HADRİANUS VE İKİNCİ SOFİSTLER

Panhellenia ile beraber İmparator Hadrianus’un ilgisini Anadolu’daki kentlere çeken diğer bir olgu da ikinci sofistler ve onların düşünceleriydi329. İmparator Hadrianus başta Smyrna’ya yerleşen ve kendi okulunu kuran Polemon olmak üzere birçok filozofla önemli dostluklar kurmuştur330. Özellikle Anadolu’ya verdiği önemin ana nedenlerinden biri, bu filozofların onun üzerindeki etkileridir331. İkinci sofistlerin daha önceki filozoflardan en önemli farkı, doğmatik düşünce karşısında daha rasyonel olmalarıdır. Ayrıca ikinci sofistlerin bir diğer önemli amaçları da geçmiş arkaik filozofların düşüncelerini tekrar canlandırmaktır. Roma döneminde bu anlayış ilk olarak Hadrianus öncesindeki imparatorlar tarafından gerçekleştirilmek istense de bu düşünce tam olarak Hadrianus döneminde

327

Spawforth & Walker, s. 91. 328_{Spawforth & Walker, s. 86.}

329_{G. W. Bowersock, Greek Sophists In The Roman Empire, Oxford, 1969. ss. 17-29.} 330_{Bowersock, ss. 43-58.}

331

başarılmıştır. İkinci sofistler, kendi içlerinde “Asiacılık ve Attikacılık” olmak üzere temelde iki gruba ayrılmışlardı. Asiacılık daha çok duygulu, abartılı, süslü bir hitabetken Attikacılık klasik dönem yazarlarını taklit eden sade bir tarz içerirdi.332Bu iki akımdaki arkaik geçmişe geri dönüş düşüncesi Hadrianus ve ondan önceki bazı imparatorların etkisi ile ortaya çıkmasına karşın, ikinci sofistlerin Arkaistik temelleri en çok Yunanlıların çağdaş politik güce karşı hoşnutsuzluğundan kaynaklanmaktadır333 .

İkinci sofistlerin ilk çıkışları Philostratos’un bahsettiği gibi Atrometos oğlu Aeskhines’in Atina’daki politik yaşamından uzaklaştırılarak Karia ve Rodos’a gitmesiyle başlamıştır.334 Bu akımın ilk üyesi olarak 1. yüzyıl ortalarında yaşamış olan Smyrnalı Niketes kabul edilmektedir335. Bu nedenle model olan ideal Hellenizm düşüncesinin Roma dünyasına ilk sunulduğu ve akımın doğduğu yer Smyrna’dır336. Daha sonra Smyrna, Asia’da birçok ünlü sofistin yaşadığı Yunan kültürünün merkezi konumuna gelmiştir337.

Smyrna’da Polemon’un Hadrianus’dan elde ettiği yaklaşık 1.500.000 drahmi ile kenti nasıl yapılandırdığı ve Herodes Atticus’un Aleksandreia Troas için Hadrianus’dan aldığı paranın Asia’da nasıl bir tepki yarattığından daha önce de bahsedilmişti. Hadrianus’un, Anadolu’da sevgisini kazanmış diğer önemli filozoflar, Laodikeialı Polemon, Smyrnalı Nicetes, Klazomenaili Scopelianus, Prusalı Dio, Miletoslu Dionysius, Epheososlu Lollianus ve Byzantiumlu Marcus’ tur338.

Özellikle bu filozoflar, zengin ve varlıklı ailelerin çocuklarıydılar ve aldıkları iyi eğitim sonucunda sofist olabilecek mertebeye yükselmekteydiler. Ancak bazen fakir aile çocuklarının da da bu seviyeye ulaşabildikleri görülmektedir. Her kentin bir ya da birden fazla sofisti bulunmaktaydı ve bunlar kentlerde çok önemli görevlere ve memuriyetlere getirilebilmekteydiler.

332_{Pınar Özlem Aytaçlar, Batı Anadolu’da Entelektüeller, İstanbul, 2006. s. 49.} 333_{Aytaçlar, s. 53.} 334 Aytaçlar, s. 49. 335_{Philostratos, 481.} 336_{Romeo, s. 36.} 337_{Broughton, s. 752.} 338 Romeo, s. 36.

2. yüzyılda Pax Romana barışıyla oluşan ortamda, toprak sömürgeciliği ve ticaretten kazanılan gelirler, şehir aristokrat ve filozoflarına, oradan da şehirlere akmıştı339. Örneğin sofist Herodes Atticus, Atina’daki Panathenaik stadion ve tiyatro, Korinth’te bir tiyatro, Delphi‘de bir stadion, Thermopylae’de bir hamam ve Olympia’da da bir su kemerinin inşaasında rol almıştır340. Herodes Atticus, Atina’daki bu işleri sonucunda, 132 yılında procurator olarak Anadolu’daki işlerin takip edilmesi göreviyle üç yıllığına, imparator tarafından atanmıştır341. Yine Smyrna’da yaşayan Aristides, kamuda birçok görevde bulunmuştur. Ayrıca hatip Polemon, Smyrna’da birçok kamu görevinde bulunarak Hadrianus’un dikkatini çekmeyi başarmış ve imparatora Asia seyahatinde rehberlik yapmış bir sofistti342.

