornelius Pulcher’di317. Bu kişi 132-138 yılları arasında Panhellenia bayramlarının rahipliğinin yanı sıra agonothetes olarak da görev yapmıştır. Bundan sonra gelen arkhonlar hem başrahip hem de oyunlardan sorumlu agonothetesler olarak atanmışlardır318. Fakat bundan önce Yunanlı olmayan ilk arkhon unvanını Atinalılar sadece bir Romalıya yani Hadrianus’a bir onur göstergesi olarak verdiler319. Daha sonra da ona Zeus, Olympios, Pythios, Panhellenios, Panionnios, yerel bazda da kentlere yaptığı katkılarla bağlantılı olarak Restitutori Asiae, Restitutori Nikomedeia, Restitutori Phrygiae320gibi unvanları bahşettiler321.

Panhellenia Birliği sadece dini bayramlarla ilgili işlerle değil aynı zamanda bayramlardaki atletlerin ücretlerinin verilmesi, yeni yapılacak binaların ve restorasyona ihtiyaç duyulan Panhellenia yapılarının finansal gereksimlerinin karşılanması gibi konularla da ilgilenmekteydi322. Birliğin resmen faaliyete geçmesi 132 yılında Atina’daki muhteşem Olympieion Tapınağı’nın Hadrianus tarafından açılmasıyla oldu323.

Yunan dünyasında birliğe giren her kent Hadrianus’un bir heykelini Olympieion’a adamaktaydı324. Benjamin tarafından yapılan eski tarihli bir araştırmaya göre, Hadrianus için Atina’da 131/2 yıllarına tarihlenen toplam altar (ev sunağı) sayısı 94, Anadolu’da 32 kentte Hadrianus’a adanmış toplam altar sayısı ise 57 dir. Ayrıca bu kentlerde imparatorun 33 heykelinin tespit edilmiş olması Hadrianus’a ve kurduğu birliğe olan saygı ve ilgiyi ortaya koyar niteliktedir.

316_{Spawforth & Walker, s. 79.} 317

Spawforth & Walker, s. 84. 318_{Spawforth & Walker, s. 82.}

319_{Francis R. Walton, Religious Thought in the Age of Hadrian, Numen Vol.4, Facs.3, 1957, s. 168} 320_{Peter Weiss, Hadrian in Lydien, Chiron 25, 1995, s. 217.}

321

Walton, s. 168.

322_{Boatwright ss. 149-150.} 323_{Boatwright s. 153.}

324_{Anna S. Benjamin, The Altars of Hadrian in Athen and Hadrian’s Panhellenic Progrm, Hesperia} Vol. 32, 1951, s. 58.

Tablo 1. Anadolu’da Hadrianus’a Adanmış Altarların Dağılımı ve Sayısı325

KENT: ADET: KENT: ADET:

Kyzikos 2 Apollonia ad Rhyndacum 2 Elea 1 Kyme 1 Smyrna 1 Phokaia 3 Klazomenai 1 Tralleis 1 Ephesos 3 Miletopolis 2 Miletos 3 Halikarnassos 1 Thyateira 3 Traianopolis 1 Troketta-Tmolos 1 Telos 1 Tyra 1 Patara 4 Pergamon 11 Korydalla 1 Khimaira 1 Aizanoi 1 Kolossai 1 Nikomedia 1 Phaselis 2 Claudiopolis 1 Metropolis 1 Attaleia 1

Prusias ad Hypium 1 Perge 1

Pednelissos 1

Myrina 1

Tablo 2. Birliğin Anadolu'da bilinen Arkhon, En Üst Düzey Yönetici Rahiplerinin Listesi326

İSİM: DÖNEM: KENT:

Anonim Hadrianus ? ?

P. Cae(---) Dionysius Hadrianus Aizanoi