Sofistlere imparator tarafından bazı ayrıcalıklar veriliyordu. Bu ayrıcalıklar yaptıkları seyahatlerde ayakbastı parası vermemenin yanı sıra imparator tarafından verilen para ödüllerinden oluşmaktaydı343. Büyük bir olasılıkla da bu ayrıcalıklar İmparator Hadrianus’un ölümüyle sınırlandırılmış olmalıdır344.

Kentlerin sofistleri kendi içlerinde ezeli bir rekabet içindeydiler. Ephesoslu Favorinus ile Smyrnalı Polemon’un rekabeti buna en iyi örnektir. Sofistler ayrıca imparator karşısında da şehirlerinin temsilcileriydiler ve kendi kentlerinden destek almaktaydılar. Bu nedenle Ephesos ve Smyrna rekabeti sofistlerine de yansımıştır. Ephesos’un sofisti Favorinus, İmparator Hadrianus ile tartıştıktan sonra imparatorun gözünden düşmüştür. Bundan da en çok etkilenen kent Ephesos olmuş, buna karşın Polemon’un savunduğu Smyrna zenginleşmiştir345. Bu nedenle sofistler kentleri için çok önemliydiler ve kentlerin kalkınmasında imparatorla şehir arasında bağlantıyı kuran en önemli kişi olarak görülmekteydiler346.

339_{Aytaçlar, s. 57.} 340_{Bowersock, s. 27.} 341

Cadoux, s. 337.

342_{Bowersock, ss. 120-123.}

343_{Cadoux, s. 334; İmparator Hadrianus İzmirli hatip Polemon‘un gerek karadan gerekse denizden} yapacağı yolculuklarda hiçbir yerde ayakbastı parası ödememesini bir ayrıcalık olarak bahşetti. Bu ayrıcalığın onun soyundan gelenleri de kapsaması sağlandı. Bunun dışında Polemon’nun Roma seyahati sırasında 250.000 Drahme ile de ödüllendirilmesi önemlidir.

344_{Aytaçlar, s. 28.}

345_{J. Keil, Vertrer der Zweiten Sophistik in Ephesos, Öjh 40, 1953, s. 7.} 346

Sofistlerin parasal anlamda varlıklı olmaları ve kentlerin de bundan faydalanma çabaları birçok sofistin şehirlerde kamu görevine getirilmesini sağlamıştır. Böylece Hadrianus dönemi kentlerinin önde gelen sofistleriyle imparatorun yakın ilişkileri kentlere olumlu anlamda yansımıştır.

Sonuç olarak hem imparatorluğun hem de zengin sofistlerin maddi anlamdaki avantajları kentlerin kalkınmasında lokomotif olmuştur. Sofistler, kentlerin düşünce anlamında önderleriyken imar açısından da destekliyicileri konumundaydılar347. Sofistlerin imparatorla olan dostlukları güçlerine güç katarken yaşadıkları kentler de gelişmekteydi348. Fakat burada sadece sofistlerin değil kentte yaşayan diğer zengin aristokratların da imar açısından yaptıkları maddi katkılar göz ardı edilmemelidir.

Anadolu’da özellikle imparator Hadrianus ile başlayan kalkınma ve imar çalışmaları, Hadrianus ve ikinci sofistlerin desteğiyle tetiklenen Panhellenia düşüncesi, başta tapınaklar olmak üzere birçok görkemli yapının inşasına öncü olmuştur349. Bu nedenle 2. yüzyıl, bütün Roma İmparatorluğu’nda olduğu gibi, Anadolu için de refahın ve kalkınmanın en yüksek olduğu dönem olarak değerlendirilmelidir. Bu dönemden sonra Anadolu hiçbir zaman bu refahı tekrar yakalayamamıştır. Bununla beraber özellikle ikinci sofistik akımının, Anadolu ve kıta Yunanistan’a özgü niteliği bu toprakların Hadrianus döneminde imparatorluğun diğer bölgelerinden ayrıcalıklı olmasını sağlamıştır. Bu ayrıcalık, Anadolu’da başta ekonomi olmak üzere M.Ö. 5. yüzyıl başlarında olduğu gibi sanata, bilime, felsefeye ve mimariye yansımıştır.

347_{Philostratos 530. (Polemon)} 348_{Philostratos 530-545.} 